Πόλεμος στην Ουκρανία: Η πολεμική μηχανή του Πούτιν εξακολουθεί να «λαδώνεται» από τη διεθνή αγορά

Στις αρχές Μαρτίου, και ενώ οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους ανακοίνωναν ένα κύμα κυρώσεων εις βάρος της Ρωσίας, ο αμερικανός πρόεδρος, Τζο Μπάιντεν, δήλωσε από τον Λευκό Οίκο ότι στόχος ήταν ένα «ισχυρό πλήγμα στην πολεμική μηχανή του Πούτιν».

Όμως τη στιγμή που ο πόλεμος στην Ουκρανία συμπληρώνει 100 ημέρες, σημειώνει σε ανάλυσή του το Bloomberg, η μηχανή αυτή εξακολουθεί να δουλεύει. Η Ρωσία συνεχίζει τις στρατιωτικές της επιχειρήσεις στηριγμένη σε έναν πακτωλό χρημάτων – που ενδέχεται να αγγίζει κατά μέσο όρο τα $800 εκατ. την ημέρα για φέτος. Και τα χρήματα αυτά, αφορούν μόνο τις εξαγωγές σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο.

• Διαβάστε επίσης: Πετρέλαιο: Γιατί το ευρωπαϊκό εμπάργκο θα «πονέσει» τη Ρωσία περισσότερο από την ΕΕ

Χώρα-σουπερμάρκετ

Επί σειρά ετών, η Ρωσία δρούσε ως ένα αχανές σουπερμάρκετ που πουλούσε όλα όσα χρειαζόταν ένας ακόρεστος πλανήτης: όχι μόνο ενέργεια, αλλά και σιτηρά, νικέλιο, αλουμίνιο και παλλάδιο. Η εισβολή στην Ουκρανία, ανάγκασε τις ΗΠΑ και την ΕΕ να αναθεωρήσουν αυτή τους τη σχέση με τη Ρωσία. Πρόκειται για μια στροφή που απαιτεί χρόνο, παρά τη συμφωνία των κρατών-μελών της ΕΕ αυτή την εβδομάδα για το εμπάργκο σε μέρος των ρωσικών εισαγωγών πετρελαίου.

Η Ρωσία έχει δεχθεί ισχυρό πλήγμα από τις κυρώσεις, που την έχουν καταστήσει παρία στον ανεπτυγμένο κόσμο. Επιχειρηματικοί κολοσσοί έχουν εγκαταλείψει τη χώρα, συχνά αφήνοντας πίσω τους περιουσιακά στοιχεία αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων, ενώ η οικονομία οδηγείται σε βαθιά ύφεση.

Όμως ο Πούτιν μπορεί προς το παρόν να αγνοήσει αυτή την καταστροφή, επειδή τα ταμεία του έχουν υπερχειλίσει από τα έσοδα εμπορευμάτων, τα οποία είναι αυτή τη στιγμή πιο προσοδοφόρα από ποτέ, εξαιτίας της εκτίναξης των τιμών που προέκυψε εν μέρει από τον πόλεμο στην Ουκρανία.

(Πηγή: Bloomberg)

Αύξηση των ρωσικών εσόδων

Παρά το γεγονός ότι ορισμένες χώρες καθυστερούν ή διακόπτουν τις προμήθειες ενέργειας, τα έσοδα της Ρωσίας από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο θα ανέλθουν περίπου σε $285 εκατ. για φέτος, σύμφωνα με εκτιμήσεις του Bloomberg Economics, που στηρίζονται σε προβολές του αμερικανικού υπουργείου οικονομικών. Σε περίπτωση που οι προβλέψει επαληθευθούν, το ποσό θα ξεπεράσει τα έσοδα του 2021 κατά περισσότερο από ένα πέμπτο. Σε συνδυασμό και με άλλα εμπορεύματα, η Ρωσία θα αναπληρώσει και με το παραπάνω τις απώλειες των $300 δισεκατομμυρίων από το πάγωμα των αποθεματικών της στο εξωτερικό, που προέκυψαν ως αποτέλεσμα των κυρώσεων.

Οι ευρωπαίοι ηγέτες γνωρίζουν ότι θα πρέπει να διακόψουν τις εισαγωγές από τη Ρωσία για να μη χρηματοδοτούν εμμέσως έναν καταστροφικό πόλεμο στο κατώφλι της ΕΕ. Όμως παρά τα φιλόδοξα σχέδιά τους, οι εθνικές κυβερνήσεις γνωρίζουν επίσης από την πλευρά τους ότι οι οικονομίες τους θα νιώσουν τις επιπτώσεις μιας τέτοιας κίνησης.

