Η δημοκρατία σε εγρήγορση

Ο συγγραφέας έχασε πρόσφατα τον μονάκριβο γιο του. Τραγική απώλεια. Αυτή η βιβλιοπαρουσίαση αφιερώνεται στον Βασίλη και στους γενναίους γονείς του.

Ο εξαιρετικός αρθρογράφος, συγγραφέας, παρεμβατικός διανοούμενος, πρώην ευρωβουλευτής και διδάκτωρ Συνταγματικού Δικαίου Κώστας Μποτόπουλος συγκέντρωσε άρθρα του, τα επεξεργάστηκε εκ νέου, τα ένωσε κατά θεματικές ενότητες και μας χάρισε ένα εξαιρετικό βιβλίο, το οποίο αξίζει να διαβαστεί τόσο από «ειδικούς» της πολιτικής όσο και από κάθε πολίτη που ανησυχεί για το πού βαδίζουν οι δημοκρατίες μας. Τα περισσότερα εξ αυτών των κειμένων στην πρώτη τους μορφή δημοσιεύτηκαν εδώ, στα «ΝΕΑ». Ενα βιβλίο το οποίο, όπως γράφει στον συμπυκνωμένο και διεισδυτικό πρόλογό του ο Γιάννης Βούλγαρης, απαντά στο γιατί η δημοκρατία βρίσκεται σε υποχώρηση και γιατί οι δημοκράτες πρέπει να βρίσκονται σε εγρήγορση. Για τον συγγραφέα η προάσπιση της δημοκρατίας είναι ένας συνεχής και αβέβαιης έκβασης αγώνας, και σήμερα πιο επίκαιρος από ποτέ.

Το βιβλίο ξεκινά με τη σημασία, την οποία έχουν υποβαθμίσει οι λεγόμενες δομικές αναλύσεις, που έχουν τα πρόσωπα. Πρόσωπα όπως οι άγνωστοι ιταλοί ιδρυτές Ματία Σαντόρι, Ρομπέρτο Μορότι, Τζούλια Τραπαλόνι, Αντρέα Γκαρέφα του Κινήματος των Σαρδελών της Οργής, οι οποίοι κατόρθωσαν να γελοιοποιήσουν αρχικά στην Μπολόνια και ύστερα σ’ ολόκληρη την Ιταλία τις δυνάμεις του ακροδεξιού τότε Σαλβίνι, σήμερα και αυτός πλασάρεται ως «κεντρώος», τις δυνάμεις που, όπως γλαφυρά γράφει ο συνταγματολόγος, «πάνε να ρουφήξουν τη σπιρτάδα και τον πολιτισμό» (σ. 32) της Ιταλίας. Ενώ πολύ σημαντική είναι και η διαφορά που αναδεικνύεται εδώ μεταξύ του Βούπκε Χούκστρα, του Αντόνιο Κόστα και του Μάριο Ντράγκι. Διαφορά που αναδεικνύει τη σημασία της σύνθεσης απόψεων εντός της ΕΕ. Ο πρώτος, υπουργός Οικονομικών της Ολλανδίας, υποστήριξε πως η ΕΕ δεν μπορεί να ενισχύει χώρες όπως η Ισπανία για την περίοδο της πανδημίας, αφού αυτή και άλλες χώρες απέτυχαν να εκμεταλλευτούν την επταετή ανάπτυξη στην Ευρώπη. Ο δεύτερος, πρωθυπουργός της Πορτογαλίας, του απάντησε πως η Ευρώπη δεν μπορεί να είναι Ευρώπη αν όλοι δεν σέβονται όλους και ο τρίτος, σημερινός πρωθυπουργός της Ιταλίας, του απάντησε πως το ζητούμενο είναι η ενίσχυση της ρευστότητας. Ετσι, με αυτά τα παραδείγματα, ο συγγραφέας ανασύρει τις τρεις γραμμές άσκησης εξουσίας μέσα στην ΕΕ. Αυτή της ισχύος του «γράμματος του νόμου», αυτή της «ανθρωπιστικής έκκλησης» και αυτή του «πολιτικοποιημένου τεχνοκρατισμού». Θα μπορούσε κανείς εδώ να αναζητήσει και άλλες γραμμές, αλλά σημασία έχει πως ο συγγραφέας μιλά για την ουσιαστική διαπάλη ιδεών και πρακτικών που διαπερνούν εγκάρσια τη δομή της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Σημασία έχει η αντιμετώπιση – κατά τον συγγραφέα – των τριών δράκων της ΕΕ: του φανατισμού, της εθνικιστικής οπτικής και του ανορθολογισμού.

