Τα ίντερσεξ άτομα στην Ελλάδα και το άρθρο 16

των Ρηνιώς Συμεωνίδου και Νικολέττας Πικραμένου

Στις 20 Ιουνίου 2022, αναρτήθηκε από το υπουργείο Υγείας το Σχέδιο Νόμου «Μεταρρυθμίσεις στην ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή» στο οποίο εμπεριέχεται το άρθρο 16 για την «Αλλαγή χαρακτηριστικών φύλου ίντερσεξ ατόμων» (κεφ. Ε) στον Δικτυακό Τόπο Διαβουλεύσεων. Το συγκεκριμένο κείμενο είναι αποτέλεσμα της συνεργασίας του υπουργείου Υγείας, στο πλαίσιο της Εθνικής Στρατηγικής για τη ΛΟΑΤΚΙ Ισότητα, και της μοναδικής οργάνωσης ίντερσεξ ατόμων στην Ελλάδα, Ελληνική Κοινότητα Ιντερσεξ – Intersex Greece.

Προκειμένου να γίνει κατανοητό το περιεχόμενο, αλλά και η αναγκαιότητα υπερψήφισης του συγκεκριμένου άρθρου, η Intersex Greece απαντά σε κάποιες κοινές ερωτήσεις/απορίες που μπορεί να προκύπτουν:

Τι είναι ίντερσεξ;

Ιντερσεξ (intersex) είναι ένας διεθνής όρος – ομπρέλα που χρησιμοποιείται για να περιγράψει το ευρύ φάσμα της φυσικής (σωματικής) ποικιλομορφίας των χαρακτηριστικών φύλου. Τα ίντερσεξ (ή διαφυλικά) άτομα γεννιούνται με χαρακτηριστικά φύλου που είναι είτε θηλυκά και αρσενικά ταυτόχρονα, είτε όχι απόλυτα θηλυκά ή αρσενικά, είτε ούτε θηλυκά ούτε αρσενικά.

Στα ελληνικά, πολλές φορές έχει χρησιμοποιηθεί λανθασμένα ο όρος «μεσοφυλικός-ή-ό», ο οποίος ωστόσο δεν μεταφράζει τον όρο intersex και δεν εκφράζει τα ίντερσεξ άτομα καθώς υπονοεί πως βρίσκονται στη «μέση των δύο φύλων».

Ωστόσο, σήμερα γνωρίζουμε ότι τα γεννητικά όργανα, οι ορμόνες, η εσωτερική ανατομία ή τα χρωμοσώματα μπορούν να αναπτυχθούν με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Επιπλέον, ο όρος «ερμαφρόδιτο» έχει υπάρξει ιστορικά κακοποιητικός και στιγματιστικός για τα ίντερσεξ άτομα και δεν πρέπει να χρησιμοποιείται.

Ο όρος intersex στην ιατρική κοινότητα αντικαταστάθηκε το 2006 με τον παθολογικοποιητικό όρο «Disorders of Sex Development (DSD) / Διαταραχές της Ανάπτυξης φύλου (ΔΑΦ)» σε μια προσπάθεια απενοχοποίησης των γονέων που, κάτω από την κοινωνικο-πολιτισμική ή ιατρική πίεση, είτε τη δική τους επιμονή στα έμφυλα στερεότυπα, συναινούσαν σε μη ιατρικά αναγκαίες, κοσμητικές επεμβάσεις «κανονικοποίησης» των γεννητικών οργάνων των ίντερσεξ παιδιών τους, συνήθως κρατώντας τες κρυφές από τα ίδια τα παιδιά.

Σύμφωνα δε με σύγχρονες μαρτυρίες ενήλικων ίντερσεξ προσώπων, δεν είναι λίγες οι φορές που τέτοιες επεμβάσεις τούς προκάλεσαν στείρωση, απώλεια σεξουαλικής αίσθησης, ψυχοσωματικό τραύμα και προβλήματα υγείας, τα υπέβαλαν σε διά βίου ορμονική υποκατάσταση ή/και τους προκάλεσαν ασυμφωνία φύλου.

Ετσι, ο όρος ίντερσεξ σημαίνει επίσης τη ζωντανή εμπειρία των κοινωνικο-πολιτισμικών συνεπειών που υφίστανται οι άνθρωποι που γεννιούνται με σώματα που δεν εμπίπτουν στις κανονιστικές νόρμες των «αρσενικών» και «θηλυκών» σωμάτων.

Τι συμβαίνει στην Ελλάδα με τα ίντερσεξ παιδιά;

Οταν γεννιέται ένα ίντερσεξ βρέφος, συχνά οι γιατροί συμβουλεύουν τους γονείς να προβούν σε χειρουργικές και άλλες ιατρικές παρεμβάσεις, ώστε να «συμμορφώσουν» χειρουργικά (φαινομενικά) τα ανατομικά χαρακτηριστικά του παιδιού με την «τυπική» αρσενική ή θηλυκή ανατομία των χαρακτηριστικών φύλου.

Στις περισσότερες περιπτώσεις, τέτοιες παρεμβάσεις δεν είναι ιατρικά απαραίτητες, μπορούν άνετα να αναβληθούν, ενώ μπορεί να έχουν εξαιρετικά αρνητικές ψυχοσωματικές συνέπειες στα ίντερσεξ παιδιά καθώς μεγαλώνουν.

Υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους μπορεί να εμφανιστούν παραλλαγές των χαρακτηριστικών φύλου. Ενα παιδί μπορεί να γεννηθεί με μεγαλύτερη κλειτορίδα ή με μικρότερο ή διαφορετικά σχηματισμένο (π.χ. υποσπαδικό) πέος. Μερικές φορές ένα παιδί γεννιέται μοιάζοντας εξωτερικά θηλυκό αλλά ανακαλύπτεται ότι έχει ΧΥ χρωμοσώματα και εσωτερικούς όρχεις και μερικές φορές ένα παιδί με τυπικά αρσενική εμφάνιση βρίσκεται να έχει ΧΧ χρωμοσώματα, μήτρα ή ωοθήκες.

