Μεταναστευτικό: Γίνονται τελικά pushbacks σε όλο τον πλανήτη

Η έκθεση του ειδικού εισηγητή του ΟΗΕ Φελίπε Γονζάλες Μοράλες ήρθε να υπογραμμίσει ότι στα σύνορα των περισσότερων χωρών παραβιάζονται τα δικαιώματα των μεταναστών και των προσφύγων.

Και αυτό παρότι το δικαίωμα στο άσυλο και την ανθρωπιστική προστασία υποτίθεται ότι είναι και θεμελιώδες και διεθνώς αναγνωρισμένο. Δηλαδή, τυπικά κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα να πάει σε μια άλλη μια χώρα και να ζητήσει να του χορηγηθεί άσυλο γιατί στη χώρα του διώκεται για τις ιδέες του, τις θρησκευτικές πεποιθήσεις, την πολιτική του στράτευση, τον σεξουαλικό του προσανατολισμό ή την μειονότητα στην οποία ανήκει.

Και την ίδια στιγμή αυτό το δικαίωμα σε πάρα πολλές χώρες απλώς δεν ισχύει και παραβιάζεται με κάθε δυνατό τρόπο.

Από τη μια έχουμε την πρακτική να φτάνουν άνθρωποι, να ζητούν άσυλο και αυτό να μην τους χορηγείται. Αυτό σε μεγάλο βαθμό έχει να κάνει με τον τρόπο που κρίνεται εάν κάποιος κινδυνεύει στα αλήθεια στη χώρα προέλευσης, οπότε και αναζητούνται προσχήματα για να απελαθεί πίσω σε αυτές. Σε κάποιες περιπτώσεις, ο τρόπος που αλλάζει το καθεστώς μιας χώρας και θεωρείται ξανά ασφαλής είναι απλώς αυθαίρετος: η ευρωπαϊκή αναγνώριση του Αφγανιστάν πριν από μερικά χρόνια ως ασφαλούς είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, ιδίως εάν αναλογιστούμε τι ακολούθησε και το γεγονός ότι σήμερα είναι πάλι υπό την εξουσία των Ταλιμπάν. Αυτό επιτείνεται και με τον προσδιορισμό ως ασφαλών και ενδιάμεσων «τρίτων» χωρών στη διαδρομή των προσφύγων ώστε να μπορούν να απελαθούν πίσω σε αυτές. Εδώ έχουμε το παράδειγμα του προσδιορισμού της Τουρκίας ως ασφαλούς τρίτης χώρας, προσδιορισμό που ακολουθεί και η χώρα μας.

Από την άλλη, έχουμε την προσπάθεια με κάθε τρόπο να μην περάσουν τα σύνορα οι πρόσφυγες και οι μετανάστες. Αυτό γίνεται με διάφορους τρόπους. Καταρχάς έχουμε την υπονόμευση της δυνατότητας των προσφύγων και των μεταναστών να φτάσουν στις χώρες προορισμού. Σε αρκετές περιπτώσεις το να μπορέσει κάποιος να πάρει βίζα ακόμη και απλή τουριστική από χώρα «επίδικη» είναι αδύνατο. Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορεί π.χ. να πάρει ένα αεροπλάνο να πατήσει το έδαφος της άλλης χώρας και να πει «ζητώ άσυλο», ούτε και να δοκιμάσει να μπει από μια κανονική συνοριακή πύλη. Αυτό σημαίνει ότι ο μόνος τρόπος άφιξης είναι η «παράνομη είσοδος», δηλαδή κάποιος να προσπαθήσει να βρει αφύλακτο μέρος των συνόρων και να τα διασχίσει, ή να κρυφτεί σε κάποιον ειδικά διαμορφωμένο χώρο ενός φορτηγού ή να προσπαθήσει να διασχίσει κάποια θαλάσσια δίοδο.

Απέναντι σε αυτό το τα κράτη προσπαθούν να υψώσουν όσους περισσότερους φραγμούς μπορούν στην είσοδο μεταναστών και προσφύγων. Χτίζουν φράχτες, αυξάνουν τις περιπολίες, κάνουν περισσότερους ελέγχους.