Ολα αυτά έχουν αντίκτυπο και στην επικράτηση εντός της ΕΕ δυνάμεων που έβαλαν σε περιπέτειες το κράτος δικαίου. Σε Πολωνία και Ουγγαρία κατά βάση αλλά και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας κατά την περίοδο διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ, αμφισβητήθηκε η ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης. Βεβαίως εδώ, κατά τη γνώμη μου, θα χωρούσε και μια αναφορά στη λεγόμενη «δικαστικοκρατία», η οποία με τη σειρά της αμφισβητεί την ανεξαρτησία της Πολιτικής. Πολύ σημαντική είναι και η κριτική που κάνει ο συγγραφέας στη διακυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, όχι μόνο για θέματα κράτους δικαίου, αλλά και για πολλά άλλα θέματα. Διακυβέρνηση την οποία χαρακτηρίζει ως πορεία «συνειδητού εκτροχιασμού». Νομίζω όμως πως εδώ αντιμετωπίζει περισσότερο συναισθηματικά παρά πρακτικά την Αριστερά, αφού προσπαθεί να αποδείξει πως όσα έκανε ο ΣΥΡΙΖΑ δεν είναι Αριστερά. Επειδή όμως δεν υπάρχει ένας ιδανικός ιδεότυπος της Αριστεράς αλλά συγκεκριμένες εκδοχές της, η καλύτερη προσέγγιση θα ήταν πως ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν μία απ’ αυτές τις εκδοχές. Και πως η χώρα μας χρειάζεται μια καλύτερη εκδοχή της και όχι απολιτικά Κέντρα. Εξάλλου ο ίδιος ο συγγραφέας σε πολλά άρθρα του δείχνει τη δυσαρέσκειά του απέναντι στην κεντροποίηση της διαφοράς Αριστερά – Δεξιά.

Ο Μποτόπουλος είναι εξαιρετικός όταν προσεγγίζει τις αιτίες της επικράτησης του Τραμπ και του Brexit. Εξετάζει τα μοιραία πρόσωπα και τις ισχνές αντιστάσεις που ασκήθηκαν απέναντί τους και οδήγησαν έναν τσαρλατάνο όπως ο Τραμπ στην προεδρία της πιο ισχυρής δυτικής Δημοκρατίας και μια μεγάλη χώρα, υπό τον ανεκδιήγητο Μπόρις Τζόνσον, όπως η Μεγάλη Βρετανία, εκτός ΕΕ. Ο συγγραφέας είναι πολύ αυστηρός, αλλά απόλυτα δίκαιος, όταν χαρακτηρίζει την περίοδο Τραμπ ως «αμερικανική ημιδημοκρατία», αλλά και όταν τονίζει τις διαχρονικά δομικές δυσλειτουργίες του αμερικανικού πολιτικού και κομματικού συστήματος.

Κίνδυνοι για τη δημοκρατία

Με αυτά και με αυτά φτάνουμε στο κεντρικό σημείο αυτού του βιβλίου που είναι η περιγραφή των κινδύνων για την αντιπροσωπευτική φιλελεύθερη δημοκρατία από την εμφάνιση και τη λειτουργία τής αντιφιλελεύθερης διεθνούς. Μιας διεθνούς που δεν αφορά μόνο τον αναπτυγμένο δυτικό κόσμο, αλλά και χώρες όπως η Κίνα, η Ινδία, της αφρικανικής ηπείρου, η Βραζιλία, η Βενεζουέλα κ.ά. Ενώ και η πανδημία ήρθε να καθίσει πάνω σε προϋπάρχουσες συνταγές ατομικού ελέγχου και να τις επιτείνει. Ενώ εμφατικά τονίζει τη σημασία της καθολικότητας του εμβολιασμού, ταυτόχρονα λαμβάνει υπόψη του και τα προβλήματα σχετικά με τις ατομικές ελευθερίες που προέκυψαν αυτή την περίοδο.

Τέλος, ο συγγραφέας αναλύει λεπτομερώς αυτό που ονομάζει «μεγάλοι κόμποι» για τη δημοκρατία. Μεταξύ αυτών οι ανισότητες, η μάχη κατά της κλιματικής αλλαγής, η ζωή πέρα από τις οθόνες, ελευθερία και Διαδίκτυο, το Μεταναστευτικό, η ανάγκη ενός New Deal και το τέλος της λιτότητας. Οι ακτινογραφίες Μποτόπουλου αποκαλύπτουν έναν μεγάλο ασθενή, τη φιλελεύθερη δημοκρατία. Προσεγγίσεις ενός πραγματικά προοδευτικού, μορφωμένου και καλλιεργημένου ανθρώπου. Το βιβλίο ολοκληρώθηκε πριν από την εισβολή Πούτιν.

Κώστας Μποτόπουλος, Το τοπίο της δημοκρατίας, Πρόλογος Γιάννης Βούλγαρης

Εκδ. Παπαζήση, 2022, σ. 335, Τιμή 19 ευρώ