Σπύρος Ιακωβίδης: Πρότυπο επιστημονικού ήθους

Στις 16 Ιουνίου 2013 απεβίωσε, πλήρης ημερών, ο αρχαιολόγος και ακαδημαϊκός Σπύρος Ιακωβίδης, ειδήμων επί ζητημάτων μυκηναϊκής αρχαιολογίας.

Κορυφαίο επίτευγμα του Ιακωβίδη, ο οποίος συνέβαλε τα μέγιστα στην έρευνα του μυκηναϊκού κόσμου χάρη στην επιμονή του και την αφοσίωσή του στο έργο του, υπήρξε η ουσιαστική προώθηση της επιστημονικής έρευνας αναφορικά με τις μυκηναϊκές ακροπόλεις.

Γεννημένος στην Αθήνα το 1922, ο Ιακωβίδης φοίτησε στο Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Αθηνών (απόφοιτος της τάξης του 1940).

Ακολούθως σπούδασε Αρχαιολογία στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών (κατέστη πτυχιούχος το 1946 και κάτοχος διδακτορικού τίτλου το 1962).

Εργάστηκε ως επιμελητής αρχαιοτήτων (1952-1954) και πραγματοποίησε ανασκαφικές έρευνες στις Μυκήνες, στην Ακρόπολη των Αθηνών, στην Ελευσίνα, στην Περατή (νεκροταφείο στην περιοχή του Πόρτο Ράφτη), στην Πύλο, στον Γλα, στη Θήρα κ.α.

Ο Iακωβίδης το Φεβρουάριο του 1953 (πηγή: Η εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία)

Ο Ιακωβίδης δίδαξε Αρχαιολογία στα Πανεπιστήμια Αθηνών (1970-1974), Μάρμπουργκ (1976-1977), Χαϊδελβέργης (1977) και Πενσυλβάνια (1979-1991).

Στο συγγραφικό έργο του συγκαταλέγονται αυτοτελείς μονογραφίες, συλλογικά δημοσιεύματα, πληθώρα επιστημονικών άρθρων, βιβλιοκρισίες κ.λπ.

Μεγάλος υπήρξε ο αριθμός των  διαλέξεων που έδωσε ο Ιακωβίδης στην Ελλάδα και σε άλλα κράτη.

Ο διαπρεπής αρχαιολόγος υπήρξε μέλος πολλών επιστημονικών ιδρυμάτων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό (μεταξύ άλλων, Της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, της Βρετανικής Σχολής Αθηνών και του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου).

Διετέλεσε πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών (2004) και τακτικό μέλος αυτής από το 1991 έως το θάνατό του.

Αξιοσημείωτο είναι ότι ο Ιακωβίδης είχε προσφέρει εθελοντικά τις υπηρεσίες του, ως πρωτοετής φοιτητής, στο σπουδαίο έργο της απόκρυψης των αρχαίων θησαυρών του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Ο Ιακωβίδης, που είχε νυμφευτεί τη συγγραφέα Αθηνά Κακούρη, τιμήθηκε με το Μετάλλιο Εθνικής Αντίστασης (επί Κατοχής είχε καταταγεί στις Εθνικές Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών υπό τον Ναπολέοντα Ζέρβα) και με τον Ανώτερο Ταξιάρχη του Τάγματος του Φοίνικος.

Ο Iακωβίδης, όρθιος πρώτος από δεξιά, με συμπολεμιστές του στα βουνά της Ηπείρου το 1944 (πηγή: Η εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία)

Ακολουθούν αποσπάσματα από ομιλία που είχε εκφωνήσει ο ακαδημαϊκός Βασίλειος Πετράκος στο πλαίσιο δημόσιας συνεδρίας Της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας που ήταν αφιερωμένη στη μνήμη του Σπύρου Ιακωβίδη. Η συνεδρία αυτή, κατά την οποία είχαν μιλήσει για τη ζωή και το έργο του Ιακωβίδη φίλοι και συνεργάτες, είχε λάβει χώρα στις 23 Μαΐου 2014.

