Η κρίση του Κέντρου είναι τελικά πραγματική;

Από διάφορες πλευρές το Κέντρο έχει παρουσιαστεί ως η μόνη πολιτική τοποθέτηση που μπορεί να ηγηθεί των σύγχρονων κοινωνιών. Δεν είναι τυχαίο ότι σε γενικές γραμμές η έκφραση «κεντρώος πολιτικός» (centrist politician) έχει αρχίσει να αποτελεί τη βασική «θετική περιγραφή» στο διεθνή Τύπο, ιδίως τον αγγλοσαξονικό. Μάλιστα, έχει αρχίσει σε ορισμένες περιπτώσεις να χρησιμοποιείται αντί του πιο «κλασικού» φιλελεύθερος (liberal), ίσως για να προσδιορίσει καλύτερα ότι πλέον δεν μιλάμε τόσο για περιεχόμενα – αυτά λίγο πολύ θεωρούνται δεδομένα – όσο όντως για «γεωμετρίες», για τοποθεσίες εντός του πολιτικού πεδίου.

Βεβαίως, η έννοια αυτή του Κέντρου παραμένει σε μεγάλο βαθμό ασαφής. Πιο σωστά προσδιορίζεται κυρίως από τον τρόπο που επιλέγουν όσοι θεωρούν ότι το πολιτικό mainstream πρέπει να παρουσιαστεί ως το Κέντρο. Γιατί εάν μιλήσουμε για πολιτικό περιεχόμενο, τότε θα διαπιστώσουμε ότι λίγο πολύ αυτό που θεωρείται Κέντρο σήμερα, είναι αυτό που κατά βάση εθεωρείτο σε προηγούμενες δεκαετίες ως νεοφιλελευθερισμός: δηλαδή η αντίληψη που θεωρεί ότι πρέπει να μειωθεί ο δημόσιος τομέας και να ενισχυθεί η επιχειρηματικότητα, ότι πρέπει να ιδιωτικοποιηθούν βασικές υποδομές, ότι πρέπει να γίνουν πιο ευέλικτες οι εργασιακές σχέσεις και ο ρόλος του κράτους κυρίως πρέπει να είναι οι τακτικές «ενέσεις ρευστότητας» ή τα «προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσης» σε όλες εκείνες τις αμήχανες στιγμές όπου η αγορά αποδεικνύεται ότι δεν είναι ακριβώς ο μηχανισμός οικονομικής ορθολογικότητας που τα εγχειρίδια περιγράφουν. Συνήθως αυτά συνδυάζονται και με μια γενική υπεράσπιση του κοινοβουλευτισμού και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων και αυτών που αφορούν τα ζητήματα έμφυλων ταυτοτήτων, αν και συχνά υπάρχουν αρκετά σκληρές αντιμεταναστευτικές και αντιπροσφυγικές τοποθετήσεις.

Το… πολεμούν τα άκρα;

Το ενδιαφέρον βέβαια με αυτή τη έννοια του Κέντρου είναι ο τρόπος που παρουσιάζεται ως μια πανταχόθεν βαλλόμενη πολιτική ιδεολογία, στοιχείο που με τη σειρά του παρουσιάζεται ως απόδειξη ότι είναι η συγκριτικά ορθότερη ιδεολογία, εφόσον την πολεμούν «τα άκρα». Βεβαίως, η ίδια η έννοια των «δύο άκρων» είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα πολιτικής μυθολογίας, ή όντως «καθαρής ιδεολογίας» με την έννοιας μιας φαντασιακής και μάλλον αντεστραμμένης εικόνας της πραγματικότητας. Γιατί είναι προφανές ότι ένα τεράστιο πολιτικό, ιδεολογικό και αξιακό χάσμα χωρίζει π.χ. τη ριζοσπαστική αριστερά με το εξισωτικό και ριζικά δημοκρατικό της πρόταγμα από τον αυταρχικό συντηρητισμό, τη λατρεία της ηγεσίας και τον ρατσισμό της ακροδεξιάς. Στην πραγματικότητα, η μυθολογία περί των δύο άκρων απλώς συσκοτίζει πραγματικές πολιτικές διαιρέσεις ταυτίζοντας εξαιρετικά ανόμοια πολιτικά ρεύματα και προσπαθεί να «προστατεύσει» το Κέντρο κυρίως από τις εύλογες κριτικής που μπορεί να δεχτεί από τα αριστερά και από την πλευρά των διεκδικητικών κινημάτων. Με ανάλογο τρόπο και η έννοια του «λαϊκισμού» επίσης διαμορφώνει ένα παραλλαγή ιδεολογικού «μπαμπούλα» που επίσης συγχέει τη ριζοσπαστική αριστερά και την ακροδεξιά στον ίδιο απαξιωτικό χαρακτηρισμό, που στον πυρήνα του έχει ακριβώς τη δυσπιστία απέναντι στη δημοκρατική απαίτηση που εκφράζουν οι υποτελείς τάξεις.