Η έκθεση ζωής σε κίνδυνο ως προϋπόθεση για το δικαίωμα στο άσυλο

Αυτό πρακτικά σημαίνει η ότι έκθεση σε κίνδυνο γίνεται αναπόσπαστο τμήμα της διαδικασίας αιτήματος ασύλου και της μετανάστευσης. Είτε μιλάμε για τον κίνδυνο ασφυξίας στις κρύπτες ενός κοντέινερ που μεταφέρει πρόσφυγες και μετανάστες, είτε για το γεγονός ότι στα θαλάσσια σύνορα της Ευρώπης, είτε στα περάσματα από τη Λιβύη προς την Ιταλία είτε στα περάσματα από την Τουρκία προς τα ελληνικά νησιά, ο κίνδυνος πνιγμού γίνεται συχνά ο μόνος τρόπος για να μπορέσουν οι πρόσφυγες να ασκήσουν το δικαίωμά τους στο άσυλο.

Ουσιαστικά, το να κινδυνεύσουν με πνιγμό οι πρόσφυγες στη Μεσόγειο έχει γίνει εδώ και χρόνια ο μόνος τρόπος για να φτάσουν στο ευρωπαϊκό έδαφος. Δηλαδή, πρέπει να κινδυνεύσει το μέσο που τους μεταφέρει με ναυάγιο και αυτοί με πνιγμό ώστε να ενεργοποιηθούν τα πρωτόκολλα έρευνας και διάσωσης.

Εάν μάλιστα, δεν κινδυνεύσουν αρκετά, τότε η προσπάθεια να είναι να απωθηθούν πίσω προς το σημείο αναχώρησης, στο πλαίσιο των πολιτικών φύλαξης των συνόρων.

Η γενικευμένη χρήση pushbacks

Το πρόβλημα είναι ότι η επαναπροώθηση είναι γενικά παράνομη με βάση το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο, γιατί καταργεί στην πράξη το δικαίωμα κάποιου να διεκδικήσει άσυλο και ανθρωπιστική προστασία.

Οι κυβερνήσεις αντιτείνουν συνήθως ότι απλώς «προστατεύουν τα σύνορά τους απέναντι σε απόπειρες παράνομης εισόδου».

Όμως, στην πράξη απλώς εκθέτουν σε κίνδυνο όσους προσπαθούν να περάσουν τα σύνορα. Γι’ αυτό και υπάρχει τόσο μεγάλη κατακραυγή απέναντι στα pushbacks από τον ΟΗΕ αλλά και οργανώσεις ανθρωπιστικού δικαίου.

Και η εικόνα που παρουσιάζει η έκθεση του ειδικού εισηγητή του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα των μεταναστών Φελίπε Γονζάλες Μοράλες είναι το λιγότερο αποκαρδιωτική. Υποστηρίζει ότι συνεχίζεται η προσπάθεια της νομιμοποίησης των pushbacks μέσα από σχετικές νομοθεσίες και κυβερνητικές αποφάσεις, ενώ τα πράγματα κάνει χειρότερα η χρήση του προσδιορισμού ασφαλών τρίτων χωρών και συμφωνιών επανεισδοχής μεταξύ χωρών. Το συμπέρασμα είναι ότι «τα pushbacks είναι η εκ των πραγμάτων γενική πολιτική σε πολλά κράτη και υπονομεύει τη δυνατότητα των μεταναστών που διασχίζουν διεθνή σύνορα να απολαμβάνουν των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους».

