Η Τουρκία προσπαθεί να ξεπεράσει τα εμπόδια στη νέα επιχείρηση στη Συρία

Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει κάνει σαφές, προς όλες τις κατευθύνσεις, ότι αυτό που τον ενδιαφέρει σε αυτή τη φάση είναι σε μεγάλο βαθμό η Συρία και γύρω από αυτό κινούνται αρκετές από τις παρεμβάσεις που κάνει. Και αυτό γιατί Συρία σημαίνει και Κούρδοι της Συρίας, που με την ενίσχυση των Αμερικανών, έχουν διαμορφώσει όρους για μια οιονεί κουρδική κρατική οντότητα στο έδαφος της Συρίας, που σε αντίθεση με το σε μεγάλο βαθμό αυτοδιοικούμενο Ιρακινό Κουρδιστάν, θα μπορούσε να λειτουργήσει ως σημείο αναφοράς και για τους Κούρδους της Τουρκίας και αυτό θα επανέφερε το «υπαρξιακό» ερώτημα για τη συνοχή της χώρας, το ανολοκλήρωτο με μία έννοιας της εθνικής ολοκλήρωσης που είναι ακριβώς δεν απάντησε ποτέ: «ποια είναι η θέση των Κούρδων στη σύγχρονη Τουρκία».

Οι αλλεπάλληλες τουρκικές στρατιωτικές επιχειρήσεις στη Συρία

Η πρώτη μεγάλη επιχείρηση των Τούρκων στη Συρία ξεκίνησε τον Αύγουστο του 2016 και ήταν η επιχείρηση «Ασπίδα του Ευφράτη». Σε αυτή οι δυνάμεις της Τουρκίας και οι συνεργαζόμενες μαζί της ένοπλες οργανώσεις της Συριακής αντιπολίτευσης επιτέθηκαν στις δυνάμεις του Ισλαμικού Κράτους για την κατάκτηση της Τζαραμπλούς και στη συνέχεια συγκρούστηκαν και με τις Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις, όπου κυριαρχούσαν οι Κούρδοι, φτάνοντας μέχρι την Μανμπίζ. Στόχος της επιχείρησης να εξασφαλιστεί ότι δεν υπήρχε εδαφική συνέχεια ανάμεσα στα διαφορετικά «καντόνια» των κουρδικών αυτόνομων περιοχών.

Λίγο μετά η Τουρκία άρχισε να συμμετέχει ενεργά στη «Διαδικασία της Αστάνα». Για την Τουρκία είχε ιδιαίτερη σημασία ότι η Ρωσία υπερασπιζόταν την ακεραιότητα της Συρίας και δεν αποδεχόταν την αυτονόμηση των κουρδικών περιοχών (η Ρωσία δεχόταν μέχρι μια ομοσπονδιακή δομή).

Παράλληλα, τον Οκτώβριο του 2017 η Τουρκία ξεκίνησε στρατιωτικές επιχειρήσεις στην περιοχή της Ιντλίμπ, καθώς είχε ήδη συμφωνήσει με τη Ρωσία τη δημιουργία μιας αποστρατικοποιημένης ζώνης και την διαμόρφωση ειδικών στρατιωτικών παρατηρητηρίων. Ουσιαστικά, η Τουρκία τότε ήθελε να αποφύγει μια πολύ μεγάλης κλίμακας επιχείρηση των κυβερνητικών δυνάμεων με την υποστήριξη της Συρίας σε βάρος των ένοπλων ισλαμιστικών οργανώσεων στην περιοχή της Ιντλίμπ που περιλάμβαναν και τις οργανώσεις που υποστήριζε η ίδια.

Η επόμενη επιχείρηση είχε την ονομασία «Κλάδος Ελαίας», έγινε από τον Ιανουάριο έως τον Μάρτιο του 2018 και στόχο είχε την κατάληψη της υπό κουρδικό έλεγχο μέχρι τότε πόλης Αφρίν και της γύρω περιοχής, οδηγώντας στον εκτοπισμό έως και 300.000 Κούρδων από αυτές τις περιοχές.

Η τρίτη μεγάλη επιχείρηση είχε την ονομασία Πηγή της Ειρήνης, έγινε τον Οκτώβριο του 2019 και σκοπό είχε να μπορέσει η Τουρκία να εξασφαλίσει μια ζώνη ασφαλείας στα σύνορα με τη Συρία. Η επιχείρηση αυτή στηρίχτηκε σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι οι αμερικανικές δυνάμεις που βρίσκονταν στην περιοχή αποσύρθηκαν επιτρέποντας ουσιαστικά στις τουρκικές δυνάμεις (και τους συμμάχους τους στη Συρία να κινηθούν). Παράλληλα, η Τουρκία εξασφάλισε τη συμφωνία και των Ρώσων, που με τη σειρά τους μεσολάβησαν ώστε να υπάρξει μερική απομάκρυνση των φιλοκουρδικών δυνάμεων από τα σύνορα με την Τουρκία.

