Γκρεμίζοντας ιστορικά τοτέμ

Οι «πόλεμοι της ιστορίας» είναι αρκετά διαδεδομένοι στην εποχή μας. Η ολοένα και μεγαλύτερη επίγνωση της βαρύτητας που είχε η αποικιοκρατία, η πατριαρχία και ο ρατσισμός σε διάφορες ιστορικές φάσεις – και οι πρωταγωνιστές τους –έχει οδηγήσει σε μια συστηματική απομυθοποίηση ιστορικών προσωπικοτήτων. Από την παραδοχή, έστω και αμήχανη, ότι ορισμένοι εκ των «πατέρων» της αμερικανικής δημοκρατίας, ήταν ταυτόχρονα ιδιοκτήτες δούλων, έως το μαζικό γκρέμισμα αγαλμάτων αμφιλεγόμενων το λιγότερο προσωπικοτήτων στην περίοδο που ορίστηκε από το κίνημα Black Lives Matter, τα παραδείγματα είναι πολλά. Απέναντι σε αυτή έχει ξεδιπλωθεί και μια αντεπίθεση που προσπαθεί να απαντήσει ότι όλα αυτά είναι απλώς αποτέλεσμα της κυριαρχίας μιας «woke κουλτούρας», αν και είναι αλήθεια ότι οι νεοσυντηρητικοί εκφραστές τέτοιων απόψεων προτιμούν συνήθως να υπερασπίζονται κατά τη γνώμη τους συκοφαντούμενα αστέρια του θεάματος παρά γαιοκτήμονες που αγόραζαν δούλους για τις αποικιακές φυτείες τους. Αλλά και η κυρίαρχη αντίδραση δεν ξεφεύγει από τα όρια ενός αμήχανου «τότε ήταν αλλιώς, αλλά σήμερα τα πράγματα είναι διαφορετικά».

Τι γίνεται, όμως, όταν η προσπάθεια απομυθοποίησης αρχίζει και αγγίζει προσωπικότητες που αντιμετωπίζονται ως τοτέμ ή έστω ως «εθνικά σύμβολα» (εάν όχι «ανεκτίμητοι ιστορικοί θησαυροί»); Εκεί τα πράγματα γίνονται κάπως πιο περίπλοκα και οι μηχανισμοί άμυνας που ενεργοποιούνται πιο ισχυροί, ακριβώς επειδή το διακύβευμα πλησιάζει και το σήμερα.

Ένα τέτοιο ιστορικό τοτέμ είναι ο Ουίνστον Τσόρτσιλ. Από όλους τους ηγέτες της Μεγάλης Βρετανίας στον 20^ο αιώνα, είναι αυτός γύρω από τον οποίο έχει χτιστεί ίσως ο μεγαλύτερος μύθος. Δεν αναφέρομαι μόνο στην πραγματική βιομηχανία που έχει διαμορφωθεί γύρω από τη μνήμη του, από βιβλία και ντοκιμαντέρ μέχρι ταινίες. Κυρίως αναφέρομαι στο πώς θεωρείται με έναν τρόπο το πρότυπο ηγέτη της «Δύσης». Η στάση του στη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου παρουσιάζεται ως πρότυπο αποφασιστικότητας (ενδεικτικό ότι με αυτόν π.χ. συγκρίνουν σχολιαστές τον Ζελένσκι), αλλά και ευρύτερα η πολιτική του διαδρομή παρουσιάζεται ως το κατεξοχήν παράδειγμα ηγεσίας που σήμερα χρειάζεται η Δύση. Ίσως γιατί σε μια περίοδο που ολοένα και περισσότερες πραγματικές αποφάσεις λαμβάνονται από απρόσωπες ομάδες «ειδικών» ή μέσα από συναλλαγές ανάμεσα σε διαφορετικά δίκτυα εξουσίας, είναι πολύ σημαντικό να διατηρείται η ιδεολογική προβολή αποφάσεων που παίρνουν «στιβαροί ηγέτες».