Ο ρόλος των κυρώσεων

Αυτή την εβδομάδα, τα κράτη-μέλη της ΕΕ συμφώνησαν να απαγορεύσουν μέρος των εισαγωγών ρωσικού πετρελαίου, ανοίγοντας τον δρόμο για ένα έκτο πακέτο κυρώσεων, έπειτα από εβδομάδες διχασμού.

«Υπάρχουν πάντα πολιτικοί περιορισμοί στη χρήση των κυρώσεων», δήλωσε στο Bloomberg ο Τζέφρι Στο, του Ινστιτούτου Peterson στην Ουάσινγκτον. «Θέλεις να μεγιστοποιήσεις το πλήγμα για τον στόχο σου και να ελαχιστοποιήσεις εκείνο που θα υποστεί το δικό σου εκλογικό σώμα, όμως δυστυχώς αυτό είναι εύκολο να το λες, αλλά δύσκολο να το πετύχεις».

Lesson #3: only an energy embargo really hurts Russia. Two-thirds of the rise in the c/a surplus this year is from energy exports (blue). Only one-third is from import compression. Maritime sanctions will stop tankers shipping oil out of Russia. We just need the political will… pic.twitter.com/AOnX28i8eB

— Robin Brooks (@RobinBrooksIIF) May 29, 2022

Στις ΗΠΑ, αξιωματούχοι συζητούν μεθόδους περαιτέρω αύξησης της οικονομικής πίεσης, πιθανώς συμβάλλοντας στην επιβολή πλαφόν επί της τιμής του ρωσικού πετρελαίου ή μέσα από την επιβολή κυρώσεων σε χώρες ή εταιρείες που διατηρούν τις εμπορικές σχέσεις με ρωσικές εταιρείες που έχουν συμπεριληφθεί στις κυρώσεις.

Οι ΗΠΑ έχουν ήδη απαγορεύσει τις εισαγωγές ρωσικού πετρελαίου, όμως η Ευρώπη μόλις που έχει ξεκινήσει να μειώνει την εξάρτησή της, αναφέρει το Bloomberg. Το γεγονός αυτό, αφήνει στη Μόσχα το περιθώριο εύρεσης εναλλακτικών αγορών – όπως τους «γίγαντες» Κίνα και Ινδία – για να αμβλύνει το πλήγμα στα έσοδα από τις εξαγωγές της και να ξαναγεμίσει τα πολεμικά της σεντούκια.

Σιτηρά

Αυτό σημαίνει ότι το χρήμα συνεχίζει να ρέει στα ρωσικά ταμεία, και τα οικονομικά στοιχεία υπενθυμίζουν διαρκώς στη Δύση ότι απαιτούνται δραματικές αλλαγές. Μόνο τα έσοδα από τις εξαγωγές πετρελαίου έχουν σημειώσει αύξηση της τάξης του 50% σε σχέση με πέρσι, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας. Οι κορυφαίοι παραγωγοί πετρελαίου της Ρωσίας κατέγραψαν αθροιστικά τα μεγαλύτερα κέρδη τους εδώ και σχεδόν μια δεκαετία στη διάρκεια του πρώτου τριμήνου, σύμφωνα με εκτιμήσεις της SberCIB Investment Research, μιας εταιρείας με έδρα τη Μόσχα. Και οι εξαγωγές σιτηρών συνεχίζονται – σε υψηλότερες τιμές – καθώς η επιβολή κυρώσεων στη ρωσική γεωργία έχει τεθεί εκτός συζήτησης, λόγω των τεράστιων αναγκών του πλανήτη σε σιτηρά.

Το πλεόνασμα τρεχόντων λογαριασμών, το πιο διευρυμένο μέτρο για το εμπόριο αγαθών και υπηρεσιών, υπερτριπλασιάστηκε στη διάρκεια των τεσσάρων πρώτων μηνών του έτους, αγγίζοντας σχεδόν τα $96 δισεκατομμύρια. Ο αριθμός αυτός – ο υψηλότερος μετά το 1994 – αντανακλά κυρίως την εκτίναξη των τιμών των εμπορευμάτων, αν και η μείωση των εισαγωγών υπό το βάρος των διεθνών κυρώσεων, διαδραμάτισε επίσης σημαντικό ρόλο.