Η δύσκολη ισορροπία

Έκτοτε η Τουρκία προσπαθεί να τηρήσει μια δύσκολη ισορροπία. Από τη μια, προσπαθεί να συγκρατήσει τυχόν επιθετικά σχέδια των κυβερνητικών δυνάμεων προς τον θύλακα της Ιντλίμπ, κάτι που έθετε σε κίνδυνο και τις δικές της δυνάμεις και τις δυνάμεις που υποστηρίζει. Σε μεγάλο βαθμό το εξασφαλίζει η Ρωσία, η οποία με τη σειρά της δεν παραλείπει να υπενθυμίζει ότι κάποια στιγμή πρέπει να ολοκληρωθεί η αποκατάσταση της πολιτικής και εδαφικής ακεραιότητας της Συρίας. Από την άλλη, έχει το πρόβλημα ότι οι ΗΠΑ έχουν κάνει σαφές ότι δεν πρόκειται να σταματήσουν την υποστήριξή τους στου Κούρδους της Συρίας, που τους θεωρούν όχι μόνο αποτελεσματικούς συμμάχους απέναντι στο Ισλαμικό Κράτος αλλά και έναν τρόπο να έχουν λόγο στην μεταπολεμική Συρία. Σημειωτέον ότι και η Ρωσία επίσης διατηρεί καλές σχετικά σχέσεις με τους Κούρδους, στην προσπάθεια να οδηγήσει τα πράγματα προς τη συμμετοχή τους σε μια πολιτική λύση στη Συρία.

Κλιμάκωση της τουρκικής επιθετικότητας

Όμως, η τουρκική κυβέρνηση επιδιώκει να κλιμακώσει ξανά την επιθετικότητα σε βάρος των Κούρδων. Ήδη έχει κλιμακώσει τις επιχειρήσεις της στο Ιρακινό Κουρδιστάν, με την κυβέρνηση του οποίου έχει μια συνεννόηση, με σκοπό να χτυπήσει εκεί τις δυνάμεις του PKK. Σε αυτή την επιχείρηση έχει προφανώς και την ανοχή των ΗΠΑ. Όμως, αυτό δεν αρκεί, γιατί είναι κατανοητό είναι ότι ο πυρήνας του προβλήματος για την Τουρκία είναι οι Κούρδοι της Συρίας. Αυτούς θεωρεί «υπαρξιακή» απειλή.

Όλα αυτά προφανώς έχουν και εσωτερικούς πολιτικούς υπολογισμούς. Ο Ερντογάν πιστεύει ότι ανοίγοντας θέμα Κουρδικού και διαλέγοντας μια επιθετική στάση ενεργοποιεί εθνικιστικά αντανακλαστικά, δεσμεύει την κεμαλική και εθνικιστική αντιπολίτευση στη δική του ατζέντα, και διευρύνει το χάσμα ανάμεσα στον συνασπισμό της αντιπολίτευσης και τους Κούρδους της Τουρκίας, ελπίζοντας ότι έτσι θα αποφύγει τον κίνδυνο μιας κουρδικής τακτικής ψήφου προς την αντιπολίτευση κατά τρόπο ανάλογο των δημοτικών εκλογών του 2019.

Στον ίδιο εσωτερικό πολιτικό υπολογισμό στηρίζεται και η θέση της τουρκικής κυβέρνησης ότι εάν διευρυνθεί η ζώνη ασφαλείας υπό τον έλεγχο της Τουρκίας και φιλοτουρκικών δυνάμεων θα μπορέσει η Τουρκία να οργανώσει τη μετεγκατάσταση εκεί μέρους των Σύριων προσφύγων που βρίσκονται στην Τουρκία. Ας μην ξεχνάμε ότι παρότι σε γενικές γραμμές οι πρόσφυγες αντιμετωπίστηκαν θετικά στην Τουρκία, το τελευταίο διάστημα, εν μέσω οικονομικής κρίσης, υπάρχουν και αισθήματα δυσαρέσκειας.

Ο Ερντογάν θεωρεί ότι τώρα είναι η καλύτερη στιγμή να δοκιμάσει μια νέα επιχείρηση, καθώς η Τουρκία έχει ενισχύσει τη θέση της εξαιτίας του πολέμου στην Ουκρανία. Ουσιαστικά, η εκτίμηση της τουρκικής πλευράς είναι ότι η Ουάσιγκτον θα δώσει τελικά το πράσινο φως για μια νέα επιχείρηση της Τουρκίας στη Συρία σε αντάλλαγμα για υποστήριξη από την Τουρκία της εισόδου της Φινλανδίας και της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ.

