Παγκόσμια οικονομία: Η ύφεση μπορεί να περιμένει, ο πληθωρισμός ήρθε για να μείνει 

Με τον πόλεμο στην Ουκρανία να έχει μπει στον τέταρτο μήνα και να μη διαφαίνεται ακόμα λύση ειρήνευσης στον ορίζοντα, με τις διαλυτικές επιπτώσεις της πανδημίας στο διεθνές εμπόριο και την εφοδιαστική αλυσίδα να μην έχουν ξεπεραστεί, με τον πληθωρισμό να καλπάζει με ρυθμούς πρωτόγνωρους εδώ και τέσσερις δεκαετίες και με το φάντασμα της ύφεσης να πλανάται πάνω από οικονομίες και αγορές, το ερώτημα «τι μας επιφυλάσσει το μέλλον», που συνήθως τίθεται μετά το πέρας των θερινών διακοπών στο βόρειο ημισφαίριο του πλανήτη, ζητεί επιτακτικά απαντήσεις προτού ακόμα μπει το καλοκαίρι.

Πολυτέλειες για ανάπαυλα – πόσω μάλλον για ραστώνη και για dolce far niente – εφέτος δεν υπάρχουν. Τουλάχιστον για τους κυβερνώντες, από τους οποίους οι κυβερνώμενοι πολίτες απαιτούν χειρισμούς διορθωτικούς που θα αποτρέψουν τα χειρότερα. Και τα χειρότερα είναι πρώτον η εξάπλωση του πολέμου, που θέτει υπαρξιακά ερωτήματα ακόμα και για τη συνέχιση του ανθρώπινου πολιτισμού και δεύτερον η εξάπλωση της οικονομικής κρίσης, που για μεγάλα τμήματα του πληθυσμού του πλανήτη θέτει επίσης υπαρξιακό πρόβλημα.

Στα πεδία του πολέμου φαίνεται ότι η Δύση έχει βολευτεί να μάχεται δι’ αντιπροσώπων – των Ουκρανών. Στα πεδία της οικονομίας κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό διότι, απλούστατα, η απειλή της καταστροφής χτυπά πλέον και την πόρτα της. Και έχει όνομα: στασιμοπληθωρισμός. Δηλαδή χαμηλοί ή αρνητικοί ρυθμοί ανάπτυξης και καλπασμός των τιμών αγαθών και υπηρεσιών. Στην παρούσα χρονική συγκυρία οι ειδικοί εκτιμούν ότι περιθώρια άμεσων διορθωτικών χειρισμών εκ μέρους των κυβερνώντων υπάρχουν κυρίως σε ό,τι αφορά το πρώτο σκέλος της απειλής: τη στασιμότητα ή την ύφεση της οικονομίας. Ο πληθωρισμός εκτιμούν ότι… ήρθε για να μείνει!

Υφεσιακοί παράγοντες

Πέντε είναι οι υφεσιακοί παράγοντες που επηρεάζουν τη διεθνή οικονομία. Κατ’ αρχάς ο πόλεμος, που εν προκειμένω είναι όντως «πατήρ πάντων», κατά τον Ηράκλειτο, μια και αποτελεί τη μεταβλητή εκείνη που από τη μία στιγμή στην άλλη μπορεί να αλλάξει το ρου ακόμα κι αυτής της ανθρώπινης ιστορίας – αν πατηθεί κάποιο λάθος «κουμπί», ας πούμε.

Δεύτερος υφεσιακός παράγοντας είναι η πανδημία και εμπλοκές που αυτή προκαλεί, κυρίως λόγω της πολιτικής μηδενικής ανοχής που ακολουθεί το Πεκίνο με αποτέλεσμα να κλείνει νευραλγικά για τη ναυσιπλοΐα και το διεθνές εμπόριο λιμάνια, όπως είναι αυτό της Σαγκάης.

Τρίτος παράγοντας είναι η επίδραση της ακρίβειας που πλήττει τις χαμηλές και τις μεσαίες εισοδηματικές τάξεις στην καταναλωτική ζήτηση.

Τέταρτος παράγοντας είναι η πτώση των Χρηματιστηρίων. Πρόκειται για απότοκο της κάμψης της οικονομικής δραστηριότητας, των πωλήσεων και των κερδών των εισηγμένων επιχειρήσεων, που επηρεάζει αρνητικά το ηθικό των καταναλωτών στο σύνολό τους και όχι μόνο των επενδυτών. Τέλος, την ανάπτυξη φρενάρει και το ακριβό χρήμα. Η ανοδική πορεία που έχουν πάρει δηλαδή τα επιτόκια δανεισμού, με αποφάσεις των Κεντρικών Τραπεζών, που προσπαθούν να συγκρατήσουν το «ράλι» των τιμών.

Αναπτυξιακά αντίβαρα

Στους πέντε υφεσιακούς παράγοντες υπάρχουν όμως και ισάριθμα αναπτυξιακά αντίβαρα – αν εξαιρέσει βέβαια κανείς τον πόλεμο, τον οποίο μόνο η ειρήνη «θεραπεύει». Είναι οι αποταμιεύσεις των καταναλωτών και η μεταπανδημική διάθεση του κόσμου να αναπληρώσει ό,τι έχασε από τη ζωή του την περασμένη διετία. Η λαχτάρα για δράσεις και δραστηριότητες που προϋποθέτουν κατανάλωση. Δαπάνες δηλαδή που στηρίζουν την ανάπτυξη και δρουν αντι-υφεσιακά.

