Είναι ο πληθωρισμός, ανόητε!

του Michael J. Boskin* (Project Syndicate)

Πριν από τριάντα χρόνια, ο Δημοκρατικός πολιτικός αναλυτής στρατηγός Τζέιμς Κάρβιλ εστίασε την προεδρική εκστρατεία του Μπιλ Κλίντον στο μάντρα, «είναι η οικονομία, ανόητε».

Η Αμερική είχε μόλις βιώσει μια σχετικά σύντομη, ήπια ύφεση, εν μέρει λόγω της απότομης αύξησης των τιμών του πετρελαίου μετά την εισβολή του Σαντάμ Χουσεΐν στο Κουβέιτ. Μεταξύ της αργής ανάκαμψης και της ανεξάρτητης υποψηφιότητας του Ρος Περό (η οποία έδιωχνε ψήφους από τον τότε πρόεδρο Τζορτζ Μπους), είχε διαμορφωθεί ένα σκηνικό για μια νίκη του Κλίντον.

Διαβάστε επίσης: FT: Οι κίνδυνοι για την Ευρωζώνη είναι όλοι πολύ πραγματικοί

Σήμερα, η αγορά εργασίας της Αμερικής παραμένει ανθεκτική, με υγιή δημιουργία θέσεων εργασίας, χαμηλή ανεργία και σχεδόν δύο θέσεις εργασίας για κάθε άνεργο. Αλλά ο επικίνδυνα υψηλός πληθωρισμός έχει αφήσει τους Αμερικανούς βαθιά δυσαρεστημένους με την οικονομία.

Στο 8,6% τον Μάιο, ο ετήσιος ρυθμός πληθωρισμού του δείκτη τιμών καταναλωτή είναι τετραπλάσιος από τον στόχο των τελευταίων δεκαετιών και έχει ξεπεράσει την αύξηση των μισθών, αφήνοντας τις περισσότερες οικογένειες με πτώση του πραγματικού εισοδήματος.

Ακόμη και ο βασικός πληθωρισμός – ο οποίος αποκλείει τις ασταθείς τιμές των τροφίμων και της ενέργειας – κυμαίνεται στο 6%, υψηλότερο από ό,τι σε άλλες μεγάλες οικονομίες. Κανείς κάτω των 60 δεν έχει βιώσει κάτι τέτοιο στην ενήλικη ζωή του.

Αυξάνονται οι πιθανότητες ύφεσης

Το χειρότερο είναι ότι, οι πιθανότητες ύφεσης αυξάνονται. Οι εκκινήσεις κατοικιών και οι λιανικές πωλήσεις καθυστερούν, και οι αγορές μετοχών και ομολόγων σηματοδοτούν προβλήματα στο μέλλον. Απομένουν ελάχιστα πυρομαχικά νομισματικής ή δημοσιονομικής πολιτικής για την αντιμετώπιση της ύφεσης, και η δημοσιονομική ασάφεια των τριών προηγούμενων κυβερνήσεων έχει αφήσει τη χώρα ανεπαρκώς εξοπλισμένη για να αντιμετωπίσει το εκρηκτικό κόστος δαπανών Κοινωνικής Ασφάλισης και Υγειονομικής Περίθαλψης, για να μην αναφέρουμε την πλέον εμφανή ανάγκη για περισσότερες αμυντικές δαπάνες.

Με την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ να αυξάνει τώρα το επιτόκιο-στόχο της, ο πληθωρισμός ενδέχεται να υποχωρήσει προς το επόμενο έτος. Ωστόσο, η καθυστέρηση του αντίκτυπου των υψηλότερων επιτοκίων, σε συνδυασμό με τις αυξανόμενες προσδοκίες για τον πληθωρισμό (σύμφωνα με έρευνες των καταναλωτών και την αγορά ομολόγων), υποδηλώνουν ότι θα χρειαστεί καιρός για να επιτευχθεί ο στόχος του 2% της Fed.

