Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός που εμπνέει μέχρι σήμερα σχεδιαστές και καλλιτέχνες

«Η νοσταλγία θα επιστρέψει στις ρίζες της το 2022. Φέτος, οι άνθρωποι θα εμπνευστούν από την Αρχαία Ελλάδα. Μια από τις νεότερες γενιές, η γενιά Z, αγκαλιάζει αυτή την τάση περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον» γράφει το Pinterest σε ανάρτησή του στον ιστότοπο.

Το Pinterest, αναφέρει, κατέγραψε αύξηση στις αναζητήσεις λέξεων-κλειδιών, όπως αρχαία ελληνικά κοσμήματα (αύξηση 120%) και ταπετσαρίες εμπνευσμένες από την Θεά Αφροδίτη (αύξηση 180%), ενώ τριπλασιάστηκαν οι αναζητήσεις για την τέχνη των ελληνικών αγαλμάτων.

Σύμφωνα με το BBC, βρισκόμαστε εν μέσω μιας «ελληνιστικής αναγέννησης». Πιθανώς, η φαντασία και η χλιδή της Αρχαίας Ελλάδας είναι ιδιαίτερα ελκυστική στην εποχή μετά τα λόκνταουν, ακριβώς όπως το New Look του Dior σηματοδότησε την επιστροφή σε μια πιο θηλυκή μόδα μετά τη λιτότητα και τα χρηστικά ρούχα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η επιρροή και ο αντίκτυπος της Αρχαίας Ελλάδας έχει απήχηση σήμερα. Σύμφωνα με την Britannica, η φράση «αρχαία Ελλάδα» αναφέρεται στην περιοχή της βορειοανατολικής Μεσογείου, στην εποχή μεταξύ «του τέλους του μυκηναϊκού πολιτισμού (1200 π.Χ.) και του θανάτου του Μεγάλου Αλεξάνδρου (323 π.Χ.)», όταν ήταν ένα από τα σημαντικότερα μέρη στον κόσμο, σύμφωνα με το National Geographic.

Ο Ρόντερικ Μπίτον στο ιστορικό βιβλίο του «The Greeks», γράφει ότι οι ελληνικοί πολιτισμοί αποτέλεσαν την «προέλευση πολλών τεχνών, της επιστήμης, της πολιτικής και του δικαίου, όπως τα γνωρίζουμε σήμερα σε όλο τον ανεπτυγμένο κόσμο».

Οι Έλληνες πρωτοστάτησαν στη δημοκρατία, στους Ολυμπιακούς Αγώνες, στη γεωμετρία και στους μαθηματικούς υπολογισμούς, στις καινοτομίες στον τομέα της υγείας (ο όρκος του Ιπποκράτη αποτελεί ακόμη πρότυπο δεοντολογίας για τους γιατρούς), στην αρχιτεκτονική, στην κωμωδία, στην τραγωδία, και στη γλώσσα. Όπως αναφέρει το BBC, περίπου 150.000 αγγλικές λέξεις που χρησιμοποιούνται σήμερα, προέρχονται από ελληνικές λέξεις.

Για ορισμένους, όπως ο Έρικ Γουάινερ, συγγραφέας του βιβλίου «The Socrates Express», αναφέρει ότι οι Αρχαίοι Έλληνες έχουν πολλά να μας διδάξουν για τις αξίες σήμερα.

«Ένας τρόπος για να οικοδομήσουμε ένα φωτεινότερο μέλλον είναι η επανεξέταση του παρελθόντος. Ιδιαίτερα στην Αρχαία Ελλάδα», έγραψε σε ένα δοκίμιο για το πώς η τεχνολογία μπορεί να μας εξαπατήσει.

«Οι Έλληνες, όσο ατελείς και αν ήταν, τιμούσαν την ομορφιά, τη δικαιοσύνη και την ηθική υπεροχή, και έτσι καλλιέργησαν αυτές τις αξίες. Εμείς τιμούμε την ταχύτητα, τη συνδεσιμότητα και τη φορητότητα, οπότε αυτά έχουμε», προσθέτει.

