Από το Facebook, στο Telegram και το TikTok: Η σκοτεινή πλευρά των social media του μέλλοντος

Την αλλαγή περιβάλλοντος πρόσληψης ειδήσεων επιβεβαίωσαν τα τελευταία ευρήματα του Reuters Institute for the Study of Journalism, τονίζοντας πως ουσιαστικά η Κοινή Γνώμη επιλέγει να ενημερώνεται σχεδόν αποκλειστικά από το διαδίκτυο και κατά κύριο λόγο από τα social media.

Για την Ελλάδα τουλάχιστον, οι μετρήσεις δεν αφήνουν περιθώρια, καθώς σύμφωνα με την έρευνα, οι Έλληνες επιλέγουν στο 94% την ενημέρωση από online πηγές, συμπεριλαμβανομένων και των Social Media.

Μάλιστα, τα social media από μόνα τους, συγκεντρώνουν τη μερίδα του λέοντος με 71% της ενημέρωσης. Σχετικά υψηλό παραμένει το ποσοστό της τηλεόρασης που βρίσκεται στο 67%. Ωστόσο, απογοητευτική είναι η απόδοση των έντυπων μέσων, με τις εφημερίδες και τα περιοδικά να βρίσκονται μόλις στο 26%.

Φαίνεται, λοιπόν, πως πλέον η βασική πηγή ενημέρωσης γίνονται τα social media και οι ενημερωτικές σελίδες, ενώ τα υπόλοιπα «παραδοσιακά μέσα» περνούν σε δεύτερη μοίρα.

Είναι σαφές όμως πως η αλλαγή αυτή αποτελεί διπλή πρόκληση για τους επικοινωνιολόγους, καθώς θα πρέπει να ερευνήσουν το φαινόμενο σε ένα περιβάλλον που μεταβάλλεται διαρκώς. Εκεί δηλαδή που κάποτε το facebook ήταν η αυτοκρατορία του κυβερνοχώρου, πλέον όχι μόνο φαίνεται να χάνει σημαντικό έδαφος, αλλά νέες πλατφόρμες κερδίζουν αναδύονται μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα.

Είναι σαφές πως παρ΄όλο που τα social media αποτελούν την πρώτη επιλογή των πολιτών για επικοινωνία και ενημέρωση, οι προκλήσεις και οι αλλαγές στον κυβερνοχώρο φαίνεται να είναι… ατελείωτες.

«Το Facebook είναι νεκρό». Αυτή ήταν η χαρακτηριστική φράση ενός επικοινωνιολόγου πριν από μερικές ημέρες, τονίζοντας πως η παραγωγή περιεχομένου έχει μεγαλύτερη ανταπόκριση σε άλλες  πλατφόρμες και όχι στο Facebook.

Μπορεί αυτή η διαπίστωση να είναι κάπως απόλυτη, ωστόσο δεν είναι κρυφό πως το Facebook έχει χάσει την αξιοπιστία του και την ελκυστικότητά του τα τελευταία χρόνια.

• Διαβάστε επίσης: Λάθος εικόνα για το σώμα του έχει το 30% των εφήβων όταν «κολλάει» στο κινητό του

Πεθαίνει το Facebook;

Από την έναρξή του το 2004, το Facebook έχει εξελιχθεί από έναν ιστότοπο κοινωνικής δικτύωσης για φοιτητές σε έναν παντοδύναμο κολοσσό που τείνει να γίνεται ο «Μεγάλος Αδελφός».

Σε έρευνα της η Wall Street Journal είχε αποκαλύψει πως το Facebook συλλέγει σωρεία δεδομένων από τους χρήστες – συμπεριλαμβανομένων προσωπικών γεγονότων, όπως το σωματικό βάρος και η κατάσταση εγκυμοσύνης – προκειμένου να χαρτογραφήσει το κοινωνικό DNA των χρηστών του.

Στη συνέχεια, η εταιρεία πουλά αυτές τις πληροφορίες σε οποιονδήποτε – από κατασκευαστές σαμπουάν μέχρι ρωσικές και κινεζικές μυστικές υπηρεσίες – που θέλει να « στόχευσει» τους 2,9 δισεκατομμύρια χρήστες της.

