Τι σηματοδοτεί η επαναπροσέγγιση των ΗΠΑ με τη Σαουδική Αραβία

Η σχέση των ΗΠΑ με τη Σαουδική Αραβία ποτέ δεν ήταν απλή. Η ιστορία της σχέσης του είναι σε μεγάλο βαθμό η ιστορία της εκμετάλλευσης του πετρελαίου αλλά και της γεωπολιτικής του πετρελαίου.

Η ίδια η ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας, μιας χώρας με μια ιδιαίτερα αυταρχική μοναρχία και απροθυμία αναγνώρισης αρκετών θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, διεκδίκησε να έχει την υποστήριξη των ΗΠΑ αλλά συνάμα και τη δυνατότητα να έχει διαφορετική πολιτική σε θέματα από τις σχέσεις με τη Συρία και την Αίγυπτο παλαιότερα έως τη στάση απέναντι στο Ισραήλ.

Βασικός πυλώνας των σχέσεων των δύο πλευρών το πετρέλαιο. Η Σαουδική Αραβία παραμένει η χώρα που έχει τη δυνατότητα να αυξήσει την παραγωγή της όποτε χρειάζεται ώστε να συμβάλει στη συγκράτηση των τιμών του πετρελαίου. Βεβαίως, όπως έδειξε και το 1973, μπορεί να κάνει και το αντίθετο, δηλαδή να οδηγήσει τις τιμές σε εκτίναξη εάν «κλείσει τις στρόφιγγες».

Όμως, δεν ήταν το μόνο πεδίο: η Σαουδική Αραβία, ακόμη και όταν έκανε ανοίγματα προς τις χώρες του «Αραβικού Εθνικισμού», την Αίγυπτο και τη Συρία, παρέμεινε μια βαθιά αντικομμουνιστική χώρα και αυτό ήταν πάντα πολύ σημαντικό για τις ΗΠΑ. Ιδίως μετά την απώλεια του Ιράν για τις ΗΠΑ, ως αποτέλεσμα της νικηφόρας Ισλαμικής Επανάστασης», η αξία της Σαουδικής Αραβίας αυξήθηκε για τις ΗΠΑ. Ιδίως εάν αναλογιστούμε  τις διευκολύνσεις που συνεπάγεται σε θέματα στρατιωτικών βάσεων, αεροδρομίων κ.λπ.

Βεβαίως, η σχέση ποτέ δεν ήταν ανέφελη. Η Σαουδική Αραβία έχει μια μακρά παράδοση παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, πιο σωστά έχει μια μακρά παράδοση να μην αναγνωρίζει θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Η εκδοχή σουνιτικού Ισλάμ που όχι μόνο ασπάζεται η Σαουδική Αραβία αλλά και εξάγει συστηματικά, μέσα από ένα εκτεταμένο δίκτυο τζαμιών και άλλων οργανώσεων στο εξωτερικό, ο Ουχαμπισμός δεν είναι μόνο εξαιρετική συντηρητική αλλά αποτελεί και τη βασική αναφορά των περισσότερων ρευμάτων «ισλαμικού φονταμενταλισμού διεθνώς», συμπεριλαμβανομένων και των ενόπλων τρομοκρατικών παραλλαγών τους. Οι μυστικές υπηρεσίες της Σαουδικής Αραβίας έχουν δεσμούς με σημαντικό αριθμό ένοπλων ισλαμιστικών οργανώσεων, με συχνά αντιδυτικό προσανατολισμό, συμπεριλαμβανομένης και της Αλ-Κάιντα. Οργανώσεις όπως το Ισλαμικό Κράτος αναζητούν σε χώρες όπως η Σαουδική Αραβία πρόθυμους χρηματοδότες.

Η πολιτική Τραμπ για επαναπροσέγγιση των μοναρχιών του Κόλπου με το Ισραήλ

Η κυβέρνηση του Ντόναλντ Τραμπ επένδυσε ιδιαίτερα σε μια προσπάθεια να εξομαλυνθούν οι σχέσεις ανάμεσα στις μοναρχίες του Κόλπου και το Ισραήλ. Αυτό εκτός των άλλων αντιστοιχούσε και στο σχεδιασμό για τη διαμόρφωση ενός μεγάλου μετώπου κατά το Ιράν, ύστερα και από την μονομερή απόφαση Τραμπ για αποχώρηση των ΗΠΑ από τη συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν.

Οι «Συμφωνίες του Αβραάμ» όπως ονομάστηκε αυτή η διαδικασία εξομάλυνσης ήταν μια μεγάλη πολιτική επένδυση των ΗΠΑ τότε στην προσπάθεια να διαμορφώσουν έναν τοπικό συσχετισμό που να επιτρέπει και στις ίδιες να έχουν μειωμένη παρουσία στην περιοχή.

Όμως, η Σαουδική Αραβία, χωρίς να είναι αρνητική, εντούτοις απέφυγε να κάνει βήματα ανάλογα με αυτά π.χ. την ΗΑΕ, ενώ δεν παραλείπει να υπογραμμίζει ότι στηρίζει τα ιστορικά αιτήματα των Παλαιστινίων.

Ο εμφύλιος πόλεμος στην Υεμένη και η σύγκρουση «δι’ αντιπροσώπων» με το Ιράν.

Η Σαουδική Αραβία εδώ και καιρό έχει ενεργή συμμετοχή στον εμφύλιο πόλεμο στην Υεμένη. Απέναντί της έχει τους αντάρτες Χούθι (ή Ανσάρ Αλλάχ όπως είναι το όνομα που το ίδιο το σιιτικό αυτό κίνημα χρησιμοποιεί), που έχουν σημαντική υποστήριξη από το Ιράν.

