Γήρανση: Μπορεί η επιστήμη να επαναφέρει τη χαμένη νιότη;

Στο εργαστήριο του μοριακού βιολόγου Ντέιβιντ Σινκλέρ στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ, τα γερασμένα ποντίκια γίνονται ξανά νέα. Χρησιμοποιώντας πρωτεΐνες που μπορούν να μετατρέψουν ένα ενήλικο κύτταρο σε βλαστοκύτταρο, ο Σινκλέρ και η ομάδα του επανέφεραν τα γερασμένα κύτταρα σε ποντίκια σε παλαιότερες εκδοχές τους. Στο πρώτο επίτευγμα της ομάδας του, ηλικιωμένα ποντίκια με κακή όραση και κατεστραμμένο αμφιβληστροειδή μπόρεσαν να δουν ξανά και σε κάποιες περιπτώσεις έβλεπαν καλύτερα και από τους απογόνους τους.

«Πρόκειται για μόνιμη επαναφορά και πιστεύουμε ότι μπορεί να είναι μια καθολική διαδικασία που θα μπορούσε να εφαρμοστεί σε όλο το σώμα για να επαναφέρει την ηλικία», δήλωσε ο Σινκλέρ, ο οποίος έχει περάσει τα τελευταία 20 χρόνια μελετώντας τρόπους για να αντιστρέψει τη γήρανση.

Διαβάστε επίσης: Θεραπεία κυτταρικής αναζωογόνησης αντιστρέφει τη γήρανση σε πειραματόζωα

«Έχουμε την τεχνολογία για να φτάσουμε τα 100 χωρίς να ανησυχούμε ότι θα πάθουμε καρκίνο στα 70, καρδιοπάθεια στα 80 και Αλτσχάιμερ στα 90», δήλωσε ο Σινκλέρ στο ακροατήριο του Life Itself, μιας εκδήλωσης για την υγεία και την ευεξία που παρουσιάστηκε σε συνεργασία με το CNN.

«Αυτός είναι ο κόσμος που έρχεται….και θα συμβεί στη διάρκεια της ζωής μας», είπε ο Σινκλέρ.

Αν και η σύγχρονη ιατρική αντιμετωπίζει την ασθένεια, δεν αντιμετωπίζει την υποκείμενη αιτία, «η οποία για τις περισσότερες ασθένειες είναι η ίδια η γήρανση», δήλωσε ο ερευνητής. «Γνωρίζουμε ότι όταν αντιστρέψουμε την ηλικία ενός οργάνου όπως ο εγκέφαλος σε ένα ποντίκι, οι ασθένειες της γήρανσης υποχωρούν. Η μνήμη επανέρχεται, δεν υπάρχει πλέον άνοια. Πιστεύω ότι στο μέλλον, η καθυστέρηση και η αντιστροφή της γήρανσης θα είναι ο καλύτερος τρόπος για τη θεραπεία των ασθενειών που μαστίζουν τους περισσότερους από εμάς», σημείωσε.

Ο Ιάπωνας ερευνητής Σίνια Γιαμανάκα στο παρελθόν επαναπρογραμμάτισε κύτταρα του ανθρώπινου ενήλικου δέρματος ώστε να συμπεριφέρονται σαν εμβρυϊκά ή πολυδύναμα βλαστοκύτταρα, ικανά να εξελιχθούν σε οποιοδήποτε κύτταρο του σώματος. Η ανακάλυψή του αυτή του 2007 χάρισε στον επιστήμονα το βραβείο Νόμπελ και τα πολυδύναμα βλαστοκύτταρά του, έγιναν γνωστά ως «παράγοντες Γιαμανάκα».

Διαβάστε επίσης: Μεγιστάνες επενδύουν δισεκατομμύρια σε έρευνες για το ελιξίριο της νεότητας

Ωστόσο, τα ενήλικα κύτταρα που μετατρέπονται πλήρως σε βλαστοκύτταρα μέσω των παραγόντων Γιαμανάκα, χάνουν την ταυτότητά τους. Ξεχνούν ότι είναι κύτταρα του αίματος, της καρδιάς και του δέρματος, γεγονός που τα καθιστά ιδανικά ως «κύτταρα της ημέρας», όμως, δεν αναζωογονούνται.