Την ίδια ώρα υπάρχουν κι άλλα γεγονότα που κανείς δεν μπορεί να παραβλέψει. Το Facebook αποτέλεσε το μέσο δημοσίευσης των fake news του Τραμπ, ενώ στην Ευρώπη επέτρεψε στον πρόεδρο της Λευκορωσίας Αλεξάντερ Λουκασένκο να «χρησιμοποιήσει» τους μετανάστες ως όπλο κατά της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Εν τω μεταξύ ακόμη μία πρόσφατη έρευνα του MIT Technology Review διαπίστωσε ότι το Facebook χρηματοδοτεί  ηθοποιούς μέσω της διαφημιστικής του πλατφόρμας, εντείνοντας την παραπληροφόρηση.

Μετά, λοιπόν, από αρκετές έρευνες που ξεσκεπάζουν τον «Μεγάλο Αδελφό» σε συνδυασμό με την πίεση των ρυθμιστικών αρχών και των νομοθετών σχετικά με τις επιχειρηματικές πρακτικές του Facebook, πλέον μοιάζει πιο κατανοητή η απόφαση του Ζούκερμπεργκ να μπει δυναμικά στις τεχνολογίες metaverse, αλλάζοντας άλλωστε το όνομα του Facebook σε Meta Platforms.

Φυσικά η πτώση του Facebook, δεν ευθύνεται μόνο στην δική του ανικανότητα να ελέγξει τις πληροφορίες των χρηστών του, αλλά και στην ανάδυση άλλων πλατφορμών που είτε εξειδικεύονται στο κομμάτι της ενημέρωσης, είτε της επικοινωνίας.

Telegram: Το ψηφιακό πεδίο μάχης στον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας

Μία πλατφόρμα που έπαιζε και παίζει σημαντικό ρόλο στην ενημέρωση και την επικοινωνία κατά τη διάρκεια της εισβολής στην Ουκρανία είναι το Telegram.

Το Telegram έχει καταφέρει να κάνει την διαφορά σε αυτό το σκέλος, κυρίως επειδή τόσο η Ρωσία όσο και η Ουκρανία το χρησιμοποιούν για τις real time ενημερώσεις τους, αλλά και για την προώθηση του προπαγανδιστικού τους αφηγήματος.

Παρακολούθηση του πολέμου σε πραγματικό χρόνο

Το γεγονός πως το Telegram αποτελεί τη βασική πηγή ενημέρωσης (σε σημαντικό βαθμό και το Twitter) του πολέμου αποδεικνύεται και από τις πρόσφατες δηλώσεις του Mason Clark, τον επικεφαλής της ερευνητής ομάδας του Institute for the Study of War με έδρα την Ουάσινγκτον, το οποίο παρέχει καθημερινή ενημέρωση για την κατάσταση στα μέτωπα του πολέμου.

«Η κύρια εστίασή μας είναι να διασφαλίσουμε ότι διαθέτουμε όσο το δυνατόν ευρύτερο φάσμα πηγών. Έτσι, το βασικό βήμα είναι η συλλογή πληροφοριών από το Twitter και το Telegram, οι οποίες προέρχονται από  ουκρανικές και ρωσικές πηγές. Λαμβάνουμε πολλά, ιδιαίτερα τις τελευταίες εβδομάδες, από φιλορωσικά κανάλια του Telegram που έχουν συναρπαστικές απόψεις για τον πόλεμο, καθώς και από Ουκρανούς που βρίσκονται επί τόπου και αναφέρουν πλάνα και εικόνες από μάχες που μπορούμε να εντοπίσουμε γεωγραφικά», ανέφερε ο ίδιος μιλώντας στους New York Times.

Πράγματι τα νούμερα είναι εντυπωσιακά. Το Telegram πέρυσι έφτασε τους ένα δις. χρήστες και έχει τα πρωτεία στον ψηφιακό χώρο του πολέμου.

Το «ρωσικό Telegram» είναι η αγαπημένη εφαρμογή των Ουκρανών

Συγκεκριμένα, οι Ουκρανοί κυβερνητικοί αξιωματούχοι, συμπεριλαμβανομένου του Προέδρου, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, βασίζονται στην εφαρμογή για τα πάντα, από τη συγκέντρωση παγκόσμιας υποστήριξης μέχρι τη διάδοση προειδοποιήσεων αεροπορικής επιδρομής και χαρτών των τοπικών καταφυγίων βομβών.