Στο μεταξύ, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι Αμερικανοί θα εκφράσουν  την απογοήτευσή τους για τον Πρόεδρο Τζο Μπάιντεν και το Δημοκρατικό Κόμμα, ξεκινώντας από τις ενδιάμεσες εκλογές τον Νοέμβριο, όταν οι Ρεπουμπλικάνοι πιθανότατα θα πάρουν τον έλεγχο της Βουλής των Αντιπροσώπων και πιθανώς και της Γερουσίας. Για άλλη μια φορά, «είναι η οικονομία, ηλίθιε».

Ο Μπάιντεν έχει επανειλημμένα ισχυριστεί ότι ο σημερινός αυξανόμενος πληθωρισμός είναι παροδικός και ότι κανείς δεν προέβλεψε υψηλό, επίμονο πληθωρισμό. Προφανώς, έκανε λάθος και  ίσως ήταν κακώς ενημερωμένος από τους συμβούλους του. Ο Λόρενς Χ. Σάμερς, κορυφαίος οικονομικός σύμβουλος στην κυβέρνηση Ομπάμα, προειδοποίησε το κόμμα του στις αρχές του 2021 ότι οι πρόσθετες δαπάνες του ύψους 1,9 τρισεκατομμυρίων δολαρίων πιθανότατα θα τροφοδοτούσαν τον πληθωρισμό. Και αμέσως μετά, προειδοποίησα για υψηλότερο πληθωρισμό και τους ευρύτερους κινδύνους για την ανάπτυξη. Ωστόσο, η κυβέρνηση επιμένει να προωθεί μια ατζέντα μεγάλων κρατικών δαπανών και αυξήσεις εταιρικών και προσωπικών φόρων.

Αντί να διορθώσει την πορεία, ο Λευκός Οίκος προσπάθησε να μετατοπίσει την ευθύνη για τον αυξημένο πληθωρισμό και τη δική του εσφαλμένη ανάγνωση της οικονομίας. Επικαλούμενοι παράγοντες όπως ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία, οι διακοπές της εφοδιαστικής αλυσίδας και οι «άπληστες» εταιρείες, ο Μπάιντεν και οι εκπρόσωποί του υποστηρίζουν ότι εφόσον ο υψηλός πληθωρισμός είναι παγκόσμιο φαινόμενο, δεν μπορεί να οφείλεται στις πολιτικές τους. Ωστόσο, όποιες και αν είναι οι επιπτώσεις από αυτές τις άλλες αιτίες, δεν συγκρίνονται με την υπερβάλλουσα ζήτηση που δημιουργείται από τις εξαιρετικά χαλαρές νομισματικές και δημοσιονομικές πολιτικές στις Ηνωμένες Πολιτείες. Το πακέτο δαπανών στις αρχές του 2021 ήταν πολύ μεγαλύτερο από το χάσμα μεταξύ του πραγματικού και του δυνητικού ΑΕΠ. Το μεγαλύτερο πρόβλημα του Μπάιντεν δεν είναι τα κακά μηνύματα ή η εσφαλμένη αντίληψη του κοινού, είναι η δική του πολιτική.

Ωστόσο, ο Μπάιντεν αξίζει τα εύσημα για τον σεβασμό της ανεξαρτησίας της Fed καθώς επιδιώκει τη νομισματική σύσφιξη. Αυτό τον ξεχωρίζει από τον προκάτοχό του με τον οποίο συγκρίνεται όλο και περισσότερο: τον Jimmy Carter. Εν μέσω ακόμη χειρότερου πληθωρισμού, ο Κάρτερ απαίτησε από τη Fed να μειώσει τα επιτόκια.

Η επιτυχία ή η αποτυχία του Μπάιντεν εξαρτιόταν πάντα από τρεις παράγοντες. Το πρώτο είναι πώς χειρίζεται όλα τα απρόβλεπτα ζητήματα που προκύπτουν κατά τη διάρκεια οποιασδήποτε προεδρίας. Δεύτερον, πρέπει να δείξει όχι μόνο ότι μπορεί να μάθει από τα λάθη της κυβέρνησης του Μπαράκ Ομπάμα, αλλά και ότι είναι ανοιχτός στο να συνεχίσει –και να τροποποιήσει όσο χρειάζεται– ορισμένα από αυτά που λειτούργησαν στην κυβέρνηση Τραμπ, όπως το Title 42 και η πολιτική παράνομης μετανάστευσης Remain in Mexico. Τέλος, οι οικονομικοί του σύμβουλοι χρειάζονται την υποστήριξή του για να κερδίσουν τις εσωτερικές διυπηρεσιακές μάχες και να εμποδίσουν τις δαπανηρές ανοησίες που διακινούνται από τους σημερινούς «προοδευτικούς». Δυστυχώς, μέχρι στιγμής έχει αποτύχει και στις τρεις κατηγορίες.

