Από Ουάσιγκτον… Βρυξέλλες

Με την εκτόνωση της έντασης στις ελληνοτουρκικές σχέσεις ως κεντρικό ζητούμενο, ας βάλουμε τα πράγματα σε μία σειρά. Η «Ουάσιγκτον» (επίσκεψη Πρωθυπουργού) αποτέλεσε την αφετηρία για την τρέχουσα επιδείνωση. Αλλά οι «Βρυξέλλες» με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της ερχόμενης Πέμπτης/Παρασκευής μπορούν υπό προϋποθέσεις να συμβάλουν καθοριστικά στην εκτόνωση της κρίσης και «επιστροφής σε ήρεμα νερά» (σε συνδυασμό και με άλλες παράλληλες κινήσεις που γίνονται). Εξαρτάται από τα μηνύματα που θα στείλουν. Γιατί τελικά στο επίμαχο ερώτημα τι οδήγησε στην τελευταία δραματική επιδείνωση των σχέσεων η απάντηση υπακούει στον κανόνα του Occram (Occram razor). Η απλούστερη εξήγηση είναι και η ακριβέστερη. Και τώρα έχουμε καθαρά τα βασικά στοιχεία της εξήγησης αυτής. Σύγχυση μηνυμάτων.

Πρώτον, ο Ερντογάν θεώρησε ότι… εξαπατήθηκε (sic) από τον έλληνα Πρωθυπουργό. Και ως «εξαπατηθείς» βγάζει απύθμενο μένος που διαχέεται ως επιθετικότητα, τοξικός λόγος, καλλιέργεια κάθε είδους άλλης φαντασίωσης με τη συμπαράσταση και των πειθήνιων μέσων επικοινωνίας. Ολο αυτό είναι βέβαια μια δική του ψυχολογική κατασκευή αλλά, ως φαίνεται, ο Ερντογάν απέδωσε κομβική σημασία στη συνάντηση της Κωνσταντινούπολης στις 13 Μαρτίου. Τη θεώρησε ως την καμπή στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, ως ένα προσωπικό του mega deal που θα αποτελούσε game-changer. Oι δύο πρωθυπουργοί ανελάμβαναν προσωπικά να χειριστούν και να λύσουν τα θέματα με διαπροσωπική επικοινωνία χωρίς τη μεσολάβηση τρίτων. Ή αυτό φαίνεται ότι ήταν το νόημα που ο ίδιος έδωσε στη συνάντηση. Ο έλληνας Πρωθυπουργός μάλλον δεν έδωσε το ίδιο ακριβώς νόημα. Και μετά ήρθε η Ουάσιγκτον. Μέχρι τότε ο Ερντογάν δεν είχε κάνει καμία δήλωση. «Περιμένω να δω τι θα πει ο Μητσοτάκης στην Ουάσιγκτον» είχε πει. Και αφού είδε και άκουσε τον Πρωθυπουργό, ιδιαίτερα στο Κογκρέσο (και μάλιστα την αναφορά για τις προμήθειες στην Αν. Μεσόγειο), κατελήφθη από ιερό μένος και έθεσε τέρμα στη διαδικασία που ξεκίνησε στην Κωνσταντινούπολη. Θεώρησε ότι η ελληνική πλευρά αθέτησε τα συμφωνηθέντα.

Δεύτερον, ερμήνευσε επιπρόσθετα τα λεχθέντα στην Ουάσιγκτον σε συνδυασμό με την εκτεταμένη παρουσία των αμερικανικών βάσεων στην Ελλάδα και τον λόγο ότι η χώρα είναι «το προκεχωρημένο φυλάκιο της Δύσης» στην περιοχή ως στοιχεία που επιβεβαιώνουν ότι η Ελλάδα λειτουργεί ως φορέας, «ως κομπάρσος», ως είπε, των δυνάμεων που θέλουν τον διαμελισμό της Τουρκίας. Το παλαιό γνωστό σύνδρομο. Ολα αυτά βέβαια είναι φαντασιώσεις. Η επίσκεψη στην Ουάσιγκτον δεν είχε ως στόχο την Τουρκία. Αλλά για κάθε ενέργεια και το timing της θα πρέπει να έχει καταβληθεί στο μέτρο του δυνατού προσπάθεια να προβλεφθούν και «οι μη επιδιωκόμενες συνέπειες» (unintended consequences) που τυχόν μπορεί να παραγάγει. Και εάν ως συνέπεια της επίσκεψης στην Ουάσιγκτον οδηγηθήκαμε στην πλήρη κατάρρευση των ελληνοτουρκικών σχέσεων, τότε κάτι πήγε λάθος. Ολα αυτά επιβάλλουν μια δεύτερη ανάγνωση της επίσκεψης. Οι unintended consequences της ανθρώπινης δράσης μερικές φορές είναι καταλυτικές (K. Popper).

Ωστόσο στο μέτρο που η οργή και το μένος καταλαγιάζουν και με τις πιέσεις που ασκούνται, εύλογο είναι να περιμένει κάποιος ότι θα πέσουν οι τόνοι και θα επανέλθει κάποια κανονικότητα επικοινωνίας στις σχέσεις χωρίς αλλαγή θέσεων φυσικά (ένα πρώτο βήμα έγινε με τις σύντομες επικοινωνίες των υπουργών Αμυνας και Εξωτερικών). Οθεν και η κομβική σημασία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της εβδομάδας αυτής και πώς θα θελήσει να το αξιοποιήσει η Αθήνα στα μηνύματα που θα στείλει (και ακολουθεί η διάσκεψη ΝΑΤΟ και η ομιλία στο Ευρωκοινοβούλιο).

Ο καθηγητής Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι πρώην πρεσβευτής – σύμβουλος του ΥΠΕΞ και μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής του ΕΛΙΑΜΕΠ. Tελευταίο του βιβλίο: «Επιτεύγματα και στρατηγικά λάθη της εξωτερικής πολιτικής της Μεταπολίτευσης» (Θεμέλιο).