Καρκίνος: Τα τέσσερα πεδία-κλειδιά και οι καινοτόμες θεραπείες

«Θεραπεύοντας τον καρκίνο: το τέλος της αρχής» («Curing cancer: the end of the beginning»). Αυτός ήταν ο τίτλος της διάλεξης που έδωσε η καθηγήτρια Μικροβιολογίας και Ανοσοβιολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ στη Βοστώνη των ΗΠΑ και πρόεδρος του Dana-Farber Cancer Institute, Λόρι Γκλίμτσερ (Laurie Glimcher), μετά την αναγόρευσή της σε επίτιμη διδάκτορα της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ).

Η κυρία Λόρι Γκλίμτσερ κατά την τελετή αναγόρευσής της σε επίτιμη διδάκτορα του Πανεπιστημίου Αθηνών, με τον πρύτανη κ. Αθανάσιο Μελέτιο Δημόπουλο.

Το τέλος της αρχής; Μόνο; Θα περίμενε κανείς ένα πιο αισιόδοξο μήνυμα από μια γυναίκα που αφιέρωσε σχεδόν όλη την επαγγελματική σταδιοδρομία της στην έρευνα κατά του καρκίνου και η οποία ηγείται ενός από τα πλέον περίβλεπτα αντικαρκινικά ινστιτούτα στον κόσμο. Ωστόσο, η αμερικανίδα ερευνήτρια, της οποίας το πρώτο πτυχίο ήταν στη Βιολογία και η οποία από πολύ νωρίς άρχισε το ερευνητικό έργο της, ξέρει πολύ καλά για τι πράγμα μιλάει. Εχοντας πλήρη επίγνωση των προόδων που έχουν επιτευχθεί, δεν μπορεί παρά να έχει κατά νου και το πόσα ακόμη θα πρέπει να γίνουν για τη νόσο που, όπως είπε, «αποτελεί σήμερα την πρώτη αιτία θανάτου ανθρώπων ηλικίας από 45 έως 64 ετών στις ΗΠΑ. Μια χώρα με υψηλό ποσοστό καρκίνων, καθώς οι νέες ετήσιες περιπτώσεις ανέρχονται στα 1,7 εκατομμύρια». Ο αριθμός των ετήσιων νέων περιπτώσεων, ωστόσο, δεν αρκεί για να αποκαλυφθεί η πραγματική εικόνα: «Αν δει κανείς την επιβίωση στην 5ετία, διαπιστώνει ότι υπάρχουν μεγάλες διαφορές μεταξύ διαφορετικών τύπων καρκίνων: ενώ έχει επιτευχθεί τεράστια πρόοδος στην αντιμετώπιση καρκίνων όπως του μαστού και του προστάτη, υπάρχει ακόμη πολύ μεγάλος δρόμος που πρέπει να διανυθεί για καρκίνους όπως του πνεύμονα και του παγκρέατος» σημείωσε η κυρία Γκλίμτσερ.

Πεδία-κλειδιά για καινοτόμες θεραπείες

Η αμερικανίδα επιστήμονας θεωρεί ότι υπάρχουν τέσσερα πεδία-κλειδιά από τα οποία θα προκύψουν καινοτόμες θεραπείες για την αντιμετώπιση του καρκίνου: η γενωμική, από την οποία αναμένεται να εντοπιστούν κομβικά για την καρκινογένεση γονίδια ενάντια στη δράση των οποίων θα αναπτυχθούν στοχευμένες θεραπείες, η επιγενετική, η οποία στοχεύει στον επαναπρογραμματισμό των καρκινικών κυττάρων ώστε αυτά να απαλλαγούν από τον κακοήθη «χαρακτήρα» τους και να επανέλθουν στην αρχική κανονική φυσιολογία τους, η πρόληψη (αλλά και η πρώιμη διάγνωση), η οποία θα βασιστεί στην καλύτερη κατανόησή μας για το πώς αρχίζει η κακοήθης εξαλλαγή, και τέλος η ανοσο-ογκολογία, η οποία στοχεύει στην ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος προκειμένου αυτό να αντιμετωπίζει αποτελεσματικότερα τα καρκινικά κύτταρα.

Ελπίδες και προκλήσεις για την ανοσοθεραπεία

Εστιάζοντας στο τελευταίο αυτό πεδίο (το οποίο είναι και το ερευνητικό πεδίο στο οποίο διακρίνεται η κυρία Γκλίμτσερ), η αμερικανίδα επιστήμονας εξήγησε ότι το ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστημα διαθέτει μεν την ενδογενή ικανότητα να αναγνωρίζει και να σκοτώνει τα καρκινικά κύτταρα, ωστόσο αφενός η ικανότητά του εξαντλείται και αφετέρου τα καρκινικά κύτταρα βρίσκουν τρόπους να «μεταμφιέζονται» σε κανονικά και να το ξεγελούν.

«Οι προσπάθειες των επιστημόνων να επανενεργοποιήσουν συγκεκριμένα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος έχουν ήδη αποδώσει καρπούς» σημείωσε η κυρία Γκλίμτσερ αναφερόμενη σε συγκεριμμένα παραδείγματα φαρμάκων, τα οποία επιτυγχάνουν όντως να ελέγξουν την εξέλιξη της νόσου σε μια σειρά καρκίνων, μεταξύ των οποίων και το μελάνωμα. Ωστόσο, όπως τόνισε, «μόνο ένα ποσοστό των ασθενών αντιδρά θετικά στα εν λόγω φάρμακα και μπορεί να ωφεληθεί από αυτά».

