Η Κίνα και η «παγίδα του χρέους» για τις φτωχές χώρες – Μύθος ή πραγματικότητα;

Η Κίνα είναι ήδη – από το 2017, όπως δείχνουν σχετικές μελέτες – ο μεγαλύτερος δανειστής παγκοσμίως, έχοντας ξεπεράσει την Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ. «Πελάτες» της είναι σε μεγάλο βαθμό οι πιο φτωχές χώρες, με καθυστερημένες υποδομές, για τις οποίες τα κινεζικά κεφάλαια αντιπροσωπεύουν κάτι σαν… μάνα εξ ουρανού στην προσπάθειά τους να αναπτυχθούν.

Ειδικά την τελευταία δεκαετία, με βασικό «όχημα» τον νέο «Δρόμο του Μεταξιού» (Belt and Road Initiative – BRI) που εμπνεύστηκε το 2013 ο νυν πρόεδρος της ανερχόμενης υπερδύναμης, Σι Τζινπίνγκ, τα κινεζικά κεφάλαια βρίσκονται σχεδόν παντού. Άλλωστε, με τα κεφάλαιά του να υπολογίζονται σε περίπου ένα τρισ. δολάρια, το BRI αποτελεί ένα περιζήτητο… γαμπρό για πολλές κυβερνήσεις.

Διαβάστε ακόμη: Η απάντηση της G7 στην Κίνα

Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, το γεγονός ότι από τα δάνεια που πρέπει να εξυπηρετηθούν εντός του 2022, με ένα ποσό που αγγίζει τα 35 δισ. δολάρια, το 40% αντιστοιχεί στην Κίνα. Προς αυτήν, εξάλλου, 40 από τις φτωχότερες χώρες του πλανήτη χρωστούν ποσά ίσα ή μεγαλύτερα από το 10% του ΑΕΠ τους.

«Βραχνάς» το χρέος προς Κίνα

Μόνο που οι αλλεπάλληλες κρίσεις έχουν καταστήσει αυτή τη διαδικασία εξαιρετικά δύσκολη και ακριβή για τις πιο αδύναμες χώρες – με αποτέλεσμα το 60% εξ’ αυτών να εκτιμάται ότι αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα. Έτσι, είναι λογικό η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη να βρίσκεται στο επίκεντρο της συζήτησης για την ανάγκη εκτεταμένων αναδιαρθρώσεων χρεών.

Το πρόβλημα, σύμφωνα με τους ειδικούς, είναι ότι το Πεκίνο δεν συμμετέχει στους περισσότερους μηχανισμούς που ρυθμίζουν τα χρέη διεθνώς και τις σχέσεις μεταξύ πιστωτών και δανειστών, όπως είναι η Λέσχη των Παρισίων. Προτιμά δε σαφώς να χειρίζεται μόνο τις υποθέσεις του – και συχνά με εμπιστευτικό ή απόρρητο τρόπο, όπως αποδεικνύουν και τα περίπου 385 δισ. δολάρια του «κρυφού χρέους» που προέρχεται από την Κίνα, σύμφωνα με την AidData.

Διαβάστε ακόμη: Ιστορικό ρεκόρ για το παγκόσμιο χρέος

Σε αυτό συμβάλλει και το γεγονός ότι σταδιακά ολοένα μεγαλύτερο μέρος των κινεζικών δανείων – που φτάνει σήμερα το 70% επί του συνόλου όπως αναφέρει σχετικό ρεπορτάζ των Financial Times – δεν κατευθύνεται απευθείας σε κράτη ή κεντρικές τράπεζες.

Αντιθέτως, διοχετεύεται μέσω κρατικών επιχειρήσεων και τραπεζών, ειδικών επενδυτικών «εργαλείων», κοινοπραξιών και θεσμών του ιδιωτικού τομέα.

Δανεισμός «κάτω από το τραπέζι»

«Αυτού του είδους τα χρέη σε μεγάλο βαθμό δεν εμφανίζονται στα κυβερνητικά ισοζύγια των αναπτυσσόμενων χωρών. Το κλειδί είναι ότι τα περισσότερα καλύπτονται από ρητές ή συγκαλυμμένες κρατικές εγγυήσεις. Κι αυτό είναι, βασικά, που θολώνει τη διάκριση ανάμεσα στο ιδιωτικό και δημόσιο χρέος», σημειώνει χαρακτηριστικά ο Μπραντ Παρκς, επικεφαλής της AidData.