Το ερώτημα τώρα είναι αν ο Μπάιντεν θα είναι αρκετά σοφός για να ακολουθήσει τον δρόμο που ακολούθησε ο Κλίντον μετά τη συντριπτική ήττα των Δημοκρατικών στις ενδιάμεσες εκλογές του 1994, όταν η κυβέρνησή του μετακόμισε στο κέντρο για να εργαστεί εποικοδομητικά με τη μετριοπαθή πλειοψηφία του Δημοκρατικού Κόμματος και τους περισσότερους Ρεπουμπλικάνους.

Για να γίνει αυτό, ο Μπάιντεν πρέπει να εγκαταλείψει τις οικονομικά αδαείς πολιτικές του. Ζήτησε ακόμη περισσότερες δαπάνες για να βοηθήσει τα νοικοκυριά που υποφέρουν από τον πληθωρισμό που βοήθησαν να δημιουργηθεί η ίδια η δημόσια δαπάνη. Ταυτόχρονα ζήτησε να σταματήσουν τα ορυκτά καύσιμα και αποδοκίμασε τις αμερικανικές εταιρείες πετρελαίου και φυσικού αερίου επειδή δεν παράγουν περισσότερα, παρόλο που οι δικές του πολιτικές έχουν μειώσει το κίνητρό τους για επενδύσεις. Ελλείψει μεγαλύτερης εγχώριας παραγωγής,  φλερτάρει με τη Βενεζουέλα και τη Σαουδική Αραβία, προσπαθώντας να τις πείσει να ενισχύσουν την παραγωγή πετρελαίου.

Η πιο σοφή προσέγγιση θα ήταν να υιοθετήσουμε μια ατζέντα υπέρ της ανάπτυξης, ρυθμιστικών και φορολογικών μεταρρυθμίσεων από την πλευρά της προσφοράς (όπως ο Πρόεδρος John F. Kennedy), με ελέγχους δαπανών και μείωση του ελλείμματος για να συμπληρώσουν τις προσπάθειες της Fed να περιορίσει τον πληθωρισμό χωρίς να προκαλέσει ύφεση. Δυστυχώς, ούτε ο Μπάιντεν ούτε το υπόλοιπο κόμμα του έχουν δείξει καμία τάση προς τέτοιες πολιτικές. Αντίθετα, κάνουν εκστρατείες για κοινωνικά ζητήματα όπως τα δικαιώματα των αμβλώσεων και ο έλεγχος των όπλων για να ενισχύσουν τη βάση τους.

Αυτή είναι μια επικίνδυνη προσέγγιση, ειδικά αν σκεφτεί κανείς ότι οι Δημοκρατικοί είναι ήδη ευάλωτοι σε ζητήματα όπως η αυξανόμενη παράνομη μετανάστευση και το έγκλημα. Οι πολίτες εγκαταλείπουν πόλεις που διοικούνται ιστορικά από Δημοκρατικούς (το Σαν Φρανσίσκο έχει χάσει το 6,3% του πληθυσμού του) ή αποκτούν όπλα για αυτοάμυνα. Ενώ οι Δημοκρατικοί επικεντρώνονται σε κοινωνικά ζητήματα, οι ψηφοφόροι ενδιαφέρονται κυρίως για την αύξηση των τιμών, η οποία είναι εμφανής καθημερινά στην αντλία βενζίνης και στο παντοπωλείο. Είναι ο πληθωρισμός, ηλίθιε.

*Ο Michael J. Boskin είναι καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ και Ανώτερος Συνεργάτης στο Ινστιτούτο Hoover, ήταν πρόεδρος του Συμβουλίου Οικονομικών Συμβούλων του Τζορτζ από το 1989 έως το 1993