Σε ποια ηλικία αποκτούν αυτογνωσία τα παιδιά;

Τα πρωταρχικά συναισθήματα, όπως χαρά, λύπη, φόβος και θυμός, εμφανίζονται κατά τον πρώτο χρόνο ζωής του παιδιού. Αλλά καθώς τα παιδιά αρχίζουν να συνειδητοποιούν ότι έχουν έναν «εαυτό» και είναι διαφορετικά από τους άλλους, τα δευτερεύοντα ή συνειδητά συναισθήματα αρχίζουν να σχηματίζονται.

Τα συνειδητά συναισθήματα περιλαμβάνουν αμηχανία, ενοχή, ζήλια, ενσυναίσθηση και υπερηφάνεια. Ένας από τους λόγους που είναι τόσο δύσκολο να ανιχνεύσουμε αυτά τα συναισθήματα στα νήπια είναι επειδή δεν τα δείχνουν ή δεν τα εκφράζουν με τον ίδιο τρόπο που κάνουν τα μεγαλύτερα παιδιά. Αλλά οι μελέτες για την πρώιμη κοινωνικο-συναισθηματική ανάπτυξη αρχίζουν να ρίχνουν «φως» στο πώς η αυτογνωσία στα μικρά παιδιά μπορεί να προκαλέσει συναισθήματα αυτοσυνείδησης.

Τι δείχνει η έρευνα

Για χρόνια, ο κοινωνικο-συναισθηματικός κόσμος ενός μικρού παιδιού ήταν θεμελιωδώς άγνωστη περιοχή. Ευτυχώς, την τελευταία δεκαετία, περισσότεροι ειδικοί στην παιδική ανάπτυξη έχουν αφιερώσει χρόνο στη μελέτη του πώς τα συναισθήματα αρχίζουν σιγά-σιγά να υλοποιούνται σε όλη την πρώιμη παιδική ηλικία. Μια μελέτη διαπίστωσε ότι τα μωρά ηλικίας 10 μηνών μπορούν να διακρίνουν τη διαφορά μεταξύ των ενηλίκων που τους δίνουν άμεση προσοχή και εκείνων που δείχνουν αδιαφορία. Τα μωρά σε αυτή τη μελέτη επέλεγαν συνεχώς να αλληλεπιδρούν περισσότερο με εκείνους που έρχονται σε επαφή με τα μάτια και εκδηλώνουν ενδιαφέρον. Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι τα μωρά νοιάζονται για το τι σκέφτονται οι ενήλικες για αυτά, αλλά δείχνει τα προκαταρκτικά στάδια που τα παιδιά προσαρμόζουν τη συμπεριφορά τους σύμφωνα με τις ενέργειες των άλλων.

Μια άλλη μελέτη εξέτασε την αυτογνωσία 144 νηπίων ηλικίας 14-24 μηνών. Καθ’ όλη τη διάρκεια του πειράματος, οι συμμετέχοντες έπαιζαν με παιχνίδια, ενώ ένα κοινό ερευνητών είτε έδινε προσεκτική προσοχή είτε απέσυρε την προσοχή του. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι τα νήπια ήταν πιο πιθανό να επιδείξουν ευνοϊκή συμπεριφορά όταν τα παρακολουθούσαν, παρά όταν νόμιζαν ότι ήταν μόνα. Επιπλέον, όταν το «κοινό» άρχισε να παρέχει θετικά ή αρνητικά σχόλια, οι νεαροί συμμετέχοντες κατέβαλαν ακόμη μεγαλύτερη προσπάθεια για να τροποποιήσουν τη συμπεριφορά τους. Αυτό μας δείχνει ότι τα νήπια σε αυτό το ηλικιακό εύρος αντιλαμβάνονται πότε τα παρατηρούν, προσαρμόζουν τη συμπεριφορά τους ανάλογα και χρησιμοποιούν τα σχόλια ενός παρατηρητή για να εξετάσουν τις ενέργειές τους.

Τι πρέπει να γνωρίζουν οι γονείς και οι φροντιστές

Παρά το γεγονός πως γνωρίζουμε ότι τα νήπια έχουν συνειδητά συναισθήματα, ο «παρατηρήσιμος εαυτός» τους εξακολουθεί να αναπτύσσεται και δεν έχουν την ικανότητα να εκφράσουν αυτό που συμβαίνει ή να καταλάβουν γιατί αισθάνονται όπως νιώθουν. Ωστόσο, αρχίζουν να καταλαβαίνουν ότι μπορούν να γίνουν αντικείμενο της προσοχής κάποιου άλλου ατόμου. Γύρω στα δεύτερα γενέθλιά τους, τα νήπια μπαίνουν σε έναν κόσμο φόβου, απόρριψης και επιθυμίας να γίνουν αποδεκτοί, τον οποίο -ως άνθρωποι- όλοι μπορούμε να καταλάβουμε.

Το πιο σημαντικό πράγμα που μπορούν να κάνουν οι γονείς και οι φροντιστές είναι να γνωρίζουν την εμφάνιση αυτών των πολύπλοκων συναισθημάτων:

• Προσπαθήστε να δημιουργήσετε έναν ασφαλή χώρο για το παιδί σας να είναι ο εαυτός του χωρίς κρίση
• Όταν αρχίσει να δείχνει σημάδια συναισθημάτων όπως αμηχανία, ενοχές ή ζήλια, αναγνωρίστε τι αισθάνεται και καθησυχάστε τα
• Πάνω από όλα, υπενθυμίστε του ότι το αγαπάτε

Να θυμάστε ότι η ανάδυση συνειδητών συναισθημάτων δεν είναι κακό. Σημαίνει ότι τα παιδιά αρχίζουν να νοιάζονται για το πώς τα αντιλαμβάνονται και όταν ανατρέφονται με θετικό τρόπο, αυτό μπορεί να συμβάλει στη συναισθηματική νοημοσύνη, την αυτοεκτίμηση και τις ισχυρές κοινωνικές δεξιότητες.