Αυτά τα δύο ποντίκια γεννήθηκαν μαζί, όμως το δεξί τροποποιήθηκε γενετικά ώστε να γερνά ταχύτερα. Είναι το αντίστροφο εφικτό (Sinclair Lab)

Εργαστήρια σε όλο τον κόσμο ασχολήθηκαν με το πρόβλημα. Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2016 από ερευνητές του Ινστιτούτου Βιολογικών Σπουδών Salk στην Καλιφόρνια, έδειξε ότι τα σημάδια γήρανσης μπορούν να εξαλειφθούν σε γενετικά γερασμένα ποντίκια, τα οποία εκτέθηκαν για μικρό χρονικό διάστημα σε τέσσερις κύριους παράγοντες Γιαμανάκα, χωρίς να διαγραφεί η ταυτότητα των κυττάρων. Ωστόσο, η έρευνα αυτή είχε ένα μειονέκτημα, καθώς σε ορισμένες περιπτώσεις, τα ποντίκια ανέπτυξαν καρκινικούς όγκους.

Αναζητώντας μια ασφαλέστερη εναλλακτική λύση, ο γενετιστής του εργαστηρίου του Σινκλέρ, Yuancheng Lu, επέλεξε τρεις από τους τέσσερις παράγοντες και τους πρόσθεσε γενετικά σε έναν ακίνδυνο ιό. Ο ιός σχεδιάστηκε για να μεταφέρει τους αναζωογονητικούς παράγοντες Γιαμανάκα σε κατεστραμμένα γαγγλιακά κύτταρα του αμφιβληστροειδούς, στο πίσω μέρος του ματιού ενός ηλικιωμένου ποντικού. Μετά την έγχυση του ιού στο μάτι, τα πολυδύναμα γονίδια ενεργοποιήθηκαν και χορήγησαν αντιβιοτικό στο ποντίκι.

«Το αντιβιοτικό είναι απλώς ένα εργαλείο. Θα μπορούσε να είναι οποιαδήποτε χημική ουσία στην πραγματικότητα, ένας τρόπος για να βεβαιωθούμε ότι τα τρία γονίδια είναι ενεργοποιημένα», εξήγησε ο Σινκλέρ. «Κανονικά είναι ενεργοποιημένα μόνο σε πολύ νεαρά αναπτυσσόμενα έμβρυα και στη συνέχεια απενεργοποιούνται καθώς μεγαλώνουμε».

Αυτό που είναι εντυπωσιακό, είναι ότι οι κατεστραμμένοι νευρώνες στα μάτια των ποντικιών στα οποία χορηγήθηκαν τα τρία κύτταρα, αναζωογονήθηκαν. Από εκείνη την αρχική μελέτη, ο Σινκλέρ δήλωσε ότι το εργαστήριό του έχει αντιστρέψει τη γήρανση στους μύες και τους εγκεφάλους ποντικιών και τώρα εργάζεται για την αναζωογόνηση ολόκληρου του σώματος του ζώου.

«Πιστεύουμε ότι αξιοποιούμε ένα αρχαίο σύστημα αναγέννησης που χρησιμοποιούν ορισμένα ζώα – όταν κόβετε το άκρο από μια σαλαμάνδρα, φυτρώνει ένα νέο. Η ουρά ενός ψαριού θα μεγαλώσει ξανά, όπως και το δάχτυλο ενός ποντικιού», σημείωσε ο Σινκλέρ.

Αυτή η ανακάλυψη δείχνει ότι υπάρχει ένα «αντίγραφο ασφαλείας» των πληροφοριών νεανικότητας που είναι αποθηκευμένες στο σώμα, πρόσθεσε.

