Λιλή Ζωγράφου: «Η περηφάνια ταιριάζει σ’ όλα τα αναστήματα»

Γεννήθηκε στις 17 Ιουνίου του 1922 στο Ηράκλειο Κρήτης, όπου και πέρασε τα πρώτα παιδικά της χρόνια.

Φοίτησε στο Καθολικό Γυμνάσιο Ουρσουλινών και στο Λύκειο Κοραή, ενώ αργότερα σπούδασε φιλολογία στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

Ο πατέρας της, Ανδρέας Ζωγράφος, δημοσιογράφος και εκδότης, έπαιξε καθοριστικό ρόλο, ώστε εκείνη να ακολουθήσει την ίδια επαγγελματική σταδιοδρομία.

Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής και ενώ ήταν έγκυος, η Ζωγράφου φυλακίστηκε σε ηλικία 21 ετών για αντιστασιακή δράση και γέννησε στη φυλακή την κόρη της, μετέπειτα ποιήτρια Ρένα Χατζηδάκη.

Η δημοσιογραφία, ο ελεύθερος λόγος και οι προοδευτικές ιδέες

Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας το 1944, εργάστηκε ως δημοσιογράφος σε πολλές εφημερίδες και περιοδικά.

Η Λιλή Ζωγράφου εργαζόταν στο Πρωτόκολλο Στρατολογίας, στο πολιτικό προσωπικό του Υπουργείου Αμύνης, όταν επιβλήθηκε η Χούντα του 1967.

Παράλληλα αρθρογραφούσε για το περιοδικό «ΓΥΝΑΙΚΑ», προωθώντας προοδευτικές ιδέες αναφορικά με τα δικαιώματα των γυναικών.

Το 1971 εξέδωσε μια μελέτη για την ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη, με τίτλο «Ο ηλιοπότης Ελύτης».

Αν και ο μεγάλος ποιητής δεν ενέκρινε το χειρόγραφο που του έδωσε η Ζωγράφου να διαβάσει προτού το εκδώσει, εκείνη με τόλμη προχώρησε κανονικά στην έκδοσή του.

Το 1974 εκδόθηκε ένα ακόμη έργο της, με τίτλο «17 Νοεμβρίου 1973 – Νύχτα της Μεγάλης Σφαγής», που αφορούσε τα γεγονότα της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, στα οποία ήταν και αυτόπτης μάρτυρας.

Το κυνήγι με την αστυνομία και τα κρυμμένα χειρόγραφα 

Εκείνο τον καιρό, έμενε απέναντι από το κτίριο του ΕΑΤ-ΕΣΑ και έκρυβε κάθε σελίδα του χειρόγραφού της σε διάφορα μέρη του σπιτιού, για να μην το βρει η αστυνομία σε μια από τις συχνές της έρευνες.

«Αν ξαναγινόμουν είκοσι χρονών, θα ξεκινούσα από τις κορφές των βουνών, αντάρτης, ληστής, πειρατής, ν’ ανοίξω τα μάτια εκείνων που δέχονται αδιαμαρτύρητα τη μοίρα τους, όσο και κείνων που εθελοτυφλούν.

Όχι, η επανάστασή μου δεν θα στρεφόταν κατά του κατεστημένου και του συστήματός του, αλλά εναντίον εκείνων που το ανέχονται. Θα σκότωνα, θα τσάκιζα την κακομοιριά, την υποταγή, την ταπεινοφροσύνη», γράφει η Λιλή Ζωγράφου στο βιβλίο της «Επάγγελμα Πόρνη».

Πρόκειται για μια συλλογή αυτοβιογραφικών ιστοριών, όπου περιγράφει σκληρές προσωπικές εμπειρίες που είχε κατά τη διάρκεια της επταετούς Χούντας.

Μετά την πτώση της Χούντας, στράφηκε ξανά προς την αρθρογραφία σε διάφορα μέσα όπως η «Ελευθεροτυπία».

