Τι προσδοκά η Τουρκία από την επίσκεψη Λαβρόφ

Παρότι η ρωσική πλευρά έχει υπογραμμίσει με διάφορους τρόπους ότι αυτό που θέλει να συζητήσει με την Τουρκία είναι οι εξελίξεις στην Ουκρανία, άλλωστε η Τουρκία φέρεται να είναι τμήμα του μηχανισμού που προτείνεται για να εξαχθούν τα δημητριακά που αυτή τη στιγμή βρίσκονται στα αποκλεισμένα από το Ρωσικό ναυτικό λιμάνια της Ουκρανίας στη Μαύρη Θάλασσα, η Τουρκία κυρίως έχει το βλέμμα της στραμμένο αυτή τη στιγμή στη Συρία και την προσπάθεια να πάρει το «πράσινο φως» για μια νέα στρατιωτική επιχείρηση. Κάτι που μάλλον αναγνωρίζουν και οι Ρώσοι, εάν κρίνουμε από το γεγονός ότι τον Λαβρόφ θα ακολουθούν και αξιωματούχοι του ρωσικού υπουργείου Άμυνας.

Η σύνθετη σχέση Τουρκίας και Ρωσίας σε σχέση με τη Συρία

Η επίσκεψη αυτή επαναφέρει στο προσκήνιο τη σύνθετη σχέση ανάμεσα στη Ρωσία και την Τουρκία σε σχέση με τη Συρία. Αρχικά οι δύο χώρες είχαν αντίθετη τοποθέτηση και εν μέρει αυτό ισχύει και τώρα. Η Τουρκία εξαρχής υποστήριξε ένοπλες οργανώσεις της αντιπολίτευσης και συμφωνούσε με τον στόχο της ανατροπής της κυβέρνησης Άσαντ, σε αντίθεση με τη Ρωσία που εξ αρχής βρέθηκε στο πλευρό της κυβέρνησης της Δαμασκού.

Μάλιστα, το αποκορύφωμα της αντίθεσης των δύο χωρών σε σχέση με τη Συρία ήταν η κατάρριψη τον Νοέμβριο του 2105 ενός ρωσικού μαχητικού αεροσκάφους Sukhoi Su-24 από ένα F-16 της τουρκικής αεροπορίας, η πρώτη κατάρριψη ρωσικού ή σοβιετικού αεροσκάφους από αεροσκάφος του ΝΑΤΟ από την εποχή του Πολέμου της Κορέας.

Ωστόσο, σταδιακά τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν. Και η κρίσιμη παράμετρος ήταν οι εξελίξεις σε σχέση με τους Κούρδους της Συρίας. Ήδη από την εποχή της αντίστασης των Κούρδων στο Κομπάνι απέναντι στο Ισλαμικό Κράτος – και της μεγάλης φόρτισης που αυτή δημιουργούσε και στους Κούρδους της Τουρκίας – η Τουρκία έβλεπε ολοένα και περισσότερο ως «υπαρξιακό» κίνδυνο το γεγονός ότι οι Κούρδοι αποκτούσαν ντε φάκτο κυριαρχία σε περιοχές της Συρίας. Αυτός ο φόβος ενισχύθηκε από το γεγονός ότι ήδη από το 2015 φάνηκε ότι οι ΗΠΑ επένδυαν στις κουρδικές πολιτοφυλακές ως εμπροσθοφυλακή στην πάλη κατά του Ισλαμικού Κράτους. Η Τουρκία διεκδίκησε έκτοτε το δικαίωμα να έχει ένοπλη παρουσία στο Συριακό έδαφος για να μπορεί να χτυπάει τους Κούρδους και να ενισχύει τις ένοπλες συριακές οργανώσεις που υποστηρίζει.