Ρούβλι

Το ρούβλι έχει μετατραπεί σε άλλο ένα σύμβολο που αξιοποιείται από τον Πούτιν για την προβολή ισχύος. Το νόμισμα που ο Μπάιντεν είχε ειρωνευτεί, όταν κατέρρευσε αρχικά υπό το βάρος των κυρώσεων, έχει σημειώσει εκ νέου άνοδο και αναμένεται να αναδειχθεί στο νόμισμα με την καλύτερη επίδοση σε σχέση με το δολάριο για φέτος.

Ο Πούτιν έχει επιχειρήσει επίσης να χρησιμοποιήσει ως μοχλό πίεσης τη θέση της Ρωσίας ως εξαγωγική υπερδύναμη. Εν μέσω παγκόσμιας ανησυχίας για τις ελλείψεις τροφίμων, δήλωσε ότι θα επιτρέψει τις εξαγωγές σιτηρών και λιπασμάτων, μόνο αν ως αντάλλαγμα η Δύση προχωρήσει σε άρση των κυρώσεων.

«Αν στόχος των κυρώσεων ήταν να λειτουργήσουν ως εμπόδιο στο ρωσικό στρατό, το σχέδιο δεν ήταν ρεαλιστικό», εξήγησε στο Bloomberg ο Γιάνις Κλούγκε, ερευνητής Ανατολικής Ευρώπης και Ευρασίας στο Γερμανικό Ινστιτούτο Διεθνών Ζητημάτων και Ζητημάτων Ασφαλείας στο Βερολίνο. «Είναι σε θέση να χρηματοδοτήσει την πολεμική προσπάθεια, μπορεί να αντισταθμίσει ένα μέρος της καταστροφής που προκαλούν οι κυρώσεις στον πληθυσμό της».

Τα μηνιαία έσοδα της Ρωσίας από τις εξαγωγές πετρελαίου, έχουν καταγράψει αύξηση 50% φέτος (Πηγή: Bloomberg)

Κενά

Ένα από τα σημαντικότερα κενά των κυρώσεων εις βάρος της Ρωσίας προκύπτει από την προθυμία άλλων κρατών να συνεχίσουν τις εισαγωγές ρωσικού πετρελαίου – και μάλιστα με έκπτωση, σε ορισμένες περιπτώσεις.

Ινδικά διυλιστήρια αγόρασαν περισσότερα από 40 εκατ. βαρέλια ρωσικού πετρελαίου από την ημέρα της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, μέχρι τις αρχές Μαΐου. Πρόκειται για ποσότητα 20% μεγαλύτερη από το σύνολο των εισαγωγών ρωσικού πετρελαίου από την Ινδία στη διάρκεια του 2021, σύμφωνα με υπολογισμούς του Bloomberg που στηρίχτηκαν σε στοιχεία του υπουργείου εμπορίου. Τα διυλιστήρια στρέφονται σε ιδιωτικές συμφωνίες αντί για δημόσιες προσφορές, προκειμένου να αγοράσουν το ρωσικό αργό φθηνότερα από την τιμή της αγοράς.

Και η Κίνα ενισχύει επίσης τους ενεργειακούς δεσμούς της με τη χώρα, εξασφαλίζοντας χαμηλότερες τιμές μέσα από την αγορά πετρελαίου που απαρνήθηκε η Ευρώπη. Έχει αυξήσει τις εισαγωγές της και αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε διαπραγματεύσεις για το ενδεχόμενο αναπλήρωσης των στρατηγικών της αποθεμάτων με ρωσικό πετρέλαιο.

Αντίστοιχη είναι η εικόνα και στους τομείς του ατσαλιού και του άνθρακα. Οι εισαγωγές από τη Ρωσία αυξήθηκαν για τρίτο συνεχόμενο μήνα τον Απρίλιο για να φτάσουν σε υπερδιπλάσια από τα περσινά επίπεδα, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία των τελωνείων. Και ορισμένοι πωλητές ρωσικού πετρελαίου και άνθρακα έχουν επιχειρήσει να διευκολύνουν τους κινέζους αγοραστές, επιτρέποντας την αγορά σε γιουάν.

«Η συντριπτική πλειοψηφία του πλανήτη δεν έχει εμπλακεί στις κυρώσεις», παρατήρησε μιλώντας στο Bloomberg ο Βούτερ Γιάκομπς, ιδρυτής και διευθυντής του Κέντρου Εμπορευμάτων & Εμπορίου Erasmus στο Πανεπιστήμιο Erasmus του Ρότερνταμ. «Το εμπόριο θα συνεχιστεί, όπως και η ανάγκη για καύσιμα» και οι αγοραστές στην Ασία ή τη Μέση Ανατολή θα δείξουν ενδιαφέρον, σημείωσε.