Πρακτικά, το Πεκίνο έχει συνειδητά επιλέξει να κάνει τις συναλλαγές και τις μπίζνες του όσο το δυνατόν πιο «αθόρυβα», περνώντας κάτω από τα… ραντάρ των διεθνών οργανισμών και των ανταγωνιστών του στη Δύση, όπως κάνει και στα περισσότερα ζητήματα. Γι’ αυτό και εδώ και μερικά χρόνια – από τη στιγμή, δηλαδή, που συνειδητοποιήθηκε ο οικονομικός «ιμπεριαλισμός» του – έχει καθιερωθεί ο όρος «παγίδα χρέους».

Με αυτό τον τρόπο, όπως υποστηρίζουν οι εμπνευστές του, η Κίνα επιχειρεί να εκμεταλλευτεί όσους έχουν ανάγκη από ρευστό και επενδύσεις, με τελικό στόχο να τους εγκλωβίσει και να τους εντάξει στη σφαίρα επιρροής της. «Φορτώνει τις φτωχές χώρες με χρέος και, αρνούμενη να επαναδιαπραγματευτεί τους όρους, στη συνέχεια αποκτά τον έλεγχο των υποδομών τους», δήλωνε το 2020 ο Ουίλιαμ Μπαρ, γενικός εισαγγελέας των ΗΠΑ και στενός συνεργάτης του Ντόναλντ Τραμπ – παραπέμποντας, εμμέσως πλην σαφώς, σε τακτικές της… μαφίας.

Η διπλωματία του χρέους

Η Σρι Λάνκα, το Λάος, η Ζάμπια και η Μαλαισία είναι μερικά από τα παραδείγματα που παρουσιάζονται προκειμένου να ενισχυθεί η παραπάνω θεωρία. Ειδικά όσον αφορά στην πρώτη, δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην περίπτωση του λιμανιού της Χαμπαντότα, που φτιάχτηκε με κινεζικά κεφάλαια και, στη συνέχεια, πέρασε στη διαχείριση των Κινέζων καθώς η κυβέρνηση της χώρας δεν μπορούσε να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της.

Μάλιστα, ο τέως αντιπρόεδρος των ΗΠΑ, Μάικ Πενς, επέμενε ότι το όφελος για το Πεκίνο δεν ήταν μόνο οικονομικό. Κι αυτό διότι, όπως ισχυρίστηκε, ελέγχοντας το συγκεκριμένο λιμάνι θα αποκτούσε μια «προκεχωρημένη στρατιωτική βάση» στον βόρειο Ινδικό Ωκεανό, σε μια περιοχή από την οποία διέρχεται το 80% του παγκόσμιου εμπορίου που διακινείται μέσω θαλάσσης.

Υπάρχουν, ωστόσο, αρκετοί που αμφισβητούν την εγκυρότητα αυτής της θεωρίας περί «κινεζικής συνωμοσίας». Όπως είναι, για παράδειγμα, το The Atlantic το οποίο, σε εκτενές ρεπορτάζ που είχε δημοσιευτεί στις 6 Φεβρουαρίου 2021, αποδεικνύει ότι η επένδυση στο προαναφερθέν λιμάνι ξεκίνησε πριν πάρει σάρκα και οστά ο νέος «Δρόμος του Μεταξιού», ενώ αυτό πέρασε στον έλεγχο των Κινέζων μόνο όταν δεν βρέθηκε κανείς άλλος για να στηρίξει οικονομικά την επένδυση όταν αυτή έπεσε έξω.

Όσο για τα περί στρατιωτικής βάσης, το ίδιο ρεπορτάζ την χαρακτηρίζει ουσιαστικά γελοία, σημειώνοντας πως η φυσική μορφολογία του λιμανιού επιτρέπει την είσοδο ή την έξοδο μόνο ενός πολεμικού πλοίου κάθε φορά, με τη βοήθεια ρυμουλκού, κάτι που σημαίνει ότι σε περίπτωση σύρραξης θα ήταν εύκολος στόχος.