Το Ριάντ υποστηρίζει τις κυβερνητικές δυνάμεις, και ο συνασπισμός στον οποίο συμμετέχει είχε την υποστήριξη των ΗΠΑ και άλλων δυτικών χωρών, όπως και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων.

Η υποστήριξη του Ιράν, ιδίως σε ζητήματα τεχνογνωσίας, έχει καταγραφεί και στα ιδιαίτερα εντυπωσιακά πλήγματα που έχουν καταφέρει σε σαουδαραβικές πετρελαϊκές εγκαταστάσεις οι Χούθι, με χρήση drone και πυραύλων.

Την ίδια στιγμή ο εμφύλιος στην Υεμένη, έχει εξελιχθεί σε μια από τις μεγαλύτερες ανθρωπιστικές καταστροφές, με πλήθος ανθρώπων να αντιμετωπίζουν το φάσμα της πείνας.

Σταδιακά, η στάση των ΗΠΑ μετατοπίστηκε σε μια πίεση και προς τη Σαουδική Αραβία να τερματίσει τη σύγκρουση και να υπάρξει κάποιου είδους συμβιβασμός ανάμεσα στις κυβερνητικές δυνάμεις και τους αντάρτες.

Η προσπάθεια αυτή δεν ήταν καθόλου εύκολη και μόλις τον Απρίλιο του 2022 τέθηκε σε ισχύ μια εκεχειρία που μέχρι τώρα δείχνει να μπορεί να αντέξει.

Η υπόθεση Κασόγκι

Η δολοφονία του Σαουδάραβα δημοσιογράφου Τζαμάλ Κασόγκι στον Οκτώβριο του 2018 εντός του προξενείου της Σαουδικής Αραβίας στην Κωνσταντινούπολη σηματοδότησε μια ακόμη μεγαλύτερη επιδείνωση των σχέσεων ανάμεσα στο Ριάντ και την Ουάσιγκτον, ιδίως από τη στιγμή που άρχισαν να γίνονται γνωστές οι ανατριχιαστικές λεπτομέρειες της δολοφονίας, κατά πάσα πιθανότητα ύστερα από εντολή του ανερχόμενου ισχυρού άντρα διαδόχου πρίγκιπα Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν (γνωστού και ως MBS).

Παρότι ο Τραμπ είχε προσπαθήσει να υποστηρίξει ότι δεν ευθύνεται άμεσα ο Μοχάμεντ Μπιν Σαλμάν, εντούτοις τόσο η Γερουσία των ΗΠΑ όσο και το υπουργείο Εξωτερικών θα του αποδώσουν ευθύνη, ενώ αυτή θα είναι η θέση που θα υιοθετήσει και ο Τζο Μπάιντεν, ο οποίος στην προεκλογική εκστρατεία θα χαρακτηρίσει τη Σαουδική Αραβία «παρία», σε αντίθεση με τον Τραμπ που είχε επενδύσει στην προσπάθεια η Σαουδική Αραβία όχι μόνο να εξομαλύνει τις σχέσεις με το Ισραήλ αλλά και να υποστηρίξει συνολικά το αμερικανικό σχέδιο για τη Μέση Ανατολή.

Γιατί αλλάζουν στάση οι ΗΠΑ

Όμως, η συγκυρία της εκτίναξης της τιμής του πετρελαίου μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία έκανε τη Σαουδική Αραβία να αποκτά ξανά μια σημαντική στρατηγική σημασία για τις ΗΠΑ, στην προσπάθειά τους να συνδυάσουν τις κυρώσεις στη Ρωσία με την αύξηση της παραγωγής από τη Σαουδική Αραβία ώστε να μην εκτιναχθούν περαιτέρω οι τιμές των καυσίμων. Επιπλέον, οι ΗΠΑ θέλουν να εξασφαλίσουν ότι οι διάφορες συμμαχικές, με την ευρεία έννοια, χώρες αποδέχονται στην ανάγκη για μια πιο σκληρή προσέγγιση και απέναντι στην Κίνα και τη Ρωσία, ιδίως από τη στιγμή που Ριάντ και Μόσχα διατηρούν καλή συνεργασία ιδίως στα ζητήματα του OPEC+. Θα ήθελαν επίσης να εξασφαλίσουν ότι ενεργοποείται πάλι μια δυναμική εξομάλυνσης στην περιοχή, τόσο σε σχέση με το Ισραήλ, όσο και σε σχέση με τον τερματισμό των εχθροπραξιών στην Υεμένη, στο βαθμό που προσπαθούν να περιορίσουν τα ανοιχτά μέτωπα και να επικεντρώσουν στις αντιπαραθέσεις που ιεραρχούν.

Επιπλέον, τις ΗΠΑ τις ενδιαφέρει να διατηρούν μια σχετικά καλή σχέση με τη Σαουδική Αραβία, ιδίως από τη στιγμή που βλέπουν και διάφορες τοπικές δυναμικές να ξεδιπλώνονται, ενδεικτικός ο διάλογος που έχει ανοίξει το Ριάντ με την Τεχεράνη.

Σε μια τέτοια προοπτική η Ουάσιγκτον αναγκαστικά θα αφήσει λίγο στο περιθώριο τα ζητήματα που αφορούν τα ανθρώπινα δικαιώματα σε μια προσπάθεια να μπορεί να έχει τη Σαουδική Αραβία ενταγμένη σε έναν ευρύτερο σχεδιασμό για ζητήματα ενέργειας αλλά και ασφάλειας. Από τη μεριά του το Ριάντ θα προσπαθήσει να αποσπάσει όσο το δυνατόν περισσότερα σε επίπεδο εξοπλισμού και αμυντικών εγγυήσεων.