Πλανητάριο: Η μακρά πορεία από το ξεκίνημα έως τη νέα ψηφιακή εποχή

Σαν σήμερα πριν από 56 χρόνια, στις 7 Ιουνίου 1966, εγκαινιάστηκε το νέο κτιριακό συγκρότημα του Ιδρύματος Ευγενίδου στη Λεωφόρο Συγγρού και άρχισε να λειτουργεί το πρώτο πλανητάριο στη χώρα μας και το μοναδικό της νοτιοανατολικής Ευρώπης.

Την απόφαση για τη δημιουργία ενός πλανηταρίου στις εγκαταστάσεις του Ιδρύματος Ευγενίδου είχε λάβει κατόπιν σχετικών εισηγήσεων από πλευράς των συμβούλων της η αείμνηστη Μαριάνθη Σίμου (1895-1981), αδελφή του εθνικού ευεργέτη Ευγένιου Ευγενίδη και πρώτη διαχειρίστρια του Ιδρύματος.

Ως πρώτος διευθυντής τού υπό κατασκευή Ευγενιδείου Πλανηταρίου είχε προσληφθεί το 1962 ο τότε υφηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και καθηγητής Μαθηματικών της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων Δημήτριος Κωτσάκης, ο οποίος το 1965 εξελέγη καθηγητής στην έδρα της Αστρονομίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Ο Δημήτριος Κωτσάκης και η Μαριάνθη Σίμου ξεναγούν τον Κωνσταντίνο Καραμανλή στο υπό ανέγερση κτίριο του Πλανηταρίου (1962)

Ο πρώτος κεντρικός πλανηταριακός προβολέας (Mark IV της εταιρείας Carl Zeiss, ύψους 6 μέτρων και βάρους 2,5 τόνων), δωρεά του Νικολάου Βερνίκου – Ευγενίδη, συνίστατο από 29.000 εξαρτήματα.

Η πρώτη περίοδος λειτουργίας του Πλανηταρίου (1966-1973)

Ευθύς εξαρχής το Ευγενίδειο Πλανητάριο αποτέλεσε ένα σπουδαίο κέντρο παιδείας και ψυχαγωγίας, που συνέβαλε ουσιωδώς στην ποιοτική βελτίωση της επιστημονικής επιμόρφωσης των Ελληνίδων και των Ελλήνων, στην εκλαΐκευση και τη διάδοση των επιτευγμάτων της επιστήμης και της τεχνολογίας διά της αξιοποιήσεως των δυνατοτήτων που παρείχαν τα οπτικοακουστικά μέσα της εποχής εκείνης.

Σημαντικό ρόλο στην πρώτη περίοδο λειτουργίας του Πλανηταρίου διαδραμάτισαν ο Δημήτριος Κωτσάκης ως διευθυντής, ο Σταύρος Πλακίδης ως σύμβουλος Αστρονομίας του Ιδρύματος Ευγενίδου και ο αστρονόμος Κωνσταντίνος Χασάπης με τις εβδομαδιαίες αστρονομικές διαλέξεις του στο Αμφιθέατρο του Ιδρύματος.

Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στις παραστάσεις για τους τελειόφοιτους μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, οι οποίοι διδάσκονταν το μάθημα της Κοσμογραφίας, ενώ δεν έλειπαν οι ειδικές επιμορφωτικές διαλέξεις από διακεκριμένους επιστήμονες.

Παράλληλα, το έργο του Πλανηταρίου στην πρώτη περίοδο λειτουργίας του συνέδραμαν επιφανείς συνεργάτες από το εξωτερικό.

Η δεύτερη περίοδος λειτουργίας του Πλανηταρίου (1973-1999)

Το καλοκαίρι του 1972 ο αστροφυσικός Διονύσης Σιμόπουλος, που ζούσε τότε στις ΗΠΑ, επισκέφθηκε την Αθήνα για να δώσει μια διάλεξη ως προσκεκλημένος της Ελληνικής Αστροναυτικής Εταιρείας. Η επίσκεψη αυτή του έδωσε την ευκαιρία να συναντηθεί με τη Μαριάνθη Σίμου. Η συνάντησή τους αποδείχθηκε καθοριστική, καθώς λίγο αργότερα ο Σιμόπουλος ορίστηκε διάδοχος του Κωτσάκη στη διεύθυνση του Ευγενιδείου Πλανηταρίου (ανέλαβε επισήμως τα καθήκοντά του στις 6 Απριλίου 1973).

Σαφώς επηρεασμένος από την προϋπηρεσία του στις ΗΠΑ, όπου είχε διατελέσει διευθυντής του Πλανηταρίου Zeiss στη Λουιζιάνα, ο Σιμόπουλος εισήγαγε καινοτομίες που επέφεραν τη θεαματική αύξηση των επισκεπτών του Ευγενιδείου Πλανηταρίου.

Χάρη κυρίως στην εντυπωσιακή αναβάθμιση του οπτικοακουστικού εξοπλισμού του κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’70 και τη δημιουργία δεκάδων νέων παραστάσεων, το Πλανητάριο κατάφερε να διευρύνει κατά πολύ το κοινό του, καθώς απευθυνόταν πλέον σε όλες τις ηλικίες και σε όλα τα μορφωτικά επίπεδα.

Σταδιακά, μάλιστα, το Πλανητάριο προχώρησε σε επέκταση των δραστηριοτήτων του εκτός των κτιριακών εγκαταστάσεών του, με παρουσία στον Τύπο και στην τηλεόραση (άρθρα, συνεντεύξεις, εκπομπές), καθώς και με επιμορφωτικές διαλέξεις σε όλη τη χώρα.