• Διαβάστε επίσης: Χιλιάδες θύματα στην Ελλάδα από την κατάρρευση διαδικτυακής «πυραμίδας» – Σε κρυπτονομίσματα οι πληρωμές

Το ίδιο ισχύει και για τη ρωσική κυβέρνηση και τα κανάλια της ρωσικής αντιπολίτευσης, οι οποίοι βρίσκονται πλέον αποκομμένοι από τα περισσότερα κυρίαρχα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Τόσο οι ερασιτέχνες ντετέκτιβ όσο και οι ανώτεροι στρατιωτικοί αξιωματούχοι «χτενίζουν» τα ουκρανικά κανάλια 24 ώρες το 24ωρο για νέες λεπτομέρειες σχετικά με τις τελευταίες επιθέσεις ή τις στρατιωτικές εξελίξεις.

Χρησιμοποιείται από συνωμοσιολόγους μέχρι… υποστηρικτές του Black Lives Matter

Το Telegram ιδρύθηκε το 2013 από τους εξόριστους πλέον Ρώσους αδελφούς Nikolai και Pavel Durov και σύντομα έγινε διαβόητο ως μέσο επικοινωνίας για εξτρεμιστές όπως το Ισλαμικό Κράτος.

Καθώς οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης όπως το Facebook, το Twitter και το YouTube κατέστειλαν μέτρα κατά του περιεχομένου από τζιχαντιστικές και εξτρεμιστικές ομάδες, η τότε σκοτεινή υπηρεσία ανταλλαγής μηνυμάτων τους προσέφερε ταχύτητα, ασφάλεια και ιδιωτικότητα – με ελάχιστο έως καθόλου μέτρο.

Το Telegram χρησιμοποιήθηκε από περιθωριακές ομάδες όπως συνωμοσιολόγους κατά της covid-19 αλλά και από διοργανωτές του Black Lives Matter, φιλοδημοκρατικές ομάδες από τη Νότια Κορέα μέχρι την Κούβα και το Ιράν, καθώς και από ομάδες της ρωσικής αντιπολίτευσης.

Επικοινωνία χωρίς κανένα φίλτρο

Όπως αναφέρουν οι Times δεν υπάρχει κανένας αλγόριθμος που να αποφασίζει τι θα δείξει στους χρήστες ή τι θα περιορίσει, ενώ ο τρόπος που έχει κατασκευαστεί, επιτρέπει στο χρήστη να δημιουργεί απεριόριστα groups. Επίσης τα σχόλια απενεργοποιούνται εύκολα με αποτέλεσμα να «εκτοξεύονται» αφιλτράριστες πληροφορίες σε ένα ακροατήριο εκατομμυρίων χρηστών.

Επίσης με ένα μόνο κλικ μπορεί να μεταφράσει τα μηνύματα από τα ρωσικά στα αγγλικά ή σε άλλες γλώσσες, μετατρέποντάς το σε εργαλείο μαζικής επικοινωνίας.

Οι παραπάνω λόγοι έχουν κάνει το Telegram να βρίσκεται στην καρδιά της μάχης της προπαγάνδας του πολέμου.

«Το Telegram έχει γίνει αυτό το πραγματικά βασικό πεδίο μάχης στον πόλεμο της πληροφόρησης», λέει ο Δρ Ίαν Γκάρνερ, ιστορικός και μεταφραστής της ρωσικής πολεμικής προπαγάνδας, τονίζοντας πως «είναι ενδιαφέρον ότι αυτός ο πόλεμος πληροφοριών έχει ανατεθεί σε μια ιδιωτική εταιρεία».

Ακόμη και fake ανταποκριτές

Φυσικά η «μαύρη προπαγάνδα» δεν θα μπορούσε να μην χτυπήσει και το Telegram εντείνοντας την (ανα) δημοσίευση fake news.

Σύμφωνα με τους Times πρόσφατα έχουν εμφανιστεί ψεύτικα προφίλ στο Telegram που παριστάνουν τους «ανταποκριτές» και μεταδίδουν το ένα fake news μετά το άλλο.

Μία ακόμη πλατφόρμα που είναι σε καλό δρόμο για να ξεπεράσει την παγκόσμια διαφημιστική κλίμακα του Twitter και του Snapchat και να φτάσει το πανίσχυρο YouTube, είναι το Tik Tok.

Το TikTok έχει σβήσει Twitter, Facebook, Snapchat απο τον χάρτη

Η κινεζικής ιδιοκτησίας πλατφόρμα προβλέπεται να φτάσει στα έσοδα το YouTube μέχρι το 2024, καθώς οι εκτιμήσεις θέλουν και οι δύο κολοσσοί να λάβουν 23,6 δισεκατομμύρια δολάρια (18,2 δισεκατομμύρια λίρες) σε διαφημιστικά έσοδα.