Και τα παραδείγματα εφαρμογής τέτοιων πολιτικών πολλά σύμφωνα με την έκθεση του ΟΗΕ: Οι ΗΠΑ, με πρόσχημα τα υγειονομικά μέτρα, έχουν απελάσει αυθαίρετα πάνω από 1,6 εκατομμύρια ανθρώπους τα τελευταία δύο χρόνια. Ο Καναδάς είχε κλείσει για μεγάλο διάστημα τα σύνορά του και έστελνε πίσω στις ΗΠΑ όσους ήθελαν άσυλο. Σε αρκετές χώρες της Λατινικής Αμερικής επίσης είχαν κλείσει τα σύνορα. Σε πολλές βαλκανικές χώρες υπάρχουν πρακτικές pushbacks και διαδοχικών pushbacks. Υπάρχουν εκτεταμένες πρακτικές επιστροφής μεταναστών στη Λιβύη παρά τις τεράστιες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους εκεί (που περιλαμβάνουν βασανιστήρια, σεξουαλική βία, εξαφανίσεις και δολοφονίες). Διμερείς συμφωνίες επιτρέπουν την επανεισδοχή προσφύγων και μεταναστών χωρίς εξέταση των προβλημάτων που μπορούν να συναντήσουν. Η απόφαση της ελληνικής κυβέρνησης να προσδιορίσει την Τουρκία ως ασφαλή τρίτη χώρα για πολίτες από το Αφγανιστάν, το Μπαγκλαντές, το Πακιστάν, τη Σομαλία και τη Συρία έχει δημιουργήσει σοβαρά νομικά προβλήματα για το καθεστώς όσων ζητούν άσυλο στη χώρα μας σύμφωνα με τον ΟΗΕ. Η Ισπανία συνεχίζει να απελαύνει μετανάστες προς το Μαρόκο και η Ιταλία υπέγραψε συμφωνία για να την επανεισδοχή Τυνήσιων μεταναστών. Με επίκληση του κινδύνου «μαζικής μετανάστευσης» οι χώρες που συνορεύουν με τη Λευκορωσία προχώρησαν σε διάφορα έκτακτα με μέτρα που φαλκιδεύουν το δικαίωμα στο άσυλο.

Την ίδια στιγμή η έκθεση επισημαίνει ως θετική εξέλιξη μια σειρά από δικαστικές αποφάσεις που καταδικάζουν τα παράνομα pushbacks: στην Αυστρία, στη Σλοβενία, αλλά και στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

De facto πολιτική τα pushbacks στην Ελλάδα

Η έκθεση υποστηρίζει ότι στη χώρα μας τα pushbacks εκ των πραγμάτων προκύπτουν να είναι η πολιτική που εφαρμόζεται. Υποστηρίζει ότι η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες έχει καταγράψει 540 περιστατικά κατά την περίοδο 2020-2021 που περιλαμβάνουν 17.000 ανθρώπους για τους οποίους υπάρχουν αναφορές ότι επαναπροωθήθηκαν δια της βίας (by force) στην Τουρκία. Σύμφωνα με την έκθεση οι ελληνικές αρχές αναφέρουν ότι απέτρεψαν 140.000 ανθρώπους να μπουν στη χώρα ανάμεσα στον Απρίλιο και τον Νοέμβριο του 2021, ενώ ΜΚΟ έχουν καταγράψει τουλάχιστον 147 περιστατικά που αφορούν την επιστροφή στην Τουρκία 7.000 μεταναστών συμπεριλαμβάνων παιδιών από το Λιμενικό Σώμα, χωρίς την τήρηση των προβλεπόμενων διαδικασιών.

Το απόγειο του κυνισμού: το βρετανικό σχέδιο για την αποστολή αιτουμένων ασύλου στη Ρουάντα

Σε θέματα όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα αποδεικνύεται ότι ο εχθρός του κακού είναι το χειρότερο.

Η κυβέρνηση του Μπορίς Τζόνσον στη Μεγάλη Βρετανία έχει επιλέξει μια ιδιαίτερα σκληρή αντιμεταναστευτική και αντιπροσφυγική πολιτική, τμήμα της οποίας είναι η συμφωνία που έχει κάνει με τη Ρουάντα ώστε να στέλνονται εκεί αιτουμένοι ασύλου. Είναι η πολιτική που θέλει την επεξεργασία των αιτημάτων ασύλου να γίνεται εκτός συνόρων σε «εξωχώριες» εγκαταστάσεις, στην οποία από καιρό πρωτοστατεί η Αυστραλία.

Η πρώτη αποστολή προσφύγων στη Ρουάντα τελικά απετράπη ύστερα από σχετική απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, με την κυβέρνηση Τζόνσον να εξετάζει σοβαρά να αποχωρήσει η Βρετανία από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα για να οχυρωθεί από τις προσφυγές εναντίον των αποφάσεων, κίνηση που θα σηματοδοτεί πρωτοφανή ενέργεια για ευρωπαϊκή χώρα.