Βατερλώ: Το τέλος του Ναπολέοντος

Σαν σήμερα πριν από 207 έτη, στις 18 Ιουνίου 1815, διεξήχθη η περιώνυμη μάχη του Βατερλώ, που σηματοδότησε την οριστική ήττα του αυτοκράτορα της Γαλλίας, Ναπολέοντος Βοναπάρτη, και έβαλε τέλος στον αποκαλούμενο Μεγάλο Πόλεμο της Ευρώπης, τον πόλεμο μεταξύ της Γαλλίας και των γειτόνων της, που είχε ξεσπάσει το 1792 και επέπρωτο να διαρκέσει, με σύντομα διαλείμματα υφέσεως, σχεδόν ένα τέταρτο αιώνος.

Το περίφημο Βατερλώ, τοποθεσία του κεντρικού Βελγίου, νοτίως των Βρυξελλών, αποτέλεσε το πεδίο όπου έμελλε να κορυφωθούν οι άγριες και αιματηρές πολεμικές συγκρούσεις που έλαβαν χώρα στα βελγικά εδάφη από τις 16 έως τις 18 Ιουνίου 1815, στο πλαίσιο της ταχύτερης (με διάρκεια μόλις τεσσάρων ημερών) και πλέον καθοριστικής –όπως αποδείχθηκε– από όλες τις ναπολεόντειες εκστρατείες.

Στο πλαίσιο της εν λόγω εκστρατείας (15-18 Ιουνίου 1815), η στρατιά του Μεγάλου Ναπολέοντος (120.000 άνδρες) κλήθηκε να αντιμετωπίσει τα συμμαχικά στρατεύματα αφενός των Άγγλων (30.000 άνδρες, εκ των οποίων τα 4/5 ήταν νεοσύλλεκτοι), των Βέλγων, των Ολλανδών και των Γερμανών (συνολικά 60.000 άνδρες, όχι όμως όλοι πραγματικά κατάλληλοι για μάχη), υπό την ηγεσία του δούκα του Ουέλινγκτον, και αφετέρου των Πρώσων (120.000 άνδρες, οι μισοί εκ των οποίων προέρχονταν από την εθνοφρουρά και ήταν ανεπαρκώς εξοπλισμένοι), υπό την ηγεσία του γηραιού στρατάρχη Μπλύχερ.

Ο Ναπολέων είχε αντιληφθεί ότι έπρεπε να πλήξει τους αντιπάλους του πριν από την έλευση αυστριακών και ρωσικών ενισχύσεων, που θα καθιστούσαν πολύ δυσχερέστερη τη δική του θέση. Σκόπευε μάλιστα να πραγματοποιήσει αιφνίδια επίθεση στο σημείο επαφής του αγγλικού και του πρωσικού στρατού, ώστε να μπει σαν σφήνα ανάμεσά τους και ακολούθως να τους εξοντώσει χωριστά.

Έτσι, αφού διέβη τα γαλλοβελγικά σύνορα τις πρώτες πρωινές ώρες της 15ης Ιουνίου, άρχισε από το πρωί κιόλας της επομένης να προελαύνει σε σχηματισμό Υ (δύο πτέρυγες και μία εφεδρική δύναμη), έχοντας ως αντικειμενικό σκοπό να εξολοθρεύσει τις δυνάμεις του Ουέλινγκτον και του Μπλύχερ, που ήταν απλωμένες σε ένα ευρύτατο μέτωπο, με μήκος περίπου 150 χιλιομέτρων και βάθος που κυμαινόταν μεταξύ 50 και 70 χιλιομέτρων.

Την πρώτη ημέρα των εχθροπραξιών η δεξιά γαλλική πτέρυγα κατάφερε να τρέψει σε φυγή τα πρωσικά στρατεύματα, που υποχώρησαν προς τα βορειοανατολικά.

Ο Ουέλινγκτον, όταν ενημερώθηκε για την ήττα των Πρώσων, προέβη σχεδόν ανενόχλητος σε αναδίπλωση των δυνάμεών του από το σταυροδρόμι του Κατρ-Μπρα έως το Μον-Σαιν-Ζαν, μια θέση στρατηγικής σημασίας, νοτίως του Βατερλώ. Γνωστοποίησε μάλιστα στον Μπλύχερ ότι σκόπευε να κρατηθεί με κάθε θυσία στις προσεκτικά επιλεγμένες νέες αμυντικές θέσεις του, εφόσον εκείνος μπορούσε να του εξασφαλίσει την υποστήριξη ενός μόνο πρωσικού σώματος.

Έχοντας στη διάθεσή του 64.000 άνδρες, ο Ουέλινγκτον ήταν πλέον έτοιμος να συγκρουστεί με τους εμπειροπόλεμους στρατιώτες των Γάλλων, τους βετεράνους του Ναπολέοντος, που ήταν περί τις 70.000.

Το πρωί της 18ης Ιουνίου, όπως γράφει ο διαπρεπής βρετανός στρατιωτικός ιστορικός σερ Basil Henry Liddell Hart (1895-1970), πολλοί γάλλοι στρατηγοί –εξ αυτών που είχαν τεθεί αντιμέτωποι με τον Ουέλινγκτον στον πόλεμο της Ισπανίας– επιχείρησαν να πείσουν τον Ναπολέοντα να μην πλήξει κατά μέτωπον ένα στράτευμα που είχε λάβει θέσεις άμυνας υπό τη διοίκηση του Ουέλινγκτον. Ο γάλλος αυτοκράτορας δεν τους έλαβε υπόψη. Θέλοντας να κατατροπώσει τους Άγγλους και θεωρώντας δεδομένη την αποτελεσματικότητα μιας επιχείρησης που θα διηύθυνε ο ίδιος, ο Ναπολέων αποκρίθηκε ως εξής στους στρατηγούς του:

«Επειδή ο Ουέλινγκτον σάς νίκησε κάποτε, τον νομίζετε μεγάλο στρατηγό. Κι εγώ λοιπόν σας λέω ότι είναι ένας στρατηγός της δεκάρας, κι ότι οι Άγγλοι είναι στρατιώτες της δεκάρας. Η υπόθεση δε θα κρατήσει περισσότερο από ένα μικρό πρόγευμα».

