Μπορεί ο άνθρωπος να νικήσει τα γηρατειά;

Ερη Βαρδάκη

Θα μπορέσει ο άνθρωπος να νικήσει το γήρας; Υπάρχουν μηχανισμοί που το επιβραδύνουν; Σε τέτοιου είδους ερωτήματα καλείται να δώσει απαντήσεις ο δρ Ντέιβιντ Γουάινκοουβ. Ο βρετανός επιστήμονας με ελληνικές ρίζες – η γιαγιά του καταγόταν από την Κεφαλλονιά – εξειδικεύεται στην ανακάλυψη δραστικών ουσιών που επιβραδύνουν τη γήρανση και στην ταυτοποίηση του μηχανισμού δράσης τους. Επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Βιοεπιστημών του Durham University, είναι ακόμη πρόεδρος της Βρετανικής Εταιρείας Ερευνας για τη Γήρανση, ενός οργανισμού που ιδρύθηκε τη δεκαετία του 1930 και έχει σκοπό τη χρηματοδότηση, την υποστήριξη και τη διάδοση υψηλού επιπέδου έρευνας στη βιολογία της γήρανσης.

Το 2018 ο ίδιος ίδρυσε τη Magnitude Biosciences, μια εταιρεία CRO (Contract Research Organisation), η οποία πραγματοποιεί επιστημονικές μελέτες για λογαριασμό τρίτων. Υπεύθυνος για την επίβλεψη όλων των πειραμάτων στη Magnitude Biosciences είναι ο έλληνας επιστήμονας Μιχάλης Φασσέας, ο οποίος φροντίζει για την τήρηση των χρονοδιαγραμμάτων, για τη λειτουργία του εργαστηρίου, αλλά και για την τροποποίηση των μελετών όταν χρειαστεί.

Ενα σκουλήκι κρύβει απαντήσεις

Και οι δύο τους διαθέτουν πολυετή εμπειρία στην επιστημονική μελέτη του νηματώδους σκουληκιού C. elegans. «Ο νηματώδης C. elegans (σ.σ.: Caenorhabditis elegans) είναι ένα μικρό σκουλήκι που φθάνει 1 χιλιοστό σε μήκος, όμως περίπου το 1/3 των γονιδίων του υπάρχουν και στον άνθρωπο» εξηγούν μιλώντας στο ΒΗΜΑgazinο. «Είναι πολύ εύκολο στον χειρισμό του και από το 1966 που μελετάται έχει προσφέρει σημαντικές γνώσεις, μεταξύ άλλων και στη μελέτη της γήρανσης. Ηταν ο πρώτος πολυκύτταρος οργανισμός του οποίου έγινε πλήρης αλληλούχηση του DNA. Αυτό άνοιξε τον δρόμο και για το ανθρώπινο DNA».

Οπως αναφέρουν, ο νηματώδης C. elegans είναι ιδανικό μοντέλο για πειράματα, καθώς τους εξασφαλίζει την πολυπλοκότητα που επιθυμούν. «Είναι πιο απλός οργανισμός από τα θηλαστικά, αλλά έχει νευρικό σύστημα, μυϊκό σύστημα, αναπαραγωγικό σύστημα και έντερο. Ζει περίπου 2-3 εβδομάδες και, καθώς γερνάει, η κίνησή του επιβραδύνεται, επειδή εξαρτάται από την υγεία του. Αναλύοντας λοιπόν την κινητικότητά του, έχουμε εικόνα της υγείας του».

Στη Magnitude Biosciences μελετούν λοιπόν την επίδραση που έχει η γήρανση στην υγεία των σκουληκιών και κατά πόσο οι διάφορες παρεμβάσεις, επί παραδείγματι με φάρμακα ή προβιοτικά, μπορούν να έχουν θετική επίδραση, δηλαδή εάν καθυστερούν τη γήρανση. «Η ίδια τεχνολογία όμως χρησιμεύει και για να μελετήσουμε την τοξικότητα, δηλαδή σε ποιον βαθμό ή όχι μια ουσία είναι περισσότερο ή λιγότερο τοξική από μία άλλη. Από εκεί και πέρα, το εργαστήριό μας προσαρμόζεται στις ανάγκες του πελάτη και κάθε project διαφέρει» αναφέρουν.