Έχοντας γίνει το αγαπημένο «ψηφιακό στέκι» εφήβων, το TikTok αναμένεται μέχρι το τέλος του τρέχοντος έτους να έχει ξεπεράσει ακόμη και εκείνες του Twitter.

«Η βάση χρηστών του TikTok έχει εκραγεί τα τελευταία δύο χρόνια και ο χρόνος που περνούν οι χρήστες στην εφαρμογή είναι εξαιρετικός», λέει η Debra Aho Williamson, κύρια αναλύτρια της Insider Intelligence, η οποία συνέταξε την πρόβλεψη για τις διαφημιστικές δαπάνες.

Σύμφωνα με την Guardian μάλιστα φαίνεται πως η ηλικιακή ομάδα 18-25 ετών έχει διαγράψει το Facebook και χρησιμοποιεί μόνο το Tik Tok.

Μπορεί να γίνει πολύ εθιστικό ακόμη και 4 χρονα

Ωστόσο δεδομένου πως η χρήση του είναι καθαρά ψυχαγωγικού χαρακτήρα, δεν είναι λίγοι εκείνοι που υποστηρίζουν πως μπορεί να γίνει περισσότερο εθιστικό.

Παρά το γεγονός ότι η πλατφόρμα επιτρέπεται για άτομα ηλικίας 13 ετών και άνω, περίπου το 16% των παιδιών ηλικίας τριών και τεσσάρων ετών βλέπουν περιεχόμενο του TikTok, σύμφωνα με έρευνα που ανέθεσε o κυβερνητικός οργανισμός Ofcom.

Το ποσοστό αυτό αυξήθηκε στο 29% του συνόλου των παιδιών στην ηλικιακή ομάδα των πέντε έως επτά ετών.

• Διαβάστε επίσης: Social media: Μια βδομάδα «offline» ωφελεί την ψυχική υγεία

20 ώρες τον μήνα από τη ζωή μας στο TikTok

Την ίδια ώρα πέρσι ο τυπικός χρήστης του TikTok περνούσε  19,6 ώρες κατά μέσο όρο τον μήνα στην εφαρμογή, σύμφωνα με την data.ai – ισοφαρίζοντας το Facebook, τον παγκόσμιο ηγέτη σε θέμα χρόνου.

«Η Meta βρίσκεται ξεκάθαρα σε ανοιχτή κόντρα με το TikTok για τις καρδιές, τα μυαλά και την προσοχή των millennials, καθώς είναι ένα σημαντικό κομμάτι της αγοράς των κοινωνικών μέσων», λέει ο O’Brien, επικεφαλής μάρκετινγκ στην εταιρεία Affise.

Ο ίδιος αναφέρει πως το TikTok έχει γνωρίσει μια εκπληκτική αύξηση χρηστών από την έναρξη της πανδημίας κυρίως εξαιτίας των ευφάνταστων βίντεο.

Προβληματισμοί

Είναι σαφές πως οι νέες δημοφιλείς πλατφόρμες επικοινωνίας και ψυχαγωγίας στα social media δεν θα μπορούσαν να μην έχουν ελαττώματα ή «κενά ασφαλείας».

Ωστόσο σε μία προσπάθεια εύκολης πρόσβασης, χρήσης και δημιουγίας, η αφιλτράριστη είσοδος σε ένα επίσης αφιλτράριστο περιεχόμενο εγείρει προβληματισμούς.

Από την μία δηλαδή το Telegram δεν φαίνεται να επιχειρεί να περιορίσει ούτε να ελέγξει τα fake news, ενώ από την άλλη ο στόχος του Tik Tok να «κρατάει» όσο περισσότερο γίνεται ενεργούς τους χρήστες του, έχουν ως αποτέλεσμα το μέλλον να μοιάζει ακόμη πιο ακαθόριστο από το παρελθόν.

Θα έλεγε κανείς δηλαδή πως η χρήση των social media τείνει να μοιάζει σαν την τωρινή διαχείριση της πανδημίας. Το μέλλον είναι απρόβλεπτο, αλλά πλέον ο καθένας πρέπει να προστατεύσει μόνος του τον εαυτό του. Και στις δύο περιπτώσεις ο κίνδυνος να «κολλήσει» είναι μεγάλος.