[…]

Με τον Σπύρο Ιακωβίδη έζησα τις ίδιες εμπειρίες πλην των δέκα πρώτων χρόνων του βίου του που μας χωρίζουν, ως προς τα ελληνικά πράγματα, δηλαδή πολιτικά και κοινωνικά, με τη διαφορά ακόμη ότι εκείνος έζησε την εποχή του Πολέμου και της Κατοχής έως το τέλος του Εμφυλίου μεγάλος αλλά νεότατος. Κατοχή, Εμφύλιος είναι δύο καίριες και κρίσιμες περίοδοι της ζωής του που τις έζησε με δράση, ενώ εγώ και η γενιά μου τις ζήσαμε κάπως σαν θεατές.

Πατέρας του ήταν ο Ευστάθιος Ιακωβίδης από την Κύπρο, που είχε έλθει στην Ελλάδα κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους, έλαβε μέρος σ’ αυτούς και τέλος έμεινε στην Ελλάδα. Πήρε σύζυγο την Ηλέκτρα, κόρη του Σπύρου Λέκα και της Βέρθας Ρουσοπούλου, και από τον γάμο τους γεννήθηκε ο Σπύρος και τ’ αδέλφια του, Ανδρέας και Πέτρος, νεότεροί του […]. Ο Σπύρος πέρασε τα παιδικά του χρόνια σ’ ένα περιβάλλον με αναμνήσεις και επιδράσεις αρχαιολογικές.

[…]

Ο θάνατος του πατέρα το 1940 καθόρισε πιθανώς την μετέπειτα πορεία του Σπύρου, τον οποίο τα πατρικά σχέδια ήθελαν διπλωματικό, άρα πρώτα νομικό. Τα πράγματα ήλθαν αλλιώς, προτίμησε τη Φιλοσοφική και στράφηκε προς την αρχαιολογία, της οποίας υπήρχαν ήδη μέσα του οι ψυχολογικές καταβολές.

[…]

Φοιτητής το 1942 ο Σπύρος γίνεται μέλος της «Ιερής Ταξιαρχίας», μιας οργάνωσης που είχε πνευματικές και ιδεολογικές σχέσεις με το Ενωτικό Κόμμα του Παναγιώτη Κανελλόπουλου, αλλά που την επόμενη χρονιά θα ξεχωρίσει και θ’ αρχίσει να συνεργάζεται με άλλες οργανώσεις, όπως η «Εθνική Δράσις». Ο Σπύρος εξελίσσεται σε ενεργό μέλος της Αντίστασης, και πάντα υπό την επήρεια των θεωριών του Κανελλόπουλου διεκδικεί την προεδρία του «Ταμείου Αλληλεγγύης Φοιτητών», που δεν επιτυγχάνεται εξαιτίας μιας αιματηρής μεταξύ των φοιτητών σύγκρουσης. Η κατάσταση θα συνεχιστεί με μεγαλύτερη ένταση το 1943. Ανάμεσα στους φίλους του Σπύρου ήταν ο Ρόδης Ρούφος, ο Γεώργιος Αλέξανδρος Μαγκάκης, ο Δημήτρης Νιάνιας, ο Θεόφιλος Φραγκόπουλος.

Μέσα στην ένταση των πολιτικών παθών, που γίνονται εντονότερα και πιο βίαια από τα νιάτα των πρωταγωνιστών, ο Σπύρος δὲν εγκαταλείπει τους πνευματικούς στόχους του. Στην υπόθεση Κακριδή, της «Δίκης των Τόνων», τάσσεται με την πλευρά του αιρετικού, παρακολουθεί όμως τα κατ’ οίκον μαθήματα του Μαρινάτου, ο οποίος είχε μιλήσει στην «Αντιδικία των Tόνων» εναντίον του νεωτερισμού του Κακριδή. Ταυτόχρονα φοιτά ως ακροατής στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Πολυτεχνείου, όπου έμαθε σχέδιο, μιαν ικανότητα που την απέδειξε με τα πολυπληθή ἔργα του. […]