Ο πρώτος μεγάλος ελληνικός πολιτισμός

Ωστόσο, οι Αρχαίοι Έλληνες στάθηκαν στους ώμους γιγάντιων πολιτισμών που προηγήθηκαν, όπως οι Μυκηναίοι, την ιστορία των οποίων αφηγήθηκε ο Όμηρος στην «Ιλιάδα» και την «Οδύσσεια». Ωστόσο, οι πιο συναρπαστικοί και οι πιο μυστηριώδεις, ήταν οι πανίσχυροι Μινωίτες. Ο πρώτος μεγάλος ελληνικός πολιτισμός και ο πρώτος εγγράμματος στην Ευρώπη, οι Μινωίτες κατοίκησαν στην Κρήτη, από το 2200 έως το 1450 π.Χ. Ήταν ένας «προηγμένος πολιτισμός» που ζούσε σε μια «χώρα ευημερίας και αφθονίας», όπως γράφει ο Μπίτον.

Οι Μινωίτες έγιναν γνωστοί ευρέως όταν ανακαλύφθηκε η αρχαία πόλη της Κνωσού στην Κρήτη το 1878 από τον Μίνωα Καλοκαιρινό, γηγενή του νησιού και ερασιτέχνη αρχαιολόγο. Οι ανασκαφές ξεκίνησαν το 1900, όταν ο Βρετανός αρχαιολόγος σερ Άρθουρ Έβανς κατάφερε να αγοράσει τον χώρο που ήθελε να ανασκάψει. Οι ανασκαφές της ομάδας του Έβανς αποκάλυψαν το μινωικό ανακτορικό συγκρότημα, την αρχαιότερη πόλη της Ευρώπης. Τα ευρήματα αποκάλυψαν έναν προηγμένο πολιτισμό που ήταν αξιοσημείωτος για τα μεγάλα και περίτεχνα ανάκτορα του, τα περίπλοκα υδραυλικά δίκτυα, τα κοσμήματα και τις τοιχογραφίες.

Εκτός από την τέχνη, ο μινωικός πολιτισμός έχει εμπνεύσει και τη μόδα. Το 1912, ο Ισπανός σχεδιαστής μόδας και υφασμάτων Mariano Fortuny δημιούργησε ένα μεταξωτό μαντήλι το οποίος ονόμασε «Knossos», εμπνευσμένο από τις αρχαίες κρητικές ενδυμασίες. Τα υφάσματα του διεθνούς φήμης σχεδιαστή μόδας Γιάννη Τσεκλένη, απεικόνιζαν αρχαία ελληνικά αγγεία και βυζαντινά χειρόγραφα- ενώ τα τολμηρά, ελληνιστικά σχέδια του Gianni Versace είναι συνώνυμα με την χλιδή των δεκαετιών του 70 και του 80.

Δεδομένης της επιρροής των Μινωιτών στους δημιουργούς, γιατί γνωρίζουμε λιγότερα γι’ αυτούς απ’ ό,τι για άλλους αρχαίους πολιτισμούς; Η Νικολέτα Μομιλιάνο, καθηγήτρια Αιγαιακών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ, είπε στο BBC, ότι ένας λόγος είναι ότι «ο Μινωικός πολιτισμός ήταν σχετικά περιορισμένος γεωγραφικά, καθώς βρισκόταν στην περιοχή του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου – έτσι δεν είχαν την ίδια γεωγραφική εξάπλωση με τους Ρωμαίους, για παράδειγμα».

«Επίσης, τα συστήματα γραφής των Μινωιτών – η Γραμμική Α και τα κρητικά ιερογλυφικά δεν έχουν αποκρυπτογραφηθεί πλήρως και δεν γνωρίζουμε πολλά για τις γλώσσες που χρησιμοποιούσαν. Έχουμε κάποια γραπτά έγγραφα και μπορούμε να κατανοήσουμε μόνο ένα μέρος του περιεχομένου τους».

Είναι δύσκολο να αποκρυπτογραφήσει κανείς αυτά τα κείμενα, επειδή, όπως λέει η καθηγήτρια, «αν δεν έχεις κάτι σαν την Στήλη της Ροζέτας, θα πρέπει να έχεις στη διάθεσή σου πολλά έγγραφα, όπως όταν αποκρυπτογραφούσαν κώδικες κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου».

Δύναμη, ομορφιά και σκοτάδι

Από όλα τα ευρήματα στα ερείπια της Κνωσού, αυτό που προκάλεσε τη μεγαλύτερη αίσθηση ήταν τα αγαλματίδια που απεικονίζουν τη χθόνια θεά των όφεων, τα οποία ανακαλύφθηκαν το 1903.