Αυτό, όμως, προϋπέθετε μια συνεννόηση με Ρωσία, ιδίως από τη στιγμή που φάνηκε ότι οι ρωσικές δυνάμεις είχαν έναν καθοριστικό ρόλο στη σύγκρουση. Η Ρωσία – όπως και το Ιράν – μπορεί να στηρίζει την κυβέρνηση Άσαντ, όμως ταυτόχρονα υποστηρίζει την εδαφική και πολιτική ακεραιότητα στη Συρία, με σαφή αντίθεση σε κάθε σχέδιο διαμελισμού. Η Τουρκία είχε επομένως ανάγκη να συνεννοηθεί με τη βασική ξένη δύναμη με ισχυρή παρουσία στην περιοχή, η οποία ταυτόχρονα ήταν μια δύναμη που συνομιλούσε με όλους όσοι εμπλέκονταν, συμπεριλαμβανομένων και των Κούρδων.

Η σχέση Ρωσίας και Κούρδων

Η σχέση της Ρωσίας με τους Κούρδους είναι επίσης σύνθετες. Η Ρωσία έχει κάνει σαφές ότι θεωρεί ότι οι Κούρδοι πρέπει να ενταχθούν στη συζήτηση για την επόμενη μέρα μιας ενιαίας Συρίας, με ένα καθεστώς τοπικής αυτονομίας που δεν θα διακυβεύει την ενότητα της χώρας. Ταυτόχρονα, προφανώς και δεν βλέπουν με καθόλου καλό μάτι τον τρόπο που οι ΗΠΑ χρησιμοποιούν τους Κούρδους ως τρόπο για να διατηρήσουν μόνιμη παρουσία στην περιοχή και να ανακόψουν τις κυβερνητικές δυνάμεις από το να αποκτήσουν τον έλεγχο ακόμη μεγαλύτερων περιοχών.

Αυτό σημαίνει ότι παίζοντας έναν ρόλο power-broker στη Συρία η Ρωσία προσπαθεί στις σχέσεις τόσο με την Τουρκία όσο και με τους Κούρδους ταυτόχρονα να προσπαθεί να ενισχύει τη θέση των κυβερνητικών δυνάμεων.

Για παράδειγμα, κατά την επιχείρηση «Ασπίδα του Ευφράτη», το 2016,  η Ρωσία εξασφάλισε και την εκκαθάριση του Ανατολικού Χαλεπιού από ένοπλες δυνάμεις της αντιπολίτευσης και την προώθηση των κυβερνητικών δυνάμεων. Το 2019, κατά την τελευταία μεγάλη επιχείρηση των Τούρκων («Πηγή της άνοιξης»), η Ρωσία εξασφάλισε την παρουσία συριακών κυβερνητικών δυνάμεων σε διάφορα σημεία. Μάλιστα, είναι χαρακτηριστικό ότι το 2018, η Ρωσία είχε προσπαθήσει να αποτρέψει την Τουρκική επιχείρηση στην Αφρίν («Κλάδος ελαίας»), προτείνοντας ουσιαστικά στους Κούρδους να αποδεχτούν να περάσει η περιοχή στον κυβερνητικό έλεγχο.

Οι δυσκολίες του τουρκικού σχεδιασμού

Η Τουρκία έχει έναν πολύ συγκεκριμένο σχεδιασμό για τη Συρία. Επιδιώκει να κατοχυρώσει μια μεγάλη «ζώνη ασφαλείας», να χτυπήσει και να πιέσει τους Κούρδους, να και ενισχύει τη θέση του υποστηριζόμενου από αυτήν «Συριακού Εθνικού Στρατού».

Τώρα αυτό που επιδιώκει η Τουρκία είναι να μπορέσει να πάρει υπό την έλεγχό της σημαντικές περιοχές που θα αποδυναμώσουν τη θέση των Κούρδων στη Βόρεια Συρία, κυρίως την Τελ Ριφάατ και την Μανμπίτζ.