Oπως διευκρινίζουν, αρκετοί πελάτες τους είναι εταιρείες που αναπτύσσουν κάποιο συμπλήρωμα διατροφής ή φάρμακο με στόχο την καθυστέρηση της γήρανσης στον άνθρωπο. «Ουσιαστικά, η Magnitude Biosciences διεξάγει δοκιμές στα σκουλήκια και τα αποτελέσματα αυτών των δοκιμών βοηθούν στη λήψη σημαντικών αποφάσεων αναφορικά είτε με τα επόμενα βήματά τους, είτε με τη διεκδίκηση επιπλέον χρηματοδότησης. Για παράδειγμα, πρόσφατα ολοκληρώσαμε μια μελέτη για τη Five Alarm Bio, μια start-up που αναπτύσσει φάρμακο κατά της γήρανσης. Είχαν ήδη κάποια ενθαρρυντικά αποτελέσματα σε κυτταροκαλλιέργειες, αλλά ήθελαν και δεδομένα από έναν οργανισμό. Είχαμε μια εξαιρετική συνεργασία και η μελέτη μας έδειξε ότι πράγματι η δραστική ουσία τους καθυστέρησε σημαντικά τη γήρανση στα σκουλήκια. Μια αντίστοιχη μελέτη σε ποντίκια θα είχε πολλαπλάσιο κόστος» λένε.

Προηγουμένως, είχαν ολοκληρώσει μια μελέτη για τη Michelin. «Τα ελαστικά των αυτοκινήτων απελευθερώνουν πολλές τοξικές ουσίες στο περιβάλλον και οι κατασκευαστές προσπαθούν να αναπτύξουν εναλλακτικές λύσεις. Συγκρίνοντας την τοξικότητα διαφόρων δειγμάτων που μας έστειλαν, με τη χρήση σκουληκιών, συνεργαστήκαμε με τους χημικούς της Michelin και τους παραδώσαμε υψηλής ποιότητας δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν για αποφάσεις Ερευνας και Ανάπτυξης».

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η τεχνολογία που έχουν δημιουργήσει για τη μελέτη του νηματώδους σκουληκιού C. elegans. «Για την ορατότητά του και τον χειρισμό του C. elegans χρειάζεται μικροσκόπιο, αλλά εμείς έχουμε αναπτύξει τεχνολογία η οποία βασίζεται σε συστοιχίες καμερών που επιτρέπουν την παρακολούθηση της κίνησής του χωρίς να παρεμβαίνουμε για 7 ή και 10 ημέρες. Ετσι, μπορούμε να μετρήσουμε την κατάσταση της υγείας του και πώς αυτή επηρεάζεται από την ηλικία του ή την παρουσία άλλων παραγόντων, όπως φάρμακα ή προβιοτικά. Αυτή η τεχνολογία είναι πραγματικά μοναδική και συνεχώς κατασκευάζουμε νέα τέτοια μηχανήματα για να αυξήσουμε την κλίμακα των πειραμάτων που μπορούμε να προσφέρουμε» περιγράφουν.

Τι πιστεύουν λοιπόν; Ο άνθρωπος θα φθάσει κάποια στιγμή στο σημείο να νικήσει τη γήρανση; «Για την απάντηση του εν λόγω ερωτήματος υπάρχουν δύο υποερωτήματα που πρέπει να λάβουμε υπόψη μας» εξηγούν. «Το πρώτο έχει να κάνει με το αν θα ζούμε για περισσότερο και το δεύτερο με το αν θα είμαστε υγιείς για περισσότερο χρονικό διάστημα. Πιστεύουμε πως το τελευταίο ερώτημα έχει περισσότερη σημασία, καθώς καθορίζει και την ποιότητα ζωής ενός ατόμου καθώς αυτό γερνάει. Εκεί άλλωστε εστιάζει και η τεχνολογία μας και γι’ αυτόν τον λόγο μετράμε τον «χρόνο υγείας» (healthspan) των σκουληκιών και όχι τον χρόνο ζωής τους. Πραγματικά, θεωρούμε ότι θα δούμε σημαντική πρόοδο τα επόμενα χρόνια, καθώς γίνεται τεράστια προσπάθεια παγκοσμίως και χαιρόμαστε ιδιαίτερα που είμαστε μέρος αυτής» αναφέρουν.

Μπορεί όμως η έρευνα για τη γήρανση να μας βοηθήσει να αντιμετωπίσουμε και ασθένειες; «Σίγουρα η έρευνα που εστιάζει στην επιμήκυνση της υγείας μας και στην κατανόηση των βιολογικών μηχανισμών που κρύβονται από πίσω θα βοηθήσει και στην κατανόηση ασθενειών, αφού πολλές σχετίζονται με τη «φθορά» του χρόνου» επισημαίνουν. «Αυτό είναι εμφανές κυρίως με τις νευροεκφυλιστικές νόσους, όπως οι Αλτσχάιμερ ή Πάρκινσον. Μάλιστα, για αυτές τις νόσους υπάρχουν και σκουλήκια-μοντέλα που χρησιμοποιούμε και εμείς».