Εξάλλου, ο Ναπολέων απέκλεισε το ενδεχόμενο μιας πρωσικής επεμβάσεως, καθώς θεωρούσε ότι τα στρατεύματα του Μπλύχερ αφενός μεν χρειάζονταν χρόνο για να ανασυγκροτηθούν μετά την ήττα που είχαν υποστεί, αφετέρου δε σφυροκοπούνταν από τις γαλλικές δυνάμεις, και πιο συγκεκριμένα από εκείνες του Γκρουσύ.

Η μάχη του Βατερλώ άρχισε τελικά γύρω στις 11:30 π.μ. της 18ης Ιουνίου – ο Ναπολέων καθυστέρησε την έναρξη της γαλλικής εφόρμησης προκειμένου να προλάβει να στεγνώσει το μουσκεμένο έδαφος.

Οι αρχικές επιθέσεις των Γάλλων αναχαιτίστηκαν από τους Άγγλους. Γύρω στις 13:00, κι αφού πρώτα τα γαλλικά πυροβόλα προέβησαν σε ανηλεή βομβαρδισμό των αγγλικών θέσεων, ο Ναπολέων, εκνευρισμένος, έριξε στη μάχη σημαντικές ενισχύσεις, που προσέβαλαν το κέντρο της αμυντικής γραμμής των Άγγλων. Η μάχη ήταν αμφίρροπη. Οι γαλλικές φάλαγγες, παρά τα πυκνά πυρά του εχθρού, έδειξαν για μια στιγμή ότι θα διασπούσαν το μέτωπο του Ουέλινγκτον, αλλά η ξαφνική έφοδος δύο ταξιαρχιών του αγγλικού Ιππικού ανέτρεψε την ισορροπία, καθώς επέφερε διάσπαση των γαλλικών γραμμών.

Στις 15:30 ο Ναπολέων έδωσε εντολή για νέα μαζική έφοδο, η οποία όμως απέβη και πάλι επί ματαίω, όπως και η επίθεση που εξαπέλυσε το γαλλικό Ιππικό. Οι Άγγλοι που ήταν οχυρωμένοι στο ύψωμα της πεδινής κατά τα άλλα περιοχής του Βατερλώ εξακολουθούσαν να αντιστέκονται σθεναρά.

Την ώρα εκείνη έφθασε στο πεδίο της μάχης η πρωσική εμπροσθοφυλακή, η οποία άρχισε να ασκεί πίεση στο δεξιό πλευρό του Ναπολέοντος. Τόσο ο γάλλος αυτοκράτορας, που πιεζόταν πλέον από χρονικής απόψεως, όσο και ο Ουέλινγκτον έριξαν στη μάχη όλες τις εφεδρείες τους, ο πρώτος επιχειρώντας να κάμψει επιτέλους την αγγλική αντίσταση και ο δεύτερος προσπαθώντας να πληρώσει τα ρήγματα που είχαν δημιουργηθεί στις αμυντικές γραμμές του.

Η πρωσική πίεση, μετά την άφιξη δύο νέων σωμάτων, άρχισε να γίνεται ολοένα και πιο έντονη. Ο Ναπολέων, κυριευμένος από απελπισία, χρησιμοποίησε και τις τελευταίες εφεδρείες του, έξι χιλιάδες ξιφολόγχες της Αυτοκρατορικής Φρουράς, σε μια ύστατη προσπάθεια να διασπάσει τις γραμμές του Ουέλινγκτον. Αφού προηγήθηκε νέος εντατικός βομβαρδισμός, πραγματοποιήθηκε γαλλική έφοδος σε τρία διαδοχικά κύματα, σε ένα έδαφος που είχε πλέον μετατραπεί σε τέλμα, ύστερα από τις μάχες μιας ολόκληρης ημέρας.

Ήταν οκτώ το βράδυ. Ο Ουέλινγκτον έκρινε κατάλληλη τη στιγμή για να δώσει το σύνθημα της γενικής αντεπίθεσης. Οι άνδρες του εφόρμησαν κατά των αντιπάλων τους και σάρωσαν τα υπολείμματα του γαλλικού στρατού, που υφίσταντο και το πλευροκόπημα των Πρώσων.

Ο ήλιος βασίλευε, κι αυτό που βούλιαζε τώρα μέσα στη λάσπη δεν ήταν απλώς ένας στρατός, αλλά μια ολόκληρη αυτοκρατορία.

Ο Ουέλινγκτον ήταν ο μεγάλος νικητής, ο Ναπολέων ήταν ο μεγάλος ηττημένος. Ο αυτοκράτορας της Γαλλίας επέστρεψε σώος και αβλαβής στο Παρίσι στις 20 Ιουνίου. Την επομένη αναγκάστηκε να υπογράψει τη δεύτερη παραίτησή του από το γαλλικό θρόνο (είχε προηγηθεί εκείνη του Απριλίου του 1814). Αυτό ήταν το τέλος. Κανείς –ούτε ο ίδιος ο Ναπολέων– δεν μπορούσε να δραπετεύσει από τη νήσο της Αγίας Ελένης.