Ενώ οι αλλαγές έχουν διαρκέσει για μήνες στα ποντίκια, τα ανανεωμένα κύτταρα δεν παγώνουν στο χρόνο και δεν γερνούν είπε ο ερευνητής.

«Είναι τόσο μόνιμο όσο και η γήρανση. Πρόκειται για μια επαναφορά και όταν βλέπουμε τα ποντίκια να γερνούν ξανά, απλά επαναλαμβάνουμε τη διαδικασία. Πιστεύουμε ότι βρήκαμε τον κύριο διακόπτη ελέγχου, έναν τρόπο να γυρίσουμε το ρολόι πίσω», πρόσθεσε.

Η επιστήμη γνωρίζει πώς να επιβραδύνει τη γήρανση

Οι μελέτες σχετικά με το αν η γενετική παρέμβαση που αναζωογόνησε τα ποντίκια θα κάνει το ίδιο και για τους ανθρώπους, βρίσκονται σε πρώιμο στάδιο, σύμφωνα με τον Σινκλέρ. Θα περάσουν χρόνια μέχρι να ολοκληρωθούν οι δοκιμές σε ανθρώπους, αναλυθούν και, αν είναι ασφαλείς και επιτυχείς, κλιμακωθούν στο εύρος που απαιτείται ώστε να λάβουν έγκριση.

Ενώ περιμένουμε την επιστήμη να καθορίσει αν μπορούμε κι εμείς να επαναφέρουμε τα γονίδιά μας, υπάρχουν πολλοί άλλοι τρόποι για να επιβραδύνουμε τη διαδικασία γήρανσης και να επαναφέρουμε τα βιολογικά μας ρολόγια, τόνισε ο Σινκλέρ.

«Οι καλύτερες συμβουλές είναι απλές: Να προτιμάτε τα λαχανικά και τα φρούτα, να τρώτε λιγότερο συχνά, να κοιμάστε αρκετά, να λαχανιάζετε για 10 λεπτά τρεις φορές την εβδομάδα κάνοντας γυμναστική για να διατηρήσετε τη μυϊκή σας μάζα, να μην στενοχωριέστε για μικροπράγματα και να έχετε έναν καλό κοινωνικό κύκλο», εξήγησε ο ερευνητής.

Όλες αυτές οι συμπεριφορές επηρεάζουν το επιγονιδίωμά μας, τις πρωτεΐνες και τις χημικές ουσίες που κάθονται σαν φακίδες πάνω σε κάθε γονίδιο, περιμένοντας να του πουν τι να κάνει, πού να το κάνει και πότε να το κάνει, σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Ερευνών Ανθρώπινου Γονιδιώματος. Το επιγονιδίωμα κυριολεκτικά ενεργοποιεί και απενεργοποιεί τα γονίδια.

Τι ελέγχει το επιγονιδίωμα

Η συμπεριφορά και το περιβάλλον του ατόμου παίζουν καθοριστικό ρόλο. Ας πούμε ότι γεννηθήκατε με γενετική προδιάθεση για καρδιακές παθήσεις και διαβήτη. Αλλά επειδή ασκηθήκατε, ακολουθήσατε μια φυτική διατροφή, κοιμηθήκατε καλά και διαχειριστήκατε το άγχος σας κατά το μεγαλύτερο μέρος της ζωής σας, είναι πιθανό αυτά τα γονίδια να μην ενεργοποιηθούν ποτέ. Έτσι, λένε οι ειδικοί, μπορούμε να πάρουμε μέρος της γενετικής μας μοίρας στα χέρια μας.

Ο θετικός αντίκτυπος της φυτικής διατροφής, των στενών σχέσεων αγάπης, της άσκησης και του ύπνου, είναι καλά τεκμηριωμένος. Ο περιορισμός των θερμίδων, ωστόσο, είναι ένας πιο αμφιλεγόμενος τρόπος για να προσθέσουμε χρόνια ζωής, λένε οι ειδικοί.