Ωστόσο, την ίδια στιγμή αυτή η παραλλαγή «Κέντρου» δεν έχει κατορθώσει να διαμορφώσει μια πραγματικά ηγεμονική πολιτική δυναμική, ούτε μια ευρύτερη κοινωνική συμμαχία που να μπορεί να αναγνωρίζεται με τρόπο θετικό σε αυτή την πολιτική στρατηγική, ανεξαρτήτως του τρόπου που διαμορφώνεται η δημόσια σφαίρα.

Το μήνυμα της Γαλλίας

Από αυτή την άποψη τα εκλογικά αποτελέσματα του πρώτου γύρου των βουλευτικών εκλογών στη Γαλλία είναι ενδεικτικά. Το γεγονός ότι ένας άρτι επανεκλεγείς πρόεδρος, που μάλιστα υπήρξε ο κατεξοχήν θιασώτης της προβολής μιας σύγχρονης εκδοχής «Κέντρου» σε αντιδιαστολή προς τις παραδοσιακές πολιτικές ταυτότητες, ηγείται ενός πολιτικού σχηματισμού που κατορθώνει να πάρει απλώς λίγο πάνω από 25% και μάλιστα σε εκλογές με μειωμένη συμμετοχή, λέει πολλά για τα όρια της απήχησης του Κέντρου.

Την ίδια στιγμή ο τρόπος που οι γαλλικές εκλογές (εδώ συμπεριλαμβάνω και τις προεδρικές) έδειξαν τον τρόπο που η γαλλική κοινωνία σήμερα τριχοτομείται ως προς τα πολιτικά μπλοκ με βάση όμως μια ανάλογη διαίρεση των κοινωνικών ομάδων, δείχνουν ακριβώς την κοινωνική  βάση των μετατοπίσεων στην πολιτική σκηνή. Αυτό που καταδεικνύουν είναι μια βαθύτερη κρίση νομιμοποίησης των «μεταρρυθμίσεων» που σήμερα ορίζονται ως ο πυρήνας του Κέντρου, η οποία τροφοδοτεί διάφορες μορφές αντίδρασης, συμπεριλαμβανομένης μιας εντυπωσιακής συσπείρωσης συγκεκριμένων στρωμάτων (από τους επισφαλείς νέους εργαζομένους έως τα πληβειακά στρώματα μεταναστευτικής καταγωγής) γύρω από την Αριστερά, γεγονός που με τη σειρά του σημαίνει ότι το Κέντρο θα χρειαστεί ολοένα και περισσότερο την υποστήριξη της νεοσυντηρητικής δεξιάς και της ακροδεξιάς. Όμως, ακόμη και έτσι ο πυρήνας του μηχανισμού της πολιτικής κρίσης θα παραμείνει ενεργός, με την κρίση να επιτείνεται τόσο από την αναπόφευκτη πυροδότηση μεγάλων κοινωνικών εκρήξεων, όσο και από το διαρκή πειρασμό αυταρχικών στροφών στο όριο μιας σύγχρονης εκδοχής «Καισαρισμού».

Το παράδειγμα των «κίτρινων γιλέκων»

Η μεγάλη και παρατεταμένη κοινωνική έκρηξη των «κίτρινων γιλέκων» υπήρξε μία από τις μεγάλες πολιτικές δοκιμασίες του Εμανουέλ Μακρόν που κατά βάση επέλεξε το δρόμο μιας ιδιαίτερα αυταρχικής αντιμετώπισης. Η σημασία, όμως, εκείνου του κινήματος ήταν ακριβώς ότι έδειξε τις νέες μορφές που μπορεί να πάρει η κοινωνική διαμαρτυρία και τις πρωτότυπες συμμαχίες που έστω και αντιφατικά μπορούν να αναπτυχθούν στον δρόμο και εντός διεργασιών που στη δυναμική τους υπερβαίνουν τα όρια μεταξύ κοινωνικών και πολιτικών κινημάτων.