Για τον Δημήτρη Μιχαλάκη «η τέχνη είναι μια γλώσσα και η φωτογραφία είναι μια διάλεκτος»

Μπορεί να τον έχεις πετύχει να κρύβεται πίσω από τη φωτογραφική του μηχανή στην λεωφόρο ΝΑΤΟ, ή να φωτίζει με το φλας του την “νεκρή” Αχιλλέως κατά τη διάρκεια της καραντίνας. Ίσως έχεις πετύχει το όνομα του σε λεζάντες φωτογραφιών της Washington Post ή του Spiegel. Σίγουρα όμως, αν δεν το έχεις ήδη κάνει, θα θέλεις να συζητήσεις τη “ματιά” τους από τον πόλεμο στην Ουκρανία, όπου βρέθηκε πριν λίγους μήνες.

Ωστόσο, όπως υποστηρίζει ο ίδιος ο Δημήτρης Μιχαλάκης, δεν είναι φωτορεπόρτερ. “Η ειδησεογραφία για μένα είναι ουσιαστικά η αφορμή και όχι η αιτία να πάω να φωτογραφίσω. Μέσα από αυτή τη διαδικασία κάνω έρευνα. Όπως και όταν πήγα στη Σύρια δεν πήγα να κάνω τον φωτορεπόρτερ. Φυσικά και αν μου πει κάποιος ότι θα πρέπει να καλύψω ένα θέμα, όπως για παράδειγμα μια βόμβα που θα πέσει στην Οδησσό, σαφώς και θα πάω. Αλλά αυτό είναι κάτι το οποίο ξεκινάει όταν μου το πουν και τελειώνει μόλις ολοκληρώσω τη δουλειά για το εκάστοτε μέσο. Δεν θα με ενδιαφέρει σε προσωπικό επίπεδο. Με ενδιαφέρει φωτογραφία, που από πίσω έχει την έρευνα και προσπαθώ να αφηγηθώ μια ιστορία μέσα από την έρευνα αυτή” αναφέρει στο in.

Ο πόλεμος βρίσκεται παντού

Στην Ουκρανία έκατσε ένα μήνα. Μέσα σε αυτό το διάστημα προσπάθησε να κάνει αυτό ακριβώς, να αφηγηθεί μια ιστορία. Να δει και να μεταδώσεις πως ζει ο κόσμος σε μια εμπόλεμη κατάσταση.

Μας “μεταφέρει” εικόνες από την απαγόρευση κυκλοφορίας, τα οδοφράγματα στην πόλη και το επίπεδο δυσκολίας το να κυκλοφορείς μέσα στις πόλεις, ιδιαίτερα αν κουβαλούσες ένα “όπλο” όπως η φωτογραφική μηχανή. Τα πιο δύσκολα κομμάτια; Η επικοινωνία και η μετακίνηση.

Χάρκοβο, Οδησσός, Νικολάεβ και Αθήνα.

“Από την Οδησσό στο Χάρκοβο έκανα έως και 16 ώρες. Ένα ακόμα πιο δύσκολο κομμάτι ήταν όταν πήγαινες σε μέρη που είχαν καταστραφεί και έβλεπες τους συγγενείς των θυμάτων, τους πρόσφυγες που έφευγαν μέσα στη νύχτα να σωθούν”, λέει στο in.

“Πήγα σε μια κηδεία τριών νεαρών αξιωματικών. Οι μητέρες τους και έκλαιγαν ήταν μια εικόνα που με άγγιξε, σκεπτόμενος ότι τα παιδιά τους πέθαναν για τα συμφέροντα άλλων. Αν έχεις λίγη συνείδηση σε αγγίζει”.