Τι συμβαίνει όμως με τους ασθενείς που δεν ανταποκρίνονται στις υπάρχουσες ανοσοθεραπείες; Στο καρκινικό μικροπεριβάλλον θα πρέπει να αναζητηθεί η απάντηση στο παραπάνω ερώτημα, εκτιμά η κυρία Γκλίμτσερ, η οποία εξήγησε ότι «οι όγκοι εκλύουν γύρω τους ισχυρά ανοσοκατασταλτικά μόρια προκειμένου να αναχαιτίσουν τις επιθέσεις του ανοσοποιητικού συστήματος». Για τον λόγο αυτόν το καρκινικό μικροπεριβάλλον θα πρέπει να αποτελέσει στόχο εντατικής έρευνας και μελέτης, σημείωσε η αμερικανίδα ερευνήτρια, η οποία πριν κλείσει τη διάλεξή της δεν παρέλειψε να τονίσει (αναφερόμενη σε γνωστή, καινοτόμο, ιδιαίτερα ακριβή, στοχευμένη θεραπεία, η οποία είναι αποτελεσματική σε μια μερίδα ασθενών) ότι οι θεραπείες πρέπει εκτός από αποτελεσματικές να είναι και προσιτές.

Τα στοιχεία για την Ελλάδα

Σύμφωνα με στοιχεία του 2020, στην Ελλάδα αναφέρθηκαν 64.530 νέες περιπτώσεις καρκίνου, ενώ οι θάνατοι από τη νόσο ανήλθαν σε 33.166. «Πρωταγωνιστής» με ποσοστό 13,9% των περιπτώσεων ο καρκίνος του πνεύμονα, ακολουθούμενος από τον καρκίνο του παχέος εντέρου (12,2%), του μαστού (12%), του προστάτη (9,6%) και της ουροδόχου κύστεως (8,7%).

Γυναικεία δύναμη στον ανδροκρατούμενο επιστημονικό κόσμο

Κατά τη διάρκεια της σταδιοδρομίας της η κυρία Λόρι Γκλίμτσερ έσπασε πολλούς φραγμούς που είχαν τεθεί από τον ανδροκρατούμενο επιστημονικό κόσμο στον οποίο επέλεξε να εργαστεί. Η δυναμική της φάνηκε από πολύ νωρίς: φοιτήτρια ακόμη του 4ου έτους της Ιατρικής Σχολής, ανακάλυψε μια πρωτεΐνη (την Nk1.1) στα Τ-κύτταρα φυσικούς φονείς. Για την ανακάλυψή της αυτή έγινε η πρώτη γυναίκα στην ιστορία που έλαβε το διάσημο βραβείο Soma Weiss Award. Ομοίως, με την ανάληψη της προεδρίας του Dana-Farber Cancer Institute τον Φεβρουάριο του 2016 έγινε η πρώτη γυναίκα πρόεδρος στην ιστορία του περίβλεπτου Ινστιτούτου, ενώ είχε υπάρξει η πρώτη γυναίκα πρόεδρος Ιατρικής Σχολής (Weil, Cornell) στην Πολιτεία της Νέας Υόρκης.

Ετσι, στη σύντομη συζήτηση που είχαμε μαζί της στο τέλος της αναγόρευσής της σε επίτιμη διδάκτορα δεν μπορέσαμε να μην τη ρωτήσουμε πώς η ίδια κατάφερε να αντεπεξέλθει στους πολλαπλούς της ρόλους (είναι μητέρα τριών παιδιών) και να έχει μια λαμπρή καριέρα σε μια μάλλον ανδροκρατούμενη εποχή. «Ηµουν πολύ τυχερή διότι είχα βοήθεια από την ευρύτερη οικογένεια, καθώς τόσο ο σύζυγός µου όσο και εγώ είχαµε ιδιαίτερα απαιτητικά ωράρια όταν τα παιδιά ήταν µικρά. Αντιλαµβάνοµαι ότι δεν είναι όλα ρόδινα σε µια παραδοσιακή πυρηνική οικογένεια, όπου οι παππούδες και οι γιαγιάδες επιστρατεύονται να συµβάλουν στην ανατροφή των εγγονών, αλλά στην περίπτωσή µας είναι ένα µοντέλο που δούλεψε» ήταν η αφοπλιστική απάντησή της.

Υπάρχει κάποια συμβουλή που θα είχε για τις νέες σημερινές επιστήμονες; «Να πιστεύουν στον εαυτό τους και να είναι πιο τολμηρές. Να μη φοβούνται να εκφράσουν τις απόψεις τους, ούτε να διεκδικήσουν αυτό που τους αξίζει. Είναι κάτι που το βλέπω συνεχώς στη δουλειά μου: οι άνδρες συνάδελφοί τους μπαίνουν στο γραφείο μου και ζητούν αύξηση με έναν άλλο αέρα σε σχέση με τις γυναίκες. Οι γυναίκες μπαίνουν σπάνια για τον ίδιο λόγο. Πρέπει να αλλάξει αυτό».

Έντυπη έκδοση Το Βήμα