Η κόπωση

Κάθε ανθρώπινος οργανισμός έχει και το δικό του όριο αφομοίωσης ποσοτήτων δυστυχίας και μιζέριας. Εάν υπερβούμε αυτό το όριο, όση απόγνωση πλέον και να παραχώσουμε, ο οργανισμός θα αντιδρά πάντα με τον μόνο δυνατό για κείνον τρόπο. Με την εθελοτυφλία. Κάνετε κι εσείς το τεστ αν δεν με πιστεύετε. Προσπαθήστε να θυμηθείτε πόσα συγκινησιακά αποθέματα αφιερώσατε στον πρώτο νεκρό του Ιράκ και πόσα στον εκατοστό χιλιοστό. Το φαινόμενο ονομάζεται ακηδία, είναι γνωστό τόσο στο Πεντάγωνο όσο και στον Ερυθρό Σταυρό, συναπαντάται σε όλα τα επαγγέλματα, είναι όμως εξαιρετικά καταστροφικό αν πλήξει γιατρούς, δικηγόρους, στρατιωτικούς, κοινωνικούς λειτουργούς ή κατά συρροήν δολοφόνους.

Απόσπασμα
από την «Καλοσύνη των ξένων» (2006)

Οταν έγραφα αυτές τις γραμμές, πριν από δεκαέξι χρόνια, μπορεί τα ερεθίσματα να ήταν διαφορετικά, αλλά η διαπίστωση ήταν η ίδια: αργά ή γρήγορα, δεν υπάρχει άνθρωπος, ομάδα ή έθνος που να μην καταβάλλεται από την κόπωση. Κόπωση σωματική, κόπωση συναισθηματική, κόπωση αλληλεγγύης – ένα μεταστατικό καρκίνωμα που απλώνεται παντού. Το φαινόμενο είναι τόσο παλιό όσο και η αστείρευτη ευρηματικότητα της ανθρώπινης μοχθηρίας, το φυσικό μας ταλέντο να προκαλούμε στους συνανθρώπους μας το μάξιμουμ του πόνου για το μάξιμουμ του χρόνου. Ο αρχαίος πολιορκητής γνώριζε πως αρκούσε ν’ αποκλείσει κάθε μονοπάτι ανεφοδιασμού του αρχαίου πολιορκημένου και ν’ αφήσει τον πανδαμάτορα χρόνο (τυχαία νομίζετε οι πρόγονοί μας προσδιόρισαν τον χρόνο ως εκείνον που «όλα τα δαμάζει»;) να φροντίσει για τα υπόλοιπα: τις έριδες που θα ανακύψουν μεταξύ των απελπισμένων, την κούραση των συμμάχων τους, τη διαρκή φθορά που δεν επιτρέπει τρίτη εναλλακτική πέρα από τη συνθηκολόγηση και τον αφανισμό.

Η περίπτωση της Ουκρανίας δεν κομίζει τίποτε καινούργιο· επιβεβαιώνει απλώς τον απάνθρωπο κανόνα. Δεν ξέρω κατά πόσον συμβάλλει και η φημολογούμενη κακή κατάσταση της υγείας του Βλαντίμιρ Πούτιν. Δεν θέλω να ψωνίσω ψυχανάλυση από το καροτσάκι – και μάλιστα με γνωμάτευση εξ αποστάσεως – αλλά οι πιο ειδικοί λένε πως, όταν πλησιάζεις κοντά στον δικό σου θάνατο, αντιδράς συνήθως με έναν εκ των δύο εκ διαμέτρου αντίθετων τρόπων: είτε σε πλημμυρίζει ένα βαθύ αίσθημα αλτρουισμού για την κοινή μας μοίρα – «χοῦς εἶ καί εἰς χοῦν ἀπελεύσει» – είτε υιοθετείς το σαμψωνικό δόγμα «ἀποθανέτω ψυχή μου μετὰ τῶν ἀλλοφύλων».

Μέχρι στιγμής ο Πούτιν δεν μας έχει δώσει δείγματα πως ακολουθεί ήδη ή πως προτίθεται έστω και καθυστερημένα ν’ ακολουθήσει την πρώτη οδό. Απεναντίας. Κάθε περιστασιακή επίδειξη φιλανθρωπίας εκ μέρους του – όπως η εγκατάλειψη του αρχικού στόχου για ισοπέδωση ή/και κατάληψη της ουκρανικής πρωτεύουσας – υπαγορεύεται κι εξυπηρετεί κάποια άλλη κυνική σκοπιμότητα· επιμηκύνει το μαρτύριο των Ουκρανών αντί να το συντομεύει. Ευθύς εξαρχής ο Βλαντίμιρ Πούτιν, ως έμπειρος και αδίστακτος παίκτης στη διεθνή σκακιέρα για πάνω από μία εικοσαετία, δεν πόνταρε μονάχα στην κόπωση των Ουκρανών, αλλά – και κυρίως – στην κόπωση της παγκόσμιας κοινότητας. Γνώριζε πως εκείνα τα πολύωρα σπαρακτικά αφιερώματα των ευρωπαϊκών τηλεοπτικών σταθμών θα καταπονήσουν κάποτε τους τηλεθεατές, οι ειδήσεις από το ουκρανικό μέτωπο θα κατρακυλήσουν από την πρώτη στη δέκατη κι αργότερα στην πεντηκοστή θέση της τηλεθέασης, οι ενοχλητικοί ξένοι ανταποκριτές θα αποσυρθούν, τα δραματικά διαγγέλματα του Ζελένσκι δεν θα κόβουν πλέον εισιτήρια και οι Ουκρανοί θα επιστρέψουν στη διαχρονική μοναξιά τους.

Ο Πούτιν γνώριζε επίσης πως, μόλις η παγκόσμια κοινότητα εκτονώσει τη συγκίνησή της, θα στρέψει το βλέμμα της προς την τιμή της βενζίνης στο πιο κοντινό πρατήριο, το απλησίαστο φυσικό αέριο και το άδειο καλάθι της νοικοκυράς. Αναμφίβολα ο Πούτιν έχει πάρει διδακτορικό στην κόπωση.