Την περίοδο εκείνη μάλιστα εκδόθηκαν διάφορα έργα της, όπως «Η αγάπη άργησε μια μέρα», «Νύχτωσε αγάπη μου, είναι χτες» καθώς και η αυτοβιογραφία της «Η Συβαρίτισσα».

Η Λιλή Ζωγράφου συγγραφέας

Το λογοτεχνικό έργο της Λιλής Ζωγράφου εστιάζει κυρίως στην πάλη των γυναικών για ανεξαρτησία, αν και η ίδια απέφυγε να υιοθετήσει μια φεμινιστική οπτική.

Απευθύνεται στις γυναίκες όχι ως απελευθερώτρια αλλά ως συνοδοιπόρος και τις καλεί να διεκδικήσουν την προσωπική τους ελευθερία.

Ήταν μία αντισυμβατική συγγραφέας, ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο στα ελληνικά γράμματα, γιατί τόλμησε να γράψει χωρίς φόβο την άποψή της, είτε μέσα από τα βιβλία της είτε μέσα από τα άρθρα της στις εφημερίδες και στα περιοδικά.

Το 1998, ενώ παραθέριζε στο Ηράκλειο, η Λιλή Ζωγράφου υπέστη οξύ εγκεφαλικό επεισόδιο. Πέθανε μερικές μέρες αργότερα, στο Γενικό Νοσοκομείο Ηρακλείου «Βενιζέλειο».

Το έργο

Ο λόγος της Λιλής Ζωγράφου υπήρξε αντισυμβατικός και χαρακτηρίστηκε ως η σκοτεινή θεά Εκάτη της ελληνικής λογοτεχνίας από τον κριτικό Δημοσθένη Κούρτοβικ

Το έργο της περιστρέφεται γύρω από τον χωρίς αναστολές έρωτα, τη χειραφέτηση της γυναίκας και γενικότερα την ελευθερία του ανθρώπου.

Η ίδια επιλέγει χαρακτήρες με έντονες αντιθέσεις στην προσωπικότητα και τον τρόπο δράσης και καταφέρνει να διατηρήσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη, όμως κάποιες φορές, παρατηρεί ο Γιώργος Μανουσάκης, υπάρχει ψυχολογική ασυνέπεια στις πράξεις τους.

Επιλέγει κυρίως την τριτοπρόσωπη αφήγηση και σπανιότερα πρωτοπρόσωπη.

Το ύφος της μπορεί να γίνει λυρικό, ιδίως στις ερωτικές σκηνές, ή ακόμη και μελοδραματικό, όπως στο τέλος του Η αγάπη άργησε μια μέρα.

Από τα έργα της, η σειρά διηγημάτων Επάγγελμα: Πόρνη παρουσιάζει τη μεγαλύτερη ποικιλία θεμάτων, από την επιστροφή εργατών από τη Γερμανία και τις χωρίς υπερβολές αντιδράσεις μοναχικών ανθρώπων που επιζητούν την ανθρώπινη αλληλεπίδραση μέχρι την αιχμηρή σάτιρα της γραφειοκρατίας την εποχή της Χούντας και το συνεχή κίνδυνο των στιγματισμένων σε ένα τέτοιο καθεστώς.

Η ίδια αναφέρει στον πρόλογο ότι το συγκεκριμένο έργο είναι βασισμένο σε πραγματικά γεγονότα.

10 υπέροχα πράγματα που έχει πει και γράψει η Λιλή Ζωγράφου για τη ζωή

1. «Η ταπεινοφροσύνη, αν είσαι μικρός, είναι δουλοπρέπεια, αν είσαι μεγάλος υποκρισία. Να ‘σαι περήφανος. Η περηφάνια ταιριάζει σ’ όλα τα αναστήματα».