Κλειδί η ισορροπημένη διατροφή

Υπάρχουν όμως σήμερα μηχανισμοί για να επιβραδύνουμε τη γήρανση; «Ξέρουμε ότι ο υγιεινός τρόπος ζωής, δηλαδή η συχνή άσκηση και η ισορροπημένη διατροφή, όπως είναι η μεσογειακή, σε συνδυασμό με τη σύγχρονη Ιατρική, μπορεί να επεκτείνει σημαντικά τη διάρκεια και την ποιότητα ζωής μας. Οποιαδήποτε συμβολή φαρμάκων ή συμπληρωμάτων διατροφής θα λειτουργεί συνδυαστικά με έναν υγιεινό τρόπο ζωής» απαντούν.

Είναι η διαλειμματική δίαιτα και η έκθεση στο κρύο κάποιες πρακτικές που αυξάνουν το προσδόκιμο ζωής; «Υπάρχουν μελέτες που δείχνουν ότι η διαλειμματική δίαιτα μπορεί να βοηθήσει στην απώλεια βάρους ή στην αντιμετώπιση κάποιων μεταβολικών νόσων, οπότε έμμεσα θα μπορούσε, αλλά δεν έχουμε αρκετά δεδομένα για να το ισχυριστούμε ότι η διαλειμματική δίαιτα αυξάνει το προσδόκιμο ζωής. Ξέρετε, κατά διαστήματα εμφανίζονται διάφορες δίαιτες που υπόσχονται θαύματα, αλλά πρέπει να σκεπτόμαστε τι ταιριάζει σε εμάς και στον τρόπο ζωής μας. Κάποιες δίαιτες εμπεριέχουν ρίσκο. Ομως, όσο τετριμμένο και αν ακούγεται, η πιο σίγουρη λύση είναι η συχνή άσκηση και η ισορροπημένη διατροφή».

Προσεγγίζοντας την αθανασία;

Τι συμβαίνει όμως με το προσδόκιμο ζωής; Για παράδειγμα, ο καθηγητής Γενετικής του Χάρβαρντ Ντέιβιντ Σινκλέρ, στο βιβλίο του με τίτλο «Lifespan» υποστηρίζει ότι το ανθρώπινο προσδόκιμο ζωής θα επεκταθεί στα 150 χρόνια εάν εφαρμόσουμε τις σύγχρονες γνώσεις για την επιβράδυνση των μηχανισμών της γήρανσης. Είναι μία άποψη που ασπάζονται; «Ακόμα δεν έχουμε δει κάποιον να ζει 150 χρόνια αλλά, ναι, μπορεί να συμβεί. Αν συμβεί, ελπίζουμε ότι θα είναι σε θέση να απολαύσει τη ζωή του όσο το δυνατόν περισσότερο. Συνεπώς, στη Magnitude επιμένουμε να μετράμε τη διάρκεια υγιούς ζωής (Healthspan) και όχι απλώς τη διάρκεια» απαντούν.

Η συζήτηση πηγαίνει στο φαινόμενο της Ικαρίας. Τι χαρίζει λοιπόν μακροζωία στους κατοίκους της; «Κοιτάξτε, δεν έχουμε μελετήσει συγκεκριμένα την περιοχή, αλλά υπάρχουν διάφορα μέρη όπου παρουσιάζονται παρόμοια φαινόμενα. Πιθανόν να υπάρχει μια κληρονομικότητα στη συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή. Ισως οι καλές διατροφικές συνήθειες, σε συνδυασμό με την καλή ψυχική υγεία αυτών των ανθρώπων, να έχουν ευνοήσει κάτι τέτοιο» αναφέρουν.

Γιατί λοιπόν υπάρχουν διαφορές στον τρόπο που γερνάει ο κάθε άνθρωπος; Και πάλι οι δύο επιστήμονες αρχικά τονίζουν τη σημασία της κληρονομικότητας: «Σίγουρα η κληρονομικότητα είναι σημαντικός παράγοντας, αλλά σίγουρα ακόμα πιο σημαντικός είναι ο τρόπος ζωής μας και το περιβάλλον στο οποίο ζούμε».

Λίγο προτού η κουβέντα μας κλείσει, τους ρωτώ αν η σύγχρονη έρευνα για τη γήρανση μάς φέρνει πιο κοντά στο να λύσουμε βασικά ερωτήματα για τη δημιουργία του κόσμου. Θα μπορούσε ο άνθρωπος κάποια στιγμή να προσεγγίσει την αθανασία; «Δεν μπορούμε να το γνωρίζουμε αυτό με απόλυτη βεβαιότητα. Οι προηγούμενες γενιές ανθρώπων μάλλον δεν θα είχαν φανταστεί επιτεύγματα που για εμάς είναι δεδομένα. Δεν γνωρίζουμε αν πραγματικά θα ήταν καλή ιδέα η αθανασία, όμως είναι στη φύση του ανθρώπου να την αναζητά αδιάκοπα και ίσως στο μέλλον η επιστήμη να καταφέρει πράγματα που σήμερα δεν μπορούμε να φανταστούμε» απαντούν.

Πηγή: BHMAGAZINO