Αστήρικτες οι κατηγορίες

Τη θεωρία της συνωμοσίας αμφισβητεί και το Chatham House που, σε έρευνα που δημοσιοποίησε το καλοκαίρι του 2020, έκανε λόγο για τον «μύθο της διπλωματίας της παγίδας του χρέους». «Οι αποδείξεις που να στηρίζουν κάτι τέτοιο είναι περιορισμένες», διαπιστώνει, ενώ προσθέτει ότι τα κίνητρα των Κινέζων είναι κατά βάση οικονομικά, ενώ πολύ συχνά οι συνέπειες (όπως στην περίπτωση της Σρι Λάνκα) είναι τυχαίες ή αποτέλεσμα κακοδιαχείρισης και υπερφίαλων σχεδίων των τοπικών ελίτ και όχι κατάληξη κάποιου «έξυπνου σχεδίου που έχει καταστρωθεί στο Πεκίνο».

Επίσης, όσον αφορά στη δήθεν άρνηση της Κίνας να αναθεωρήσει τους όρους δανεισμού και να «στραγγαλίσει» τους άμεσα ενδιαφερόμενους, μετατρέποντάς τους σε προτεκτοράτα, αμφισβητείται έντονα από έρευνα που έκανε το 2020 το πανεπιστήμιο Johns Hopkins και αφορά στις σχέσεις Κίνας και Αφρικής. Σύμφωνα με αυτή, στην εικοσαετία 2000-’19, η Κίνα διέγραψε ποσά 3,4 δισ. δολαρίων που αφορούσαν χρέη αφρικανικών χωρών προς αυτήν, ενώ προχώρησε σε αναδιάρθρωση ή αναχρηματοδότηση ενός ποσού της τάξης των 15 δισ.

Κι όμως, κάτι συμβαίνει…

Παρ’ όλα αυτά, δύσκολα μπορεί κανείς να πιστέψει ότι στο μυαλό του Σι και των επιτελών του δεν υπάρχει συγκεκριμένο σχέδιο και όλα προχωρούν με βάση τους κανόνες της αγοράς και τις επιλογές των διάφορων τραπεζών και επιχειρήσεων. Ακόμη κι αν δεχθούμε ότι στα αρχικά στάδια υπήρξε ένας κάποιος… ερασιτεχνισμός, οι Κινέζοι απέδειξαν ότι μαθαίνουν γρήγορα και μπορούν να αναπροσαρμόζονται στις ανάγκες και τις απαιτήσεις.

Έτσι, μόνο τυχαίο δεν μπορεί να θεωρηθεί το γεγονός ότι ενώ το 2000 η Κίνα διέθετε μόλις 9 κατασκευαστικές εταιρείες στις 100 κορυφαίες του πλανήτη, μετά από 20 χρόνια ο αριθμός τους είχε αυξηθεί σε 27. Την ίδια στιγμή, η Ευρώπη – που συνεχίζει να κυριαρχεί στον κλάδο – είδε τον αριθμό των δικών της εταιρειών στη λίστα να μειώνονται από 41 σε 37, ενώ οι αντίστοιχες αμερικανικές είναι μόλις 7 έναντι 19 πριν από δ΄που δεκαετίες.

Σε αυτό το φόντο, το – προφανές – σχέδιο που εκπονούν ορισμένα κέντρα της Δύσης, επιδιώκοντας να στρέψουν την πρωτοβουλία BRI κατά της Κίνας, εκθέτοντάς την στα μάτια των φτωχότερων χωρών, καθώς και να την εγκλωβίσουν στην «παγίδα του χρέους» που δήθεν έχει στήσει αναγκάζοντάς την να χάσει δεκάδες ή εκατοντάδες δισ., δύσκολα θα ευοδωθεί. Εξάλλου, όλα κρίνονται τελικά στο διαθέσιμο χρήμα. Και μέχρι στιγμής τουλάχιστον, οι ανταγωνιστικές πρωτοβουλίες που έχουν εξαγγείλει ΗΠΑ και ΕΕ δεν μεταφράζονται στις επενδύσεις που έχουν ανάγκη οι αναπτυσσόμενες χώρες.