Ο περιορισμός του φαγητού – χωρίς να προκαλείται υποσιτισμός – είναι ένας επιστημονικά γνωστός τρόπος για να επιμηκύνουμε τη ζωή εδώ και σχεδόν έναν αιώνα. Μελέτες σε σκουλήκια, καβούρια, σαλιγκάρια, μύγες φρούτων και τρωκτικά έχουν διαπιστώσει ότι ο περιορισμός των θερμίδων καθυστερεί την εμφάνιση διαταραχών που σχετίζονται με την ηλικία, όπως ο καρκίνος, οι καρδιακές παθήσεις και ο διαβήτης, σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Γήρανσης των ΗΠΑ.

Οι μελέτες σε ανθρώπους, ωστόσο, ήταν λιγότερο διαφωτιστικές, εν μέρει επειδή πολλές επικεντρώθηκαν στην απώλεια βάρους αντί για τη μακροζωία. Για τον Σινκλέρ, ωστόσο, η μείωση των γευμάτων ήταν ένας σημαντικός παράγοντας για την επαναφορά του βιολογικού του ρολογιού. Πρόσφατες ιατρικές εξετάσεις έδειξαν ότι η βιολογική του ηλικία είναι 42 ετών, ενώ στην πραγματικότητα είναι 53 ετών.

«Κάνω βιολογικά τεστ εδώ και 10 χρόνια και την τελευταία δεκαετία γίνομαι συνεχώς νεότερος», δήλωσε ο Σινκλέρ. «Η μεγαλύτερη αλλαγή στο βιολογικό μου ρολόι συνέβη όταν έτρωγα λιγότερο συχνά – πλεόν τρώω μόνο ένα γεύμα την ημέρα. Αυτό έκανε τη μεγαλύτερη διαφορά στη βιοχημεία μου».

Άλλοι τρόποι να γυρίσει πίσω το ρολόι

Στο βιβλίο του με τίτλο «Lifespan: Why We Age and Why We Don’t Have To», ο Σινκλέρ γράφει ότι ελάχιστα από αυτά που κάνει, έχουν υποβληθεί σε «αυστηρές μακροχρόνιες κλινικές δοκιμές» που απαιτούνται για την «πλήρη κατανόηση του ευρέος φάσματος των πιθανών αποτελεσμάτων». Στην πραγματικότητα, προσθέτει, «δεν έχω ιδέα αν αυτό είναι το σωστό πράγμα που πρέπει να κάνω».

Με αυτή την επιφύλαξη, ο Σινκλέρ είναι πρόθυμος να μοιραστεί τις συμβουλές του: Καταναλώνει ελάχιστο άμυλο και σάκχαρα και έκοψε τα γλυκά όταν ήταν 40 ετών. Ακολουθεί μια φυτική διατροφή, αποφεύγει να τρώει άλλα θηλαστικά και διατηρεί το σωματικό του βάρος στο χαμηλότερο σημείο του βέλτιστου.

Κάνει πολλά βήματα κάθε μέρα, ανεβαίνει με τα πόδια αντί να πάρει το ασανσέρ και επισκέπτεται το γυμναστήριο με τον γιο του για να σηκώσει βάρη και να κάνει τζόκινγκ, πριν κάνει σάουνα και μετά μπάνιο σε μια παγωμένη πισίνα.

«Έχω ανακτήσει το σώμα που είχα όταν ήμουν 20 ετών», είπε χαμογελώντας.

Οι επιστήμονες πιστεύουν εδώ και καιρό ότι οι χαμηλότερες θερμοκρασίες αυξάνουν τη μακροζωία σε πολλά είδη, αλλά το αν αυτό ισχύει ή όχι, μπορεί να εξαρτάται από το γονιδίωμα του ατόμου, σύμφωνα με μια μελέτη του 2018. Ανεξάρτητα από αυτό, φαίνεται ότι το κρύο μπορεί να αυξήσει το καφέ λίπος στους ανθρώπους, το οποίο είναι ο τύπος λίπους που χρησιμοποιούν οι αρκούδες για να παραμένουν ζεστές κατά τη διάρκεια της χειμερίας νάρκης. Το καφέ λίπος έχει αποδειχθεί ότι βελτιώνει τον μεταβολισμό και καταπολεμά την παχυσαρκία.

