Πανεπιστημίου απολογία

Εδώ και αρκετά χρόνια – και αρκετές «εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις» – το πανεπιστήμιο αντιμετωπίζεται ως εύκολος στόχος ή ως αποδιοπομπαίος τράγος. Το μοτίβο επαναλαμβανόμενο: το πανεπιστήμιο κατηγορείται ότι δεν προσαρμόζεται στις απαιτήσεις των καιρών· ότι οργανώνεται γύρω από τις εμμονές των πανεπιστημιακών (που συχνά παρουσιάζονται ως μια καρικατούρα ανθρώπων αποκομμένων από την πραγματική ζωή)· ότι δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες της οικονομίας· ότι στο εσωτερικό του όλα είναι μια γενικευμένη αθέμιτη συναλλαγή· ότι είναι ένα κέντρο ανομίας όπου παραβατικές ομάδες δρουν ανεξέλεγκτα.

Ομως, τα πανεπιστήμια δεν είναι όλα αυτά. Τα πανεπιστήμια είναι το ταξίδι της γνώσης και της έρευνας, η ανάγκη να θες να μάθεις όχι για να «εφαρμόσεις», ούτε για να «αξιοποιήσεις», αλλά πολύ απλά για να κατανοήσεις. Είναι η μαγεία της διδασκαλίας και η αίσθηση ότι εκείνη τη στιγμή κάτι συμβαίνει μέσα στο αμφιθέατρο, αλλάζουν σκέψεις και τελικά συνειδήσεις. Είναι η αίσθηση του διαρκούς διαλόγου, από τη συζήτηση στο μάθημα μέχρι το φλογερό «πηγαδάκι» και τη συνέλευση.

Είναι η διαρκής επιμονή να παράγεται γνώση, καινοτομία και κριτική σκέψη ακόμη και υπό τις πιο αντίξοες συνθήκες. Είναι η δημοκρατία της σκέψης που δεν μπορεί να ανασάνει παρά μόνο όταν δεν συναντά φραγμούς. Είναι η αξιοπρέπεια του δημόσιου χώρου και ενός αγαθού, της γνώσης, που μόνο δημόσιο και κοινό μπορεί να είναι. Είναι η ιστορία της αντίστασης σε όλες τις παραλλαγές της εξουσίας, από τη στρατιωτική έως την οικονομική.

Το δημόσιο δημοκρατικό πανεπιστήμιο, το πανεπιστήμιο των μεγάλων επιστημονικών ανακαλύψεων αλλά και των μεγάλων κινημάτων και των ιδεολογικών αναζητήσεων, είναι ένα κορυφαίο επίτευγμα της νεωτερικότητας και στη χώρα μας τμήμα της ιστορίας της δημοκρατίας μας. Δεν είναι θεσμός· είναι βαθύ υπαρξιακό βίωμα για όποια και όποιον έχει σπουδάσει σε αυτό ή, ακόμη περισσότερο, είχε την ύψιστη τιμή να διδάξει σε αυτό. Γι’ αυτό και είναι βαθιά γελασμένος όποιος νομίζει ότι δεν θα αντισταθεί στην άλωσή του.