Σύμφωνα με το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου στην Κρήτη, όπου εκτίθενται μόνιμα, πρόκειται για τα «σημαντικότερα λατρευτικά αντικείμενα από τα ερειπια του ναού της Κνωσού». Θέτουν επίσης το ερώτημα: ήταν η αρχαία Κρήτη μια μητριαρχική κοινωνία;

«Οι γυναίκες είχαν εξέχουσα θέση στη μινωική θρησκεία, περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο πολιτισμό, και το γνωρίζουμε αυτό χάρη στα αγαλματίδια της θεάς των φιδιών που έχουν βρεθεί και της εξέχουσας σημασίας των ιερειών στη μινωική τέχνη», εξηγεί σε ένα podcast της η ερευνήτρια Κέλι Μαγκουάιρ.

Ο Μπίτον, σχολιάζοντας τα αρχαία ανάκτορα της Κρήτης γράφει: «Είναι πιθανό η μεγαλύτερη θεότητα από όλες αυτές να είναι η λυγερόκορμη, γυμνόστηθη θεά που συχνά απεικονίζεται στην κορυφή ενός βράχου, ενώ άγρια ζώα ή άνδρες την κοιτάζουν με λατρεία». Δεν είναι σαφές αν το νησί κυβερνιόταν από γυναίκες, αλλά όπως προσθέτει ο Μπίτον, «είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι οι Έλληνες της κλασικής εποχής επιφύλασσαν πρωταρχικές θέσεις για τις κυρίαρχες γυναίκες στις ιστορίες τους, ενώ τις απέκλειαν σε μεγάλο βαθμό από δημόσιους ρόλους ή θέσεις εξουσίας στην πραγματική ζωή».

Η σχεδιάστρια μόδας Μαίρη Κατράντζου, έχει επίσης εμπνευστεί από τον μινωικό πολιτισμό, όπως και η Σοφία Κοκοσαλάκη, η οποία είχε δηλώσει στη βρετανική Vogue ότι το αίνιγμα της θεάς των φιδιών ήταν το αγαπημένο της, από τότε που την είδε για πρώτη φορά σε ηλικία έξι ή επτά ετών. Η θεά, με το εκτεθειμένο στήθος της και τη μικροσκοπική μέση της αντιπροσώπευε τη δύναμη, την ομορφιά αλλά και ένα σκοτεινό στοιχείο σκοταδιού που πλαισίωσε την αισθητική της από νωρίς.

Η Σοφία Κοκοσαλάκη, η οποία μετουσίωσε το αρχαιοελληνικό παρελθόν, πέθανε τον Οκτώβριο του 2019, σε ηλικία 47 ετών. Έκτοτε, τον οίκο μόδας έχει αναλάβει ο σύντροφός της, Άντονι Μπέικερ. Στη νέα συλλογή (φθινόπωρο/χειμώνας 2022/23) του οίκου, είναι σαφές ότι ο Μπέικερ συνεχίζει το όραμα της εκλιπούσας συζύγου του. Τα εντυπωσιακά κομμάτια, δουλεμένα με χρυσό, ασήμι και μαργαριτάρια, παρουσιάστηκαν πρόσφατα στη Vogue. Είναι εμπνευσμένα από ναυτικά αντικείμενα, όπως άγκυρες, σχοινιά και τα πανιά των πλοίων, που συνδέονται με τον Τρωικό Πόλεμο και το ταξίδι του Οδυσσέα στην Ιθάκη.

Αυτό το πάθος για την Κρήτη μοιράζεται και η Κατερίνα Φρέντζου με έδρα την Αθήνα, ιδρύτρια του Branding Heritage, μιας πλατφόρμας που φιλοξενεί σύγχρονους Έλληνες σχεδιαστές και τεχνίτες. Η πρώτη έκθεση του Branding Heritage, «Contemporary Minoans», έδειξε πώς η τέχνη του πολιτισμού, όπως τα γεωμετρικά και λαβυρινθώδη μοτίβα, τα σύμβολα του λωτού και της μέλισσας, εξακολουθούν να γοητεύουν ακόμη και σήμερα.

Αυτοί οι καλλιτέχνες και σχεδιαστές εμπνέονται από έναν πολιτισμό λόγω του γοητευτικού μυστηρίου που τον περιβάλλει και το οποίο θα διατηρήσει μέχρι να βρεθεί ένας τρόπος να αποκρυπτογραφηθούν τα αρχαία κείμενα. Μέχρι τότε, μπορούμε να συνεχίσουμε να ονειρευόμαστε και να δημιουργούμε, πράγμα που δεν είναι καθόλου κακό. Όπως είπε και ο Αϊνστάιν: «Το πιο όμορφο πράγμα που μπορούμε να βιώσουμε είναι το μυστηριώδες. Είναι η πηγή κάθε αληθινής τέχνης και επιστήμης».