Alpha Bank: Οι πιθανότητες για μια επισιτιστική κρίση

Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έχει προκαλέσει σοβαρές οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες, σχεδόν σε όλες τις οικονομίες του πλανήτη, σύμφωνα με έκθεση της Alpha Bank.

Πολλές χώρες, ιδιαίτερα οι λιγότερο ανεπτυγμένες, αντιμετωπίζουν σημαντικές ελλείψεις τροφίμων και πολύ υψηλότερες τιμές για τα τρόφιμα, την ενέργεια και τα λιπάσματα.

Αυτές οι δυσμενείς εξελίξεις λαμβάνουν χώρα σε μία χρονική περίοδο κατά την οποία η δημοσιονομική κατάσταση των οικονομιών είναι ήδη επιβαρυμένη από την πανδημική κρίση, ενώ το παγκόσμιο δημόσιο χρέος έχει αγγίξει υψηλό, ιστορικό επίπεδο.

Με τον πληθωρισμό να διαμορφώνεται στα υψηλότερα επίπεδα των τελευταίων δεκαετιών, τα ευάλωτα νοικοκυριά σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος κινδυνεύουν περισσότερο από επισιτιστική ανασφάλεια.

Κίνδυνος κοινωνικών αναταραχών και βίας

Επιπλέον, η ιστορία έχει δείξει ότι η επισιτιστική κρίση συχνά προκαλεί κοινωνικές αναταραχές και βία και, ως εκ τούτου, η διεθνής κοινότητα θα πρέπει να προβεί σε γρήγορες και συντονισμένες ενέργειες για την αποτελεσματική άμβλυνση μίας επισιτιστικής απειλής, υποστηρίζοντας τα ευάλωτα νοικοκυριά, διασφαλίζοντας επαρκή γεωργικό εφοδιασμό και αντιμετωπίζοντας τη «στενότητα» χρηματοδότησης για τους αγρότες, λόγω του αυξημένου κόστους εισροών.

Η έντονη αύξηση των τιμών των διατροφικών αγαθών τείνει να υποβαθμίσει έτι περαιτέρω το επίπεδο διαβίωσης πολλών νοικοκυριών, όχι μόνο στις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες του πλανήτη αλλά και σε ορισμένες αναπτυγμένες.

Οι ιθύνοντες των παγκόσμιων οργανισμών εκφράζουν ανησυχίες, αφού ο αρνητικός αντίκτυπος της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία στη διαθεσιμότητα και την τιμή βασικών προϊόντων, όπως το σιτάρι, το καλαμπόκι, το κριθάρι και το ηλιέλαιο, ήταν τεράστιος.

Οι τιμές του σιταριού εκτοξεύθηκαν εξαιτίας του πολέμου στην Ουκρανία, αφού το μερίδιο της Ουκρανίας και της Ρωσίας στην παγκόσμια παραγωγή σιταριού υπερβαίνει το 25%, επιβεβαιώνοντας την ηγετική τους θέση στη διαμόρφωση των διεθνών τιμών.

Επίσης, οι δύο χώρες αντιπροσωπεύουν, περίπου, το 53% του παγκόσμιου εμπορίου σε ηλιέλαιο και σπόρους, σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη.

Ωστόσο, οι συγκεκριμένες τιμές επηρεάζονται και από άλλα έκτακτα γεγονότα, όπως π.χ. ο πρόσφατος καταστροφικός καύσωνας στην Ινδία, υποχρεώνοντας την κυβέρνηση της χώρας να επιβάλει απαγόρευση των εξαγωγών σιταριού.

Στην Ευρώπη, ο εκρηκτικός συνδυασμός της αύξησης των τιμών των τροφίμων και της ενέργειας επηρεάζει αρνητικά το βιοτικό επίπεδο πολλών νοικοκυριών, συμπιέζει το πραγματικό εισόδημά τους και επιδρά πτωτικά στην καταναλωτική εμπιστοσύνη (Γράφημα 4).

Σχεδόν σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι καταναλωτές έχουν πληγεί από την πρόσφατη, μεγάλη αύξηση των τιμών των τροφίμων και της ενέργειας, με τις μεγαλύτερες αυξήσεις να καταγράφονται στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και της Βαλτικής, όπως αντικατοπτρίζεται στον Εναρμονισμένο Δείκτη Τιμών Καταναλωτή Τροφίμων και Ενέργειας (Γράφημα 5).

Ωστόσο, θα πρέπει να επισημανθεί ότι, τους τελευταίους μήνες, σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, μειώθηκε ο ΦΠΑ στην ενέργεια (“National policies to shield consumers from rising energy prices”, Bruegel, 11th May 2022), γεγονός που εκτιμάται ότι μετρίασε, εν μέρει, την αρνητική επίδραση της αγοραστικής δύναμης των νοικοκυριών.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία προκάλεσε αρχικά ανησυχίες σχετικά με τη φύτευση και τη συγκομιδή των καλλιεργειών, λόγω της δυσκολίας πρόσβασης στη γη, της διακοπής της προμήθειας σπόρων και της μετακίνησης του πληθυσμού. Ωστόσο, το ζήτημα έχει πλέον γίνει μείζον θέμα υποδομών και μεταφορών με τον αποκλεισμό από τη Ρωσία των ουκρανικών λιμανιών -Μαριούπολης και Οδησσού- στη Μαύρη Θάλασσα.

Ουσιαστικά, ο πόλεμος προκάλεσε «έμφραγμα» σε κομβικές, εμπορικές αρτηρίες οδηγώντας σε διακοπή στις αλυσίδες εφοδιασμού. Περίπου το 98% των σιτηρών της Ουκρανίας εξάγεται από τη Μαύρη Θάλασσα, γεγονός που επιβάλλει την άμεση ανάληψη πρωτοβουλιών από κυβερνήσεις και διεθνείς οργανισμούς, ώστε να απελευθερωθούν οι εξαγωγές.

Όσον αφορά στην παραγωγή, προέκυψαν σημαντικές δυσκολίες για την αύξησή της, σε όρους ποσότητας και ποιότητας. Η αύξηση της παραγωγής δεν είναι εύκολο εγχείρημα, καθώς οι αγρότες θα πρέπει να βρουν κεφάλαια κίνησης ή να επιδοτηθούν, διότι αντιμετωπίζουν υψηλό κόστος για την αγορά λιπασμάτων, φυτοφαρμάκων και σπόρων.

Πολλοί αγρότες ενδέχεται να μην χρησιμοποιήσουν τα απαραίτητα λιπάσματα, εξαιτίας των υψηλών τιμών και ίσως η σοδειά να είναι ποιοτικά κατώτερη.

Εξαιτίας των γεωπολιτικών αναταραχών και των επιπτώσεών τους, ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών έχει προειδοποιήσει ότι εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο θα μπορούσαν να οδηγηθούν σε επισιτιστική κρίση, υποσιτισμό και μαζική πείνα.

Ιδιαίτερα, οι χώρες με υψηλά μερίδια εισαγωγών σε βασικά αγαθά θα επηρεαστούν περισσότερο, αλλά υπάρχει επίσης έντονη ανησυχία για τις αυξήσεις των τιμών και στις ανεπτυγμένες οικονομίες της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής, εξέλιξη που θα μπορούσε να αυξήσει τις πιθανότητες μίας παγκόσμιας ύφεσης.