Η φυσική κατάληξη του Σπύρου κατά την Κατοχή ήταν αντάρτης στο βουνό, στο οποίο ανέβηκε το  ̓44. Δεν γνωρίζουμε σχεδόν τίποτε από την αντάρτικη ζωή του, λίγες κακές φωτογραφίες τον δείχνουν μαζί με τους συντρόφους του κάπου στην Ήπειρο. Αφού όλα τελείωσαν όπως τελείωσαν, ο Σπύρος κατατάχτηκε στον Στρατό για να κάνει τη θητεία του. Το 1949 είναι ακόμη στον Στρατό, ανθυπολοχαγός, και υπηρετεί στο Γραφείο του Βρετανικού Συνδέσμου στο Κέντρο Εκπαιδεύσεως Νεοσυλλέκτων Καλαμάτας. […]

Κάποτε μετατέθηκε σε στρατιωτικές υπηρεσίες στην Αθήνα και επιτέλους απολύεται από τον Στρατό. Παρουσιάστηκε στην Αρχαιολογική Υπηρεσία, τοποθετήθηκε ως Επιμελητής Αρχαιοτήτων στην Κέρκυρα, αν δεν κάνω λάθος διάδοχος του Ιωάννου Παπαδημητρίου, αλλά αποσπάστηκε στην Ακρόπολη, όπου η παλαιότερη ιστορία της γίνεται το θέμα της διατριβής του, «Η Μυκηναϊκή Ακρόπολις των Αθηνών». […]

Το 1953 αρχίζει την ανασκαφή της Περατής, η οποία υπήρξε η πρώτη συστηματική και μεθοδική μυκηναϊκού νεκροταφείου στην Αττική. […] Για μένα η ανασκαφή έχει σημασία προσωπική, γιατί εκεί, στην Περατή, γνώρισα τον Σπύρο όταν τον επισκέφθηκα υπηρεσιακώς ως επιμελητής Αττικής το 1960, πριν από 54 χρόνια. Πρώτη φορά τον είχα δει στα Βολιμίδια, ως φοιτητής, στην ανασκαφή του Μαρινάτου. Εκεί συνάντησα για πρώτη φορά, κάτω από μια πελώρια καρυδιά, τη Ναννώ Μαρινάτου, τότε ίσως ενός έτους.

Η παραίτηση του Σπύρου από την Υπηρεσία το 1954 έγινε για προσωπικούς λόγους, όπως ο ίδιος έγραψε. […] Τον τίτλο του διδάκτορος τον πήρε τον Δεκέμβριο του 1962, ενώ η ανασκαφή στην Περατή ολοκληρώθηκε την επόμενη χρονιά, το 1963. Το 1970 έγινε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, από το οποίο αποχώρησε το 1974 λόγω κατάργησης της έδρας.

[…]

Η επιστημονική σταδιοδρομία του Σπύρου Ιακωβίδη συνδέεται απόλυτα με την Αρχαιολογική Εταιρεία, της οποίας υπήρξε ο στενότερος και συνεπέστερος συνεργάτης. Όλες του οι ανασκαφές έγιναν διά της Εταιρείας: Περατή 1953-1963, Γλας 1979-1991, Μυκήνες 1984-2013 και άλλες με τον Σπυρίδωνα Μαρινάτο και τον Γεώργιο Μυλωνά. Το θαυμαστό με τον Σπύρο είναι ότι όλων των ερευνών του μάς έδωσε τις πλήρεις, συστηματικές δημοσιεύσεις, και επιπλέον μας έδωσε και άλλα έργα, και μνημονεύω μόνο τη «Μυκηναϊκή Ακρόπολη των Αθηνών», τις «Μυκηναϊκές Ακροπόλεις» και τον «Άτλαντα των Μυκηνών».

[…]

Ο Σπύρος υπήρξε πρότυπο επιστημονικού ήθους. Λιγόλογος και σοβαρός, μπορούσες να βασιστείς στον λόγο του, πάντα βέβαιος ότι αυτό που σου λέει το πιστεύει και το τηρεί. Από το 1988, επί 25 χρόνια, οι σχέσεις μας ήταν στενές, φιλικές, και τα τελευταία 14 συνεργαστήκαμε στην Ακαδημία ως συνάδελφοι και φίλοι.