Σε ορισμένες περιπτώσεις ένα κορίτσι δεν θα αρχίσει να έχει εμμηνόρροια ή ένα αγόρι θα αρχίσει να έχει εμμηνόρροια. Αλλα παιδιά μπορεί να έχουν διαφορετικό χρωμοσωμικό ή ορμονικό προφίλ από το αναμενόμενο για ένα «κορίτσι» ή ένα «αγόρι». Αυτού του είδους οι ποικιλομορφίες είναι φυσικές και πιο κοινές από όσο πιστεύαμε παλαιότερα.

Εκτιμάται ότι τουλάχιστον 1 στους 100 ανθρώπους γεννιέται διαφυλικός (ίντερσεξ) και έγκυρες πηγές υπολογίζουν ότι έως και το 1,7% των ανθρώπων εμφανίζουν κάποιες παραλλαγές στα χαρακτηριστικά φύλου τους. Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (ψήφισμα) και ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ έχουν χαρακτηρίσει τις επεμβάσεις στα ίντερσεξ παιδιά ως «βασανιστήρια» και έχουν προχωρήσει σε ισχυρές συστάσεις προς τα κράτη – μέλη να τις απαγορεύσουν νομοθετικά.

Στην Ευρώπη, η Μάλτα, η Πορτογαλία και η Γερμανία έχουν ήδη ψηφίσει νόμους για την απαγόρευση τέτοιων επεμβάσεων και το παράδειγμά τους αρχίζουν να ακολουθούν όλο και περισσότερες χώρες.

Τι θα επιτευχθεί εάν ψηφιστεί το νομοσχέδιο για τα ίντερσεξ παιδιά;

Αρχικά, πρέπει να τονιστεί πως το παρόν νομοσχέδιο δεν αφορά τα τρανς ή διεμφυλικά άτομα. Αφορά αποκλειστικά τα ίντερσεξ άτομα και τις επεμβάσεις που διενεργούνται κυρίως στη βρεφική και πρώτη παιδική τους ηλικία ή και αργότερα προκειμένου να συμμορφωθούν τα χαρακτηριστικά φύλου τους με την τυπική ανατομία του διπόλου άρρεν/θήλυ, χωρίς την ενημερωμένη τους συναίνεση.

Πιο συγκεκριμένα, το παρόν νομοσχέδιο απαγορεύει τις ιατρικές πράξεις και θεραπείες που διενεργούνται σε ίντερσεξ παιδιά (ή αλλιώς παιδιά με «Διαταραχές της Ανάπτυξης Φύλου» ή παιδιά με «Διαφοροποιήσεις της Ανάπτυξης Φύλου»). Τέτοιες επεμβάσεις θα μπορούν να πραγματοποιούνται μόνο σε ανήλικα ίντερσεξ άτομα που έχουν συμπληρώσει το 15ο έτος της ηλικίας τους και μόνο με την ελεύθερη και ενημερωμένη τους συναίνεση.

Επιπλέον, προκειμένου να διενεργηθεί οποιαδήποτε μη αναγκαία για την υγεία ιατρική παρέμβαση θα πρέπει να έχει δοθεί άδεια με απόφαση του Ειρηνοδικείου κατόπιν χορήγησης γνωμοδότησης της διεπιστημονικής Επιτροπής που θα αποτελείται από ειδικούς εμπειρογνώμονες σε τέτοια ζητήματα.

Τέλος, το νομοσχέδιο προβλέπει ποινή φυλάκισης τουλάχιστον 6 μηνών και χρηματική ποινή για ιατρούς που θα πραγματοποιούν επεμβάσεις σε ανήλικα ίντερσεξ άτομα χωρίς σχετική άδεια.

Εάν το νομοσχέδιο αυτό ψηφιστεί, θα είναι μία ιστορική στιγμή για όλα τα ίντερσεξ παιδιά στην Ελλάδα καθώς θα προστατευτούν και θα αναγνωριστούν κάποια από τα πιο σημαντικά ανθρώπινα δικαιώματά τους, όπως το δικαίωμα στη σωματική ακεραιότητα, στην αυτοδιάθεση και στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους.

Το παρόν νομοσχέδιο μπορεί να μη λύνει το σύνολο των δικαιωματικών παραβιάσεων που υφίστανται τα ίντερσεξ πρόσωπα στην Ελλάδα, καθώς αυτές δεν συμβαίνουν αποκλειστικά στον χώρο της υγείας, αλλά και σε κάθε άλλο επίπεδο του βίου (εκπαίδευση, οικογένεια, κοινωνία, πολιτεία).

Ωστόσο, το άρθρο 16, εφόσον ψηφιστεί, θα αποτελέσει μία εξαιρετική αρχή για την ασφάλεια και την ευζωία των ίντερσεξ ατόμων, κυρίως των παιδιών, όπως οφείλει κάθε δημοκρατική πολιτεία να μεριμνά και να διασφαλίζει. Τα ίντερσεξ δικαιώματα είναι ανθρώπινα δικαιώματα!

*Η Ρηνιώ Συμεωνίδου είναι πολιτισμολόγος, εμπειρογνώμονας του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα ίντερσεξ παιδιά, γραμματέας του ΔΣ της Intersex Greece

*Η Νικολέττα Πικραμένου είναι δρ Νομικής, ειδική επιστήμονας στα δικαιώματα των ίντερσεξ ατόμων