Ακολούθησε μια περίοδος έντονης εξωστρέφειας, στο πλαίσιο της απόφασης που είχε ληφθεί να μετατραπεί το Πλανητάριο σε ενημερωτικό, εκλαϊκευτικό και εκπαιδευτικό κέντρο, με ενεργό παρουσία στο κοινωνικό γίγνεσθαι.

Το Πλανητάριο εισέρχεται στη νέα ψηφιακή εποχή (1999)

Το φθινόπωρο του 1996 ο τότε πρόεδρος του Ιδρύματος Ευγενίδου, Νικόλαος Βερνίκος – Ευγενίδης (1920-2000), έχοντας συνειδητοποιήσει ότι ο 21ος αιώνας απαιτούσε τον εκσυγχρονισμό και την αναβάθμιση των υπηρεσιών που παρείχε έως τότε το Ίδρυμα Ευγενίδου, έλαβε την απόφαση να διαθέσει ένα μεγάλο ποσό για την επέκταση των εγκαταστάσεων και των δραστηριοτήτων του Ιδρύματος.

Μετά τον αδόκητο θάνατο του ιδίου, το Νοέμβριο του 2000, εκείνος που ανέλαβε να φέρει εις πέρας το εργώδες αυτό εγχείρημα ήταν ο διάδοχός του, Λεωνίδας Δημητριάδης – Ευγενίδης.

Στο πλαίσιο της υλοποίησης του προαναφερθέντος οράματος του Νικολάου Βερνίκου – Ευγενίδη, τον Ιούνιο του 1999, έκλεισαν οριστικά οι πύλες του παλαιού Πλανηταρίου, προκειμένου να ξεκινήσει η κατασκευή του Νέου Ψηφιακού Πλανηταρίου.

Το υπερσύγχρονο Νέο Ψηφιακό Πλανητάριο, που υποδέχτηκε πρώτη φορά το κοινό του το Νοέμβριο του 2003, είναι ένας αμφιθεατρικός χώρος 278 θέσεων, εξοπλισμένος με ένα γιγαντιαίο θόλο-οθόνη διαμέτρου 24,5 μέτρων.

Ως ένα από τα μεγαλύτερα και καλύτερα εξοπλισμένα ψηφιακά πλανητάρια στον κόσμο, το Νέο Ψηφιακό Πλανητάριο του Ιδρύματος Ευγενίδου έχει τη δυνατότητα να προβάλλει σε ολόκληρο το θόλο του παραστάσεις που αφορούν τις εξελίξεις στην αστρονομία, καθώς και σε άλλες θετικές επιστήμες.

Λίγα λόγια για τον Ευγένιο Ευγενίδη, τον γεννήτορα του Ιδρύματος Ευγενίδου

Ο Ευγένιος Ευγενίδης, που είχε γεννηθεί στο Διδυμότειχο στις 22 Δεκεμβρίου 1882, πέρασε τα μαθητικά του χρόνια στην Κωνσταντινούπολη.

Μέχρι το 1922 είχε καταφέρει να αναδειχθεί σε έναν από τους πλέον αξιόλογους οικονομικούς παράγοντες της Πόλης χάρη στην οξυδέρκειά του, την εργατικότητά του και τις καρποφόρες επιχειρηματικές δραστηριότητές του (εισαγωγή ξυλείας, κατασκευή φορτηγίδων στον Κεράτιο κόλπο, ναυτιλιακή πρακτόρευση).

Μετά την Καταστροφή του ’22 ο Ευγενίδης εγκατέλειψε την Κωνσταντινούπολη και εγκαταστάθηκε στον Πειραιά.

Το 1923 το Σκανδιναβικό Πρακτορείο Εγγύς Ανατολής (είχε ιδρυθεί από τον Ευγενίδη στην Κωνσταντινούπολη το 1907), με έδρα του πλέον τον Πειραιά, ανέλαβε τη γενική πρακτόρευση της Σουηδικής Ανατολικής Γραμμής (Swedish Orient Line) για την Ελλάδα και την Εγγύς Ανατολή.

Το οργανωτικό δαιμόνιο και η επιχειρηματική ιδιοφυΐα του Ευγενίδη κατέστησαν πολύ σύντομα δυνατή την ισχυροποίηση των σχέσεων και την επέκταση των εμπορικών συναλλαγών μεταξύ της Ελλάδας και των σκανδιναβικών χωρών. Ο Ευγενίδης εξελίχθηκε μάλιστα στο μεγαλύτερο εισαγωγέα σκανδιναβικής ξυλείας στην Ελλάδα και στην Εγγύς Ανατολή.

Το 1925 το Σκανδιναβικό Πρακτορείο Εγγύς Ανατολής μετατράπηκε σε ανώνυμη εταιρεία και εγκατέστησε με την πάροδο του χρόνου πρακτορεία σε κάθε ελληνικό λιμάνι, αλλά και σε λιμάνια πολλών άλλων χωρών.

Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ο Ευγενίδης μετέφερε τις δραστηριότητές του στη Νότια Αφρική, αργότερα δε συνέχισε την εφοπλιστική δραστηριότητά του έχοντας ως έδρα την Ελβετία, όπου και απεβίωσε, στις 22 Απριλίου 1954.

Η τελευταία επιθυμία του, όπως αυτή αποτυπώθηκε στη διαθήκη του, ήταν η σύσταση ιδρύματος που θα είχε σκοπό «να συμβάλη εις την εκπαίδευσιν νέων ελληνικής ιθαγενείας εν τω επιστημονικώ και τεχνικώ πεδίω».