2. «Μην ακούω ανοησίες για ερωτική αιωνιότητα. Κάθε ομορφιά είναι αιωνιότητα. Ότι βλέπω, ότι ακούω, ότι αγγίζω, χώμα, αέρας, φως, είναι μέρος της αιωνιότητας. Αιωνιότητα δεν είναι ότι αντέχει στο χρόνο γιατί τότε θα είχαν τα πρωτεία οι πολυκατοικίες και οι ουρανοξύστες. Αλλά ότι σφραγίζει μια στιγμή ανεπανάληπτα. Ο ερωτικός σπασμός είναι μια αιωνιότητα κι ας μην αποτυπώνεται πουθενά αυτός».

3. «Γυναίκες, μιλώ ακούστε. Να σας σερβίρω ένα βασιλόπουλο είναι αδύνατο φυσικά. Εκείνο που μπορώ να κάνω για σας είναι να σκοτώσω το βασιλόπουλο. Και τη Σταχτοπούτα. Αυτή η ξευτελισμένη, αυτή η δούλα που δεν έχει ίχνος περηφάνιας και ρεαλισμού, αα, δε μου ξεφεύγει».

4. «Όταν βλέπεις μια γυναίκα να φορά ένα όμορφο φόρεμα, να ξέρεις ότι αυτό το φόρεμα στοίχισε πολύ μεγάλο κόπο σ’ αυτόν που το έφτιαξε.

Δεν είναι τυχαίο να είναι ένα φόρεμα παρά πολύ ωραίο. Όταν βλέπεις μια ωραία καρέκλα, μια ωραία κομόντα σαν αυτή, έχει πάθος επάνω της. Δούλεψε ο τεχνίτης τ’ ανάγλυφα τριαντάφυλλα με πολύ μεράκι.

Κι έβγαλε αυτό το χάρμα πλάσμα που βλέπεις εκεί. Δεν είναι τυχαίο, το ότι ένα πράγμα σε συγκινεί, όταν ο άλλος έχει βάλει την ψυχή του μέσα. Και η ψυχή ενός κειμένου είναι μόχθος. Είναι κόπος. Είναι λεπτομέρεια».

6. «Δεν με είδαν ποτέ μέσα από τα βιβλία μου οι άντρες. Όσο ήμουν νέα, το μόνο που δεν έβλεπαν οι άντρες ήταν το μυαλό μου, που δεν σου κρύβω, ότι φρόντιζα και να το κρύβω όταν κατάλαβα ότι τους ενοχλούσε».

7. «Αν ξαναγινόμουν είκοσι χρόνων θα ξεκινούσα από τις κορφές των βουνών, αντάρτης, ληστής, πειρατής, ν’ ανοίξω τα μάτια εκείνων που δέχονται αδιαμαρτύρητα τη μοίρα τους, όσο και κείνων που εθελοτυφλούν.

Όχι, η επανάστασή μου δε θα στρεφόταν κατά του καταστημένου και του συστήματός του, αλλά εναντίον εκείνων που το ανέχονται.

Θα σκότωνα, θα τσάκιζα την κακομοιριά, την υποταγή, την ταπεινοφροσύνη.

Η γη έτσι κι αλλιώς δε χωρά άλλους ταπεινούς και καταφρονεμένους. Όπως δε χωρά άλλα φερέφωνα προκάτ επανάστασης».

8. «Ο άνθρωπος βγαίνει στο σφυρί. Για να μη βρίσκει το Σύστημα καμιά αντίδραση και να μπορέσει αύριο να βγάλει ελεύθερα στο σφυρί και τις πατρίδες».

9. «Δεν σου κρύβω ότι εγώ ντρέπομαι που βγάζω λεφτά από τα βιβλία μου.

Είναι ξέρεις λιγάκι σαν να πληρώνεσαι μια σεξουαλική πράξη. Διότι αυτό είναι».

10. «Είναι αυτή η δύναμη που έχω πάντα μου, όταν τα πράγματα μου ασχημαίνουν τη ζωή, να τα τινάζω από πάνω μου όσα κι αν έχω καταθέσει γι’ αυτά.

Έτσι φέρθηκα και σε έρωτες και σε φιλίες και σε εργασίες».