Αυτό ακριβώς μπορεί να εξηγήσει τον θόρυβο που προκάλεσε το βιβλίο του Τάρικ Αλί, Ουίνστον Τσόρτσιλ. Η εποχή του, τα εγκλήματά του (Winston Churchill. His Times, His Crimes, Verso 2022). Με πακιστανική καταγωγή, αλλά μόνιμα εγκατεστημένος στο Λονδίνο εδώ και δεκαετίες, με μακρά ιστορία πολιτικής δράσης (συμπεριλαμβανομένου και ηγετικού ρόλου στο βρετανικό «1968») και πλούσιο συγγραφικό έργο, ο Τάρικ Αλί δεν γράφει απλώς μια βιογραφία του Τσόρτσιλ αλλά και το πανόραμα μιας ολόκληρης εποχής, σχηματικά αυτής που ξεκινά στην κορύφωση της αποικιοκρατίας και καταλήγει στην κορύφωση του Ψυχρού Πολέμου.

Υποστηρικτής της αποικιοκρατίας

Η εικόνα που προκύπτει για τον Τσόρτσιλ κάθε άλλο παρά κολακευτική είναι. Ο μετέπειτα πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας παρουσιάζεται ως ένας αρκετά πολεμόχαρος υποστηρικτής της αποικιοκρατίας, με έντονα ρατσιστικές απόψεις απέναντι στους υπηκόους της αυτοκρατορίας, με απολογητική στάση απέναντι στις βάναυσες πλευρές που η αποικιοκρατία περιλάμβανε και με μάλλον καλή γνώμη για τον Μουσολίνι. Όμως, και στη διαδρομή του ως υπουργός και αργότερα πρωθυπουργός ο Τσόρτσιλ χρεώνεται τη βάναυση αντιμετώπιση απεργών ανθρακωρύχων στη Σκωτία, τη συμμετοχή στην εκκίνηση ουσιαστικά του Ψυχρού Πολέμου και την προσπάθεια υπονόμευσης των αριστερών κινημάτων Αντίστασης στη διάρκεια της Κατοχής, αλλά και μορφές αποικιακής βίας ακόμη και μεταπολεμικά π.χ. στην Κένυα.

Όμως, ο Αλί ενδιαφέρεται και για την κληρονομιά που άφησε ο Τσόρτσιλ, που κατά τη γνώμη του είναι ακριβώς ένα πρότυπο διακυβέρνησης που συνδυάζει τον νεοφιλελευθερισμό, με τον αυταρχισμό και την ιμπεριαλιστική αλαζονεία, κοντολογίς το πρότυπο διακυβέρνησης που έχουμε δει τις τελευταίες δεκαετίες σε αυτό που συνήθως αποκαλούμε Δύση και ιδίως στις ΗΠΑ και τη Μεγάλη Βρετανία. Γιατί μπορεί να μην υπάρχουν πια αυτοκρατορίες και υποτίθεται ότι δεν υπάρχει αποικιοκρατία, η ίδια η λογική παραμένει ενεργή.

Και αυτό είναι ίσως το ανησυχητικό με την τρέχουσα μυθοποίηση μορφών του παρελθόντος που συνδέονται με σκοτεινές πλευρές της ιστορίας της Δύσης. Δεν είναι τόσο η αναδρομική δικαίωση της βαναυσότητας και της αυτοκρατορικής λογικής, όσο η κυνική προσπάθεια μέσω αυτής της αναδρομικής δικαίωσης να νομιμοποιηθεί η τρέχουσα εκδοχή βαναυσότητας. Από την επιβίωση της αποικιοκρατίας σε όλες τις μορφές ρατσισμού και ξενοφοβίας, μέχρι τις διαρκείς επιδείξεις συντριπτικής βίας στο πλαίσιο του «πολέμου κατά της τρομοκρατίας». Και αυτό κάνει παραπάνω από καλοδεχούμενη την απομυθοποίηση τέτοιων μορφών.

Ο Τσόρτσιλ και η Ελλάδα

Ο Τάρικ Αλί δεν παραλείπει να αναφερθεί και στις στιγμές όπου διασταυρώθηκαν οι διαδρομές της χώρες μας με αυτές του Τσόρτσιλ, κυρίως στην περίοδο της Κατοχής και της Αντίστασης, όπου η Βρετανία είχε σημαντικό ρόλο στα πρώτα βήματα μιας παρατεταμένης, αιματηρής και τραγικής εμφύλιας σύγκρουσης που άφησε ανεπούλωτες πληγές. Και η πρότροπή του προς τον στρατηγό Σκόμπι να συμπεριφερθεί στην Αθήνα ως σε κατακτημένη πόλη θα αντηχεί πάντα ανατριχιαστική.