“Στο Χάρκοβο που βρισκόμασταν έσκασε μια βόμβα μέσα σε ένα διαμέρισμα. Κάποιοι πρόλαβαν να πάνε προς το καταφύγιο. Όμως όταν αντίκρισα μια γυναίκα που έκλαιγε βλέποντας το σπίτι της να έχει διαλυθεί… Από τη μια σκέφτεσαι πως θα αντιδρούσες αν ήταν δικό σου σπίτι, από την άλλη σκέφτεσαι πως ζω, δεν σκοτώθηκα”, θυμάται.

Το (ελληνικό) ακροδεξιό στοιχείο

“Περίμενα να δω αυτό το πράγμα που είχα ζήσει και στη Σύρια. Δεν περίμενα να δω ωστόσο τόσο αυστηρό έλεγχο. Όταν πήρα το τρένο για να γυρίσω στο Χάρκοβο μαζί με άλλους δυο συναδέλφους μας περίμεναν μόλις κατεβήκαμε μας περίμεναν τρεις ασφαλίτες για να μας τσεκάρουν. Μας άνοιξαν τσάντες, τσεκάρανε φωτογραφίες, ζήτησαν τις διαπιστεύσεις. Για να πας στην Οδησσό από το Νικολάεβ είναι μια μικρή απόσταση. Σε όλη τη διαδρομή έχεις γύρω στα 20 check points. Δεν μπορείς να πας αν δε σε τσεκάρουν”.

“Στο Xάρκοβο είχα δει πολλούς στρατιώτες με τα «μόνον λαβέ» τσαντάκια τους και μάλιστα ένας από τους αστυνομικούς μας είπε χαρακτηριστικά για την Ελλάδα και τον… Παπαδόπουλο. Το συμπέρασμα μου; Δεν πιστεύω ότι ο αστυνομικός ήξερε για τον Παπαδόπουλο, αλλά καταλάβαινα ότι εκεί έχει γίνει δουλειά. Αυτό δηλαδή που λένε ότι έχει διεισδύσει το ναζιστικό στοιχείο μέσα στον στρατό και την αστυνομία ισχύει. Δεν είπε για τον Πινοσέτ, που είναι ένας διάσημος δικτάτορας, είπε για τον Παπαδόπουλο”, αναφέρει ο Μιχαλάκης.

“Ένιωθα συνεχώς πως δεν μπορώ να κάνω εύκολα τη δουλειά μου. Στην Οδησσός που βρέθηκα πήρα την κάμερα να πάω προς τον σταθμό των τρένων από όπου έφευγαν πρόσφυγες. Κάποια στιγμή εκεί που έβγαζα μια φωτογραφία περνάει κάποιος που δεν είχε σχέση με τις Αρχές πάνω σε ένα ποδήλατο και με ρώτησε τι κάνω εκεί. Του εξηγώ ότι είμαι φωτογράφος κι αμέσως κατάλαβα ότι είχαν βάλει και τον κόσμο μέσα στο “παιχνίδι”.

Μέσα από τον πόλεμο

Λίγες μέρες πριν το workshop με τίτλο «Social Recording”, ο ίδιος διακρίνει τις διαφορές ανάμεσα στην εμπειρία του στη Σύρια και την Ουκρανία. Δυο πόλεμοι με διαφορετικό χαρακτήρα αλλά και διαφορετική κάλυψη.

“Ο πόλεμος στη Σύρια ο πόλεμος ήταν εμφύλιος, δεν υπήρχε πόλεμος με ένα άλλο κράτος. Στην Ουκρανία, όταν γύρισα, κατάλαβα ότι δεν είδα αυτό που είδα στη Σύρια. Είδα νεκρούς, είδα πόλεμο, είδα πρόσφυγες αλλά δεν είχα συνειδητοποιήσει ποσό με είχε επηρεάσει. Όταν γύρισα οι γνωστοί μου μου έλεγαν “φαίνεσαι πολύ αγριεμένος στο πρόσωπο”, δηλαδή φαινόταν ο πολέμους στο πρόσωπο του. Μετά ηρέμησα” αναφέρει ο Μιχαλάκης.