Ο Σινκλέρ παίρνει καθημερινά βιταμίνες D και Κ2 και παιδική ασπιρίνη, μαζί με συμπληρώματα που έχουν δείξει ότι υπόσχονται την παράταση της μακροζωίας σε ζυμομύκητες, ποντίκια και ανθρώπινα κύτταρα, σε δοκιμαστικούς σωλήνες.

Ένα άλλο συμπλήρωμα που παίρνει αφού ανακάλυψε τα οφέλη του, είναι 1 γραμμάριο ρεσβερατρόλης, της αντιοξειδωτικής ουσίας που βρίσκεται στη φλούδα των σταφυλιών, των βατόμουρων, των σμέουρων, των μουριών και των φιστικιών.

Παίρνει επίσης 1 γραμμάριο μετφορμίνης, ένα βασικό συστατικό στο οπλοστάσιο των φαρμάκων που χρησιμοποιούνται για τη μείωση του σακχάρου στο αίμα σε άτομα με διαβήτη. Την πρόσθεσε αφού μελέτες έδειξαν ότι μπορεί να μειώσει τη φλεγμονή, την οξειδωτική βλάβη και την κυτταρική γήρανση, κατά την οποία τα κύτταρα καταστρέφονται αλλά αρνούνται να πεθάνουν, παραμένοντας στο σώμα ως ένα είδος δυσλειτουργικού «κυττάρου-ζόμπι». Ωστόσο, ορισμένοι επιστήμονες διαφωνούν σχετικά με τη χρήση της μετφορμίνης, επισημαίνοντας σπάνιες περιπτώσεις συσσώρευσης γαλακτικού οξέος και έλλειψη γνώσης για το πώς λειτουργεί στο σώμα.

Ο Σινκλέρ λαμβάνει επίσης 1 γραμμάριο NMN, ή μονονουκλεοτίδιο νικοτιναμιδίου, το οποίο στο σώμα μετατρέπεται σε NAD+, ή δινουκλεοτίδιο νικοτιναμίδης αδενίνης. Πρόκειται για ένα συνένζυμο που υπάρχει σε όλα τα ζωντανά κύτταρα το οποίο παίζει κεντρικό ρόλο στις βιολογικές διεργασίες του σώματος, όπως η ρύθμιση της κυτταρικής ενέργειας, η αύξηση της ευαισθησίας στην ινσουλίνη και η αναστροφή της μιτοχονδριακής δυσλειτουργίας.

Όταν ο οργανισμός γερνάει, τα επίπεδα NAD+ μειώνονται σημαντικά, πέφτοντας από τη μέση ηλικία περίπου στο μισό των επιπέδων της νεότητας, συμβάλλοντας σε μεταβολικές ασθένειες που σχετίζονται με την ηλικία και τις νευροεκφυλιστικές διαταραχές. Πολυάριθμες μελέτες έχουν δείξει ότι η αποκατάσταση των επιπέδων NAD+ βελτιώνει με ασφάλεια τη γενική υγεία και αυξάνει τη διάρκεια ζωής σε ζυμομύκητες, ποντίκια και σκύλους. Οι κλινικές δοκιμές που δοκιμάζουν το μόριο σε ανθρώπους βρίσκονται σε εξέλιξη εδώ και τρία χρόνια, είπε ο Σινκλέρ.

«Είμαι αισιόδοξος ότι μπορούμε να αντιγράψουμε αυτή την πολύ θεμελιώδη διαδικασία που υπάρχει στα πάντα, από τη νυχτερίδα μέχρι το πρόβατο, τη φάλαινα και τον άνθρωπο. Το κάναμε σε ένα ποντίκι. Δεν μπορώ να σκεφτώ κανέναν λόγο γιατί να μην μπορούμε να το κάνουμε και στον άνθρωπο», τόνισε ο Σινκλέρ.