Η υψηλή απασχόληση επίσης είναι κάτι που στηρίζει την ανάπτυξη. Μετά από τις πανδημικές απαγορεύσεις και τους εγκλεισμούς οι επιχειρήσεις πασχίζουν να στρατολογήσουν προσωπικό και τα ποσοστά της ανεργίας παραμένουν σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα σε ολόκληρο τον κόσμο. Σε ό,τι αφορά την πανδημία, εξάλλου, οι εξελίξεις είναι ενθαρρυντικές (λόγω θέρους ενδεχομένως). Ακόμα και στην Κίνα τα κρούσματα έχουν σχεδόν μηδενιστεί και οι αρχές «ανοίγουν» πόλεις και λιμάνια και αποκαθιστούν την οικονομική δραστηριότητα.

Αναφορικά με τα Χρηματιστήρια, που μόλις τις τελευταίες εβδομάδες δείχνουν σημάδια ρευστοποιήσεων πανικού, η κατάσταση είναι σίγουρα αναστρέψιμη. Αρκεί να σκεφθεί κανείς ότι κατά τη ζοφερή διετία της πανδημίας οι αγορές «πήγαν σφαίρα». Όχι βέβαια επειδή οι εισηγμένες είχαν υψηλές πωλήσεις και κέρδη (ελάχιστοι ήταν οι κλάδοι σαν τον φαρμακευτικό, που ευνοήθηκαν από την υγειονομική κρίση), αλλά επειδή οι εταιρείες χρησιμοποίησαν την τεράστια ρευστότητά τους σε αγορές ιδίων μετοχών. Η δυνατότητα αυτοσυντήρησης των αγορών είναι μεγάλη.

Τέλος, ακόμα και οι εξελίξεις στις αγορές ομολόγων δείχνουν ότι η ύφεση δεν βρίσκεται επί θύραις. Οι ειδικοί σημειώνουν ότι η διαφορά (spread) των αποδόσεων των βραχυπρόθεσμων και των μακροπρόθεσμων κρατικών ομολόγων διατηρείται σε επίπεδα που δεν υποδηλώνουν υποψίες ότι «κάτι κακό έρχεται». Λαμβάνοντας όλα αυτά υπόψη οι ειδικοί θεωρούν ότι τουλάχιστον για ένα 12μηνο (κατά τον επικεφαλής οικονομολόγο της Economist Intelligence Unit Σάιμον Μπάπτιστ) ή και για ένα 18μηνο (κατά τον επικεφαλής οικονομολόγο της AMP Capital Σέιν Όλιβερ) η παγκόσμια οικονομία δεν απειλείται άμεσα με ύφεση.

«Πολεμικός» πληθωρισμός

Σε ό,τι αφορά τον πληθωρισμό μόνο καθησυχαστικοί δεν είναι οι ειδικοί που πιστεύουν ότι θα τροφοδοτείται και θα φουντώνει, καθόσο χρόνο τουλάχιστον μαίνεται ο πόλεμος. Αλλά και πέραν αυτού, παρατηρεί κανείς ότι οι παράγοντες εκείνοι που εμποδίζουν την ύφεση (ρευστότητα, απασχόληση, μεταπανδημική διάθεση για κατανάλωση κλπ) τροφοδοτούν το «ράλι» των τιμών.

Το ΔΝΤ κωδικοποίησε τέσσερις παράγοντες που υποδαυλίζουν τον πληθωρισμό και παρατείνουν τη διάρκειά του:

• Ο πόλεμος σε μια νευραλγική για την παραγωγή πρώτων υλών και τροφίμων γεωγραφική περιοχή του πλανήτη, που εκτινάσσει τις τιμές των εμπορευμάτων και δη της ενέργειας. Ο πόλεμος είναι η βασική αιτία των πληθωριστικών πιέσεων στην Ευρώπη και δευτερευόντως στις ΗΠΑ, κατά τους ειδικούς του Ταμείου.
• Η ζήτηση για καταναλωτικά αγαθά ανέκαμψε την περυσινή χρονιά χάρη στην επέκταση των εμβολιασμών στις δυτικές αγορές, φέρνοντας στα όριά της την παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα. Εφέτος αναμένεται μια κάμψη της ζήτησης, αλλά οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας και η πιθανή ισχυρή οικονομική ανάκαμψη στην Κίνα (εφόσον τιθασευθεί η Covid) θα παρατείνουν τις ελλείψεις και τις «αρρυθμίες» στην αγορά, σε ό,τι αφορά την προσφορά.
• Η ζήτηση για υπηρεσίες επίσης ανέκαμψε πέρυσι και αναμένεται να συνεχίσει να αυξάνεται και το επόμενο χρονικό διάστημα, όσο υποχωρεί και τίθεται υπό έλεγχο η πανδημία.
• Οι ελλείψεις εργατικού δυναμικού είναι πρωτοφανείς σε κάποιες ανεπτυγμένες οικονομίες, όπως στις ΗΠΑ και στη Βρετανία, και προκαλούν μεγάλες αυξήσεις μισθών, καθώς οι εργοδότες διαγκωνίζονται και πλειοδοτούν για να προσελκύσουν εργαζομένους. Η πανδημία προκάλεσε εξάλλου ένα κύμα συνταξιοδοτήσεων στις αγορές της Δύσης, που επιδείνωσε την έλλειψη εργατικών χεριών.

Συνεκτιμώντας όλα αυτά το ΔΝΤ προβλέπει πληθωρισμό 5,7% εφέτος στις ανεπτυγμένες οικονομίες (ρεκόρ 38ετίας) και υποχώρηση στο 2,5% την επόμενη χρονιά. Για τις αναπτυσσόμενες οικονομίες προβλέπει πληθωρισμό 8,7% και 6,5% αντίστοιχα για το 2022 και το 2023.