“Από τη Σύρια όταν γύρισα και ήμουν πλέον στην Αθήνα, μόλις άκουγα αεροπλάνο τις πρώτες 20 μέρες έψαχνα να κρυφτώ. Γιατί μου είχε γίνει εμμονή ιδέα”.

“Δεν θα έλεγα ότι είναι ακριβώς η δουλειά μου το “να πηγαίνω σε πολέμους”. Σε χτυπάει και ένα πιο προσωπικό κομμάτι του ποιος είσαι, ποιους εξυπηρετείς. Αυτό το “πάω να βγάλω λεφτά στον πόλεμο” μου βγάζει μια ματαιοδοξία. Ο κόσμος πεθαίνει κι εγώ πάω να βγάλω λεφτά; το ίδιο πράγμα που συμβαίνει στον πόλεμο στο βρίσκω και στην καθημερινότητα. Αυτός που δεν έχει να φάει, αυτός που είναι άνεργος. Κι αυτό ένας πόλεμος είναι. Υπάρχει μια βία κι εκεί που δεν φαίνεται”.

Γιατί τον πόλεμο στην Ουκρανία;

“Έχω ταξιδέψει σε πολλές χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Με ενδιαφέρει πολύ όλος αυτός ο κόσμος γιατί έχασε τη γη κάτω από τα πόδια του. Είναι ένα πράγμα που μπορώ να επικοινωνήσω εύκολα με αυτόν τον κόσμο. Άρα ήταν μια ευκαιρία να δω την κατάσταση εκτός των πλαισίων της σχετικής ειρήνης. Γι’ αυτό και πήγα στην Ουκρανία.

Κι ο φόβος;

“Τον φόβο, όταν πας σε αυτά τα μέρη πρέπει να τον αφήσεις στην άκρη. Αλλιώς μην πας καθόλου. Φυσικά υπάρχει φόβος και οποίος λέει ότι δεν φοβάται λέει ψέματα. Ο σκοπός ωστόσο είναι πιο μεγάλος από τον φόβο. Φυσικά και ρισκάρεις. Πιο πολύ έχω το άγχος να γυρίσω μη αρτιμελής παρά να την πατήσω και να μου κλέψουν τις μηχανές”.

“Θέλω να μιλήσω για την φωτογραφία. Δεν είναι προτεραιότητα μου να μιλήσω για τον πόλεμο. Θέλω όμως να μιλήσω για την φωτογραφία σε σχέση με αυτόν. Στα παιδιά που έρχονται να το παρακολουθήσουν και να δώσω ότι μπορώ υπάρχουν τα πέντε w. Για μένα τα τέσσερα είναι στην άκρη και έχω ως προτεραιότητα του why. Ποσο σε αφορά και γιατί το κάνεις. Βρες τον λόγο που θες να κανείς το εκάστοτε θέμα”.

Τι είναι για σένα η φωτογραφία;

“Για μένα το θέμα της εκάστοτε φωτογραφίας έχει να κάνει με την καταπίεση που ζουν οι άνθρωποι, τη διαστρωμάτωση των κοινωνιών. Με αφορά πάντα ο κόσμος που βρίσκεται στο περιθώριο. Αυτό κάνω και γι’ αυτό ασχολήθηκα με τη φωτογραφία. Δεν ξέρω αν τα καταφέρνω θεωρώ ότι για μένα όμως η φωτογραφία είναι η επέκταση της πολιτικής μου θέσης, αλλά αυτό θα το δείξει η νεκροψία. Δεν φωτογραφίζω ποτέ για το “κοινό” μου, αλλά για μένα. Θέλω να επικοινωνήσω αυτό που φωτογραφίζω. Όπως ένας άνθρωπος γράφει μουσική εμένα αυτή η ανάγκη μου βγαίνει από τη φωτογραφία”.

“Η τέχνη είναι μια γλώσσα και η φωτογραφία είναι μια διάλεκτος”