Το αφανές πηγάδι τού αυτοκρατορικού μεγαλείου

Ο υπερχρεωμένος ήρωας ζει με την οικογένειά του σε άθλιες ορεινές συνθήκες, ψάχνει φλέβα ασημιού, αποπειράται να εκπαιδεύσει έναν ταύρο για να νικήσει στις τοπικές ταυρομαχίες, μη συμβιβαζόμενος με τον εκσυγχρονισμό που επιτελείται στην περιοχή από «την εταιρεία». Ο τούρκος σκηνοθέτης Μουσταφά Καρά, στο «Κρύο της Τραπεζούντας» του 2015, δίνει με εξαιρετικό τρόπο τις διαθλάσεις των εθιμικών και θρησκευτικών επιρροών, στο μείγμα τους με μια νέα θαλερή (και εξίσου αδιέξοδη για τα ρομαντικά μάτια του σκηνοθέτη) Τουρκία. Το 2018, από τον επίσης σημαντικό σκηνοθέτη Νουρί Τσεϊλάν, γυρίζεται η «Αγρια αχλαδιά», ένα βραδυφλεγές διαλογικό ποίημα στην τουρκική επαρχία, με ήρωα έναν νέο άνεργο δάσκαλο και επίδοξο συγγραφέα. Θρησκεία, πνευματική μοναξιά, ο πατέρας που σκάβει ένα βαθύ και μάταιο πηγάδι, μια θλιβερή ζωή στην επαρχιακή πόλη όπου τα προσωπικά αδιέξοδα, συνθέτουν μια μετέωρη πραγματικότητα. Η πρώτη ταινία μού θυμίζει τη βουκολική, βροχερή πραγματικότητα της ελληνικής επαρχίας τη δεκαετία του ’70, η δεύτερη, την κοινωνική αναμόχλευση (οικονομική εθιμική και πανεπιστημιακή) της δεκαετίας του ’80. Αυτό είναι η Τουρκία;

Η Ελλάδα ή η Τουρκία κινδυνεύει περισσότερο με αποσταθεροποίηση σε περίπτωση στρατιωτικής εμπλοκής και συμβολικής ή και κυριολεκτικής ήττας; Το μέρος τής περισσότερο κινδυνεύουσας θα πάρουν οι σύμμαχοι. Η συνταγή είναι απλή όπως μας διδάσκει η πρόσφατη ιστορία. Επιθετική ρητορική, κορύφωση, εμπλοκή, απεμπλοκή με δυσμενείς όρους για τον πιο συνεκτικό από τους παίκτες. Με δυσμενείς όρους για αυτόν από τον οποίο δεν θα κινδυνεύσει η συμμαχία. Η χώρα μας, πιο συμπαγής και κοινωνικά ομοιογενής, ενταγμένη σε ευρύτερο και πληρέστερο συμμαχικό πλέγμα, έχει αποδείξει (στους συμμάχους), ότι μπορεί να μεταβολίζει το τραύμα. Πέραν της διπλωματικής τεχνικής και πέραν του αντικειμενικού μεγέθους, η γειτονική μας χώρα είναι προικοδοτημένη με τη δύναμη της ευθραυστότητας (ή της έξυπνης απείθειας). Ετσι συμμαχικοί παράγοντες θέλουν να παραχώσουν τη διένεξη, γιατί τα μεγάλα παίζονται αλλού.

Η απόλυτη ανάγκη που έχει η τουρκική πολιτική ελίτ για κάποια εξωτερική πολεμική ενέργεια έχει περιγραφεί από πολλούς. Η κατευναστική, ή άνιση αντιμετώπιση, εκφράζεται συνεχώς και όχι μόνο από τον κ. Στόλτενμπεργκ. Γιατί όμως η Τουρκία της μεγάλης και πολυετούς βιομηχανικής ανάπτυξης, της τουριστικής ανόδου, των μεγάλων ξένων επενδύσεων, της δημιουργίας ισχυρών οικονομικών ελίτ εκφράζει την εξωστρέφειά της με πολεμικούς, μιλιταριστικούς τόνους; Θα μπορούσε να διευρύνει την οικονομική της διείσδυση (ήδη το πράττει) και να αφήσει τον επεκτατικό καπιταλισμό «να κάνει τη δουλειά του». Γιατί μιλάει με στρατοκρατικούς όρους και αναδίδει αλυτρωτισμό και αυτοκρατορικό απωθημένο; Πώς την ισορροπεί αυτό; Τι εσωτερικές αντιφάσεις αποσβένει; Ή μήπως υπάρχει ένα αυτονομημένο πολιτικοστρατιωτικό (πλέον και βιομηχανικό) κατεστημένο, που βρέξει – χιονίσει θέλει στρατιωτική επέκταση, στα σύνορα της φαντασιακής γαλάζιας πατρίδας;

Στις πολιτικές, παίζουν τεράστιο ρόλο οι παραδόσεις. Η διασκευασμένη ιστορία περί ενός παρελθόντος μεγαλείου που οι «αποικιοκρατικές δυνάμεις τής αφαίρεσαν φαίνεται ότι αιχμαλωτίζει. Μια τουρκοκεντρική ιστορία και γεωγραφία που αναπτύσσεται από τις υπώρειες της Κίνας, περιλαμβάνει όλους τους τουρκόφωνους λαούς, φτάνει διά των Βαλκανίων (γιατί όχι;) στις υπώρειες της Βιέννης, επεκτείνεται δε και στη Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική. Η μοναδική έννοια του δικαίου που αντιλαμβάνεται είναι τουρκικό δικαίωμα σε μια επιστροφή; Το σχολείο και η διασκευασμένη ιστορία θεμελιώνει τον επεκτατισμό ή η επεκτατική κουλτούρα διαμορφώνει το σχολείο που χρειάζεται; Ισως αν δούμε προσεκτικά τα κριτικά, διανοητικά έργα των τούρκων δημιουργών, κατανοήσουμε καλύτερα τα ερωτήματα