Η Τουρκία επιδιώκει στα δυτικά του Ευφράτη να πάρει την Τελ Ριφάατ και την Μανμπίζ (στόχο και προηγούμενων επιχειρήσεων) και το Κομπάνι, την Άιν Ίσα και την Τελ Ταμέρ στα ανατολικά του Ευφράτη.

Η διαπραγμάτευση με ΗΠΑ και Ρωσία

Όμως, δεν είναι καθόλου δεδομένο ότι τόσο οι ΗΠΑ όσο και η Ρωσία θα δεχτούν μια νέα επιχείρηση τόσο μεγάλης κλίμακας. Η επιχείρηση «Πηγή της Ειρήνης» έληξε τον Οκτώβριο του 209 με δύο συμφωνίες της Τουρκίας, μία με τις ΗΠΑ για την ανακωχή, στις 17 Οκτωβρίου και μία παρόμοια στις 22 Οκτωβρίου αργότερα με τη Ρωσία. Με αυτόν τον τρόπο οι ΗΠΑ και η Ρωσία είναι οι εγγυητές της κατάστασης στη Βορειοανατολική Συρία και δεν είναι καθόλου δεδομένο ότι θα επιτρέψουν στην Τουρκία να χτυπήσει τόσο σημαντικές θέσεις των Κούρδων.

Ήδη οι ΗΠΑ έχουν εκφράσει την ανησυχία τους, εξαιτίας του φόβου ότι αυτό θα διακύβευε την πάλη κατά του Ισλαμικού Κράτους, μια έμμεση αναφορά στη στρατηγική τους επένδυση στους Κούρδους.

Από τη μεριά, τη Ρωσία έχει στείλει και αυτή τα μηνύματά της. Μπορεί ο Σεργκέι Λαβρόφ να έδειξε πριν από λίγες μέρες ότι κατανοεί τις ανησυχίες της Τουρκίας, εντούτοις την ίδια στιγμή η Ρωσία ενισχύει τη στρατιωτική της παρουσία στην περιοχή και πρόσφατα έκανε κοινές περιπολίες με τις κουρδικές πολιτοφυλακές.

Η Τουρκία επιμένει ότι οι κουρδικές δυνάμεις δεν έχουν τηρήσει τους όρους της συμφωνίας του Σότσι του 2019, που προέβλεπε απόσταση 30 χιλιόμετρων από τα τουρκικά σύνορα και ότι χρησιμοποιούν τις τωρινές θέσεις τους για να επιτίθενται σε τουρκικές θέσεις. Ωστόσο, ειδικά μια επιχείρηση της Τουρκίας π.χ. στο Κομπάνι, με όλη τη συμβολική σημασία που έχει διεθνώς ως σημείο ταυτισμένο με την κουρδική αντίσταση στο Ισλαμικό Κράτος, θα προκαλούσε μεγάλες αντιδράσεις.

Πιο σύνθετα είναι τα πράγματα σχετικά με την Τελ Ριφάατ που θα επέτρεπε στην Τουρκία να εμποδίσει τη δυνατότητα των κουρδικών πολιτοφυλακών να πλήττουν την Αφρίν, θα διατηρούσαν μια πίεση στις κυβερνητικές δυνάμεις στο Βορειο Χαλέπι και θα άνοιγαν το δρόμο για ευκολότερη συνεργασία ανάμεσα στις ένοπλες οργανώσεις που υποστηρίζει η Τουρκία. Όμως, το ερώτημα είναι εάν η Ρωσία είναι διατεθειμένη να συναινέσει σε αυτή την κίνηση, που θα μπορούσε να σημαίνει και πίεση στη Δαμασκό, την ώρα που και το Ιράν δεν θα ήθελε να βρεθούν υπό πίεση και οι φιλοϊρανικές δυνάμεις που δρουν στην περιοχή. Αλλά και το υπουργείο Εξωτερικών της Συρία έχει ήδη πάρει θέση αρνητική υποστηρίζοντας ότι η Τουρκική παρουσία στη Συρία συνιστά «επιθετική ενέργεια, κατάληψη και προσπάθεια δημογραφικής εκκαθάρισης».

Απέναντι σε όλα αυτά η Τουρκία θα προσπαθήσει να «εξαργυρώσει» αφενός τις κινήσεις σε σχέση με την Ουκρανία και τη στρατηγική σημασία που διατηρεί, σήμερα περισσότερο ίσως παρά ποτέ, για το ΝΑΤΟ, αφετέρου το γεγονός ότι επιμένει να μην ευθυγραμμίζεται με άλλες δυτικές χώρες σε μια γραμμή πλήρους ρήξης με το ΝΑΤΟ.