Φυσικό αέριο

Σε ό,τι αφορά το φυσικό αέριο, η Ρωσία έχει λιγότερες επιλογές στη διαφοροποίηση του πελατολογίου της, όμως οι χώρες που συνδέονται με αγωγούς με τη Ρωσία – σε πολλές περιπτώσεις μέσω της Ουκρανίας – επίσης δεν μπορούν να ξεφύγουν από αυτή την αμοιβαία εξάρτηση.

Περίπου το 40% των αναγκών της ΕΕ σε φυσικό αέριο καλύπτονται από τη Ρωσία, και το μπλοκ αντιμετωπίζει τη μεγαλύτερη δυσκολία στην προσπάθεια του να κόψει αυτή τη σύνδεση. Οι ευρωπαϊκές εισαγωγές σημείωσαν ακόμη και αύξηση τον Φεβρουάριο και το Μάρτιο, καθώς η εισβολή οδήγησε σε εκτίναξη των τιμών μέσω των ευρωπαϊκών κέντρων εμπορίας αερίου, καθιστώντας την αγορά από τη ρωσική Gazprom φθηνότερη για τους περισσότερους πελάτες που διέθεταν συμβάσεις μακράς διαρκείας.

Ο όγκος έχει έκτοτε μειωθεί, χάρη στον θερμότερο καιρό και τις εισαγωγές-ρεκόρ σε υγροποιημένο φυσικό αέριο από τις ΗΠΑ και άλλα κράτη. Επιπλέον, έχουν υπάρξει διαταράξεις εξαιτίας της στρατιωτικής δραστηριότητας, ενώ και η ίδια η Ρωσία έχει διακόψει τις προμήθειες στην Πολωνία, τη Βουλγαρία και τη Φινλανδία, που δεν υπέκυψαν στην απαίτηση του Πούτιν να πληρώνουν σε ρούβλια.

Εξαρτήσεις και προβλήματα

Παρά το γεγονός ότι η Ευρώπη μειώνει την εξάρτησή της – η Γερμανία ανακοίνωσε ότι έφτασε στο 35% από το προγενέστερο 55% – σε κάθε βήμα υπάρχουν εμπόδια που πρέπει να ξεπεραστούν. Αρκετοί μεγάλοι αγοραστές ρωσικού πετρελαίου έχουν κάνει ό,τι μπορούσαν για να συνεχίσουν να αγοράζουν το κρίσιμο καύσιμο, ενώ εταιρείες ενέργειας όπως η ιταλική Eni SpA και η γερμανική Uniper SE αναμένουν οι τη συνέχιση των εισαγωγών.

Αν και η πρόοδος είναι αργή, όλα δείχνουν ότι η επιβολή όλο και περισσότερων περιορισμών είναι μονόδρομος. Και ακόμη και με το αβέβαιο χρονικό πλαίσιο, η πίεση που ασκείται στη ρωσική οικονομία – και τον ίδιο τον Πούτιν – εντέλει θα καταστεί κρίσιμη.

Ο ενεργειακός τομέας της Ρωσίας αντιμετωπίζει και άλλα προβλήματα, πέραν της ζήτησης, από τη μεταφορά και τους ασφαλιστικούς περιορισμούς μέχρι τη μειωμένη εγχώρια ζήτηση. Η παραγωγή πετρελαίου ενδέχεται να μειωθεί κατά περισσότερο από 9% στη διάρκεια του έτους, ενώ η εξόρυξη φυσικού αερίου κατά 5,6% σύμφωνα με το βασικό σενάριο του ρωσικού υπουργείου οικονομικών.

«Στο Κρεμλίνο υπάρχει κάποια αισιοδοξία – και ακόμη και έκπληξη – που η ρωσική οικονομία δεν κατέρρευσε υπό το βάρος των κυρώσεων», τόνισε στο Bloomberg η Τατιάνα Στανόβαγια, ιδρύτρια της εταιρείας πολιτικής συμβουλευτικής R.Politik. «Όμως με το βλέμμα στραμμένο δυο ή τρία χρόνια αργότερα, υπάρχουν πολλά ερωτήματα για το πώς θα επιβιώσουν ο ενεργειακός και ο μεταποιητικός τομέας».

Πηγή: Bloomberg