Για να το πετύχει αυτό χρειάζεται να υπάρξει ανοχή και των αμερικανών που στις περιοχές που είναι υπό κουρδικό έλεγχο έχουν και τις δικές τους δυνάμεις, αλλά και των Ρώσων που επίσης ενδιαφέρονται για αυτές τις περιοχές.

Και το πρόβλημα είναι ότι η Ρωσία μπορεί γενικά να μην έχει πρόβλημα σε κάποια σημεία να διευκολύνει την Τουρκία, ιδίως όταν αυτό μπορεί να βαθαίνει και κάποια ρήγματα στις σχέσεις της Τουρκίας με τις ΗΠΑ, αλλά ταυτόχρονα δεν επιθυμεί να δει να ανατρέπεται ο δικός της σχεδιασμός για τη Συρία.

Για παράδειγμα είναι ζήτημα εάν μπορεί η Ρωσία να προσφέρει στην Τουρκία αυτά που η τελευταία ζητάει σε σχέση με τη Μανμπίτζ και την Τελ Ριφάατ εφόσον η προώθηση των τουρκικών δυνάμεων και του «Συριακού Εθνικού Στρατού» σε αυτή την περιοχή θα διακυβεύει το Ρωσικό σχεδιασμό, που είναι ακριβώς η ενίσχυση των κυβερνητικών δυνάμεων σε αυτές τις περιοχές.

Ουσιαστικά εάν η Τουρκία και φιλοτουρκικές δυνάμεις αποκτήσουν έλεγχο στη Μανμπίτζ αποκτούν και έλεγχο στον αυτοκινητόδρομο M4 στο κομμάτι που συνδέει το Χαλέπι με τα βορειοανατολικά της χώρας και που συνδέει τις περιοχές ανατολικά και δυτικά του Ευφράτη, κάτι που προφανώς και δεν επιθυμούν οι κυβερνητικές δυνάμεις που γενικότερα δεν θα ήθελαν να δουν τις τουρκικές και φιλοτουρκικές δυνάμεις να είναι τόσο κοντά στο Χαλέπι. Ούτως ή άλλως, η Ρωσία ήταν και σε μια διαρκή διαπραγμάτευση με την Τουρκία για το νοτιότερο τμήμα του αυτοκινητοδρόμου Μ4 και δη το τμήμα που είναι κοντά στην Ιντλίμπ, έτσι ώστε να αποκατασταθεί απρόσκοπτη επικοινωνία ανάμεσα στη Λαττάκεια και το Χαλέπι.

Ούτε η Ρωσία θέλει να δει τους Κούρδους να δέχονται μεγάλη πλήγματα, ιδίως από τη στιγμή που ο βασικός σχεδιασμός της σε σχέση με αυτούς είναι να μπορέσει να τους αποδεσμεύσει από τη σχέση με τις ΗΠΑ και να τους φέρει σε μια διαδικασία συνεννόησης με τις κυβερνητικές δυνάμεις.

Η τουρκική πίεση και τα ρωσικά διλήμματα

Η Τουρκία θεωρεί ότι έχει μια αναβαθμισμένη διαπραγματευτική θέση και είναι αναμενόμενο να ασκήσει μεγάλη πίεση ώστε να εξασφαλίσει την ανοχή της Ρωσίας σε νέα επιχείρηση στη Συρία. Η Ρωσία θα ήθελε να συνεχίσει να μπορεί να διατηρεί αυτή την ιδιότυπη σχέση με την Τουρκία και παράλληλα να υπάρχουν νέες τριβές ανάμεσα στην Τουρκία και τις ΗΠΑ. Όμως, δεν είναι καθόλου δεδομένο ότι είναι έτοιμη να θυσιάσει το συνολικό της σχεδιασμό για τη Συρία, όπως έχει δείξει σε όλες τις προηγούμενες φάσεις όπου οι όποιες διευκολύνσεις στην Τουρκία ποτέ δεν διακύβευαν τον πυρήνα του ρωσικού σχεδιασμού.