Σαν σήμερα, 7 Ιουλίου 1936, γεννήθηκε στα Ανώγεια της Κρήτης ο  αγαπημένος τραγουδιστής Νίκος Ξυλούρης. Αυτός ο σπουδαίος καλλιτέχνης, με την υπέροχη ψυχή και τη μοναδική χροιά φωνής που έφυγε νωρίς από τη ζωή, μόλις στα 44 χρόνια, στο απώγειο της καριέρας του.

Έναν θάνατο που μπορεί να τον είχε προβλέψει μέσα από κάποιους στίχους του.

Μια μέρα, μια Παρασκευή
θα πέσω να πεθάνω
και μια Λαμπρή θ αναστηθώ
από το χώμα απάνω.

Διαβάστε επίσης: Η ιστορία του «Στάμπι» – Του σκύλου – ήρωα που «μύριζε» τις βόμβες πριν πέσουν και έσωσε εκατοντάδες στρατιώτες στα χαρακώματα

Σε ηλικία πέντε ετών οι Γερμανοί εισέβαλαν στο χωριό του και το καίνε σκοτώνοντας πολλούς από τους κατοίκους.

Εγκαθίστανται πρόσφυγες στην κοιλάδα του Μυλοποτάμου, για να επιστρέψουν στον τόπο τους 3 χρόνια αργότερα, μετά την απελευθέρωση.

Τα πρώτα χρόνια στα κατεστραμμένα Ανώγια είναι φτωχικά και δύσκολα για την οικογένεια του Νίκου Ξυλούρη, όπως και για τους υπόλοιπους συγχωριανούς του.

Αποφασίζει να εγκαταλείψει το Ηράκλειο για να μάθει γράμματα.

Το σχολείο είναι αγγαρεία για εκείνον και δείχνει ήδη την αγάπη του για τη μουσική και συγκεκριμένα για τη λύρα.

Μαζί με όσους συγγενείς του έχουν απομείνει πηγαίνουν στο Μυλοπόταμο, όπου μαθαίνει την τέχνη της λύρας παίζοντας και τραγουδώντας στα πανηγύρια.

Τα πράγματα δεν είναι πολύ εύκολα για εκείνον, διότι ο πατέρας του φέρνει πολλές αντιρρήσεις, οι οποίες κάμπτονται από τον δάσκαλο του που αναγνωρίζει το ταλέντο του.

Έτσι, σε ηλικία μόλις 10 ετών, αποκτά την πρώτη του λύρα, σταματά το σχολείο στην Γ’ Δημοτικού και μετά από ενάμιση χρόνο μαθητείας δίπλα στον λυράρη Λεωνίδα Κλάδο, ξεκινά να βγάλει το ψωμί του παίζοντας σε γάμους, βαφτίσια και γιορτές, σ’ όλη την Κρήτη.

Το 1953 ο 17χρονος Νίκος αφήνει πίσω το χωριό του, για να εγκατασταθεί στο Ηράκλειο. Πιάνει δουλειά στο κέντρο «Κάστρο» και με τα λεφτά που παίρνει πληρώνει ίσα ίσα το ενοίκιο για την κάμαρά του.

Έχει ν’ αντιμετωπίσει τη μουσική της εποχής (ταγκό, βαλς, ρούμπα, σάμπα κλπ), καθώς και τους μεγάλους λυράρηδες που δεν τον βλέπουν με καλό μάτι. Οι καλοί φίλοι που έχει αποκτήσει στο Ηράκλειο τον βοηθούν, οργανώνοντας γλέντια, και το όνομά του αρχίζει σιγά – σιγά να γίνεται γνωστό στο ευρύ κοινό.

Ο πρώτος έρωτας του, ο γάμος, η οικογένεια

Σε μια αποκριάτικη γιορτή βλέπει την Ουρανία Μελαμπιανάκη, γόνο αριστοκρατικής οικογενείας, και την ερωτεύεται. Για ένα χρόνο της κάνει καντάδα κάθε βράδυ κάτω από το παράθυρό της, χωρίς στην πραγματικότητα να έχουν μιλήσει ποτέ.

Η ταξική τους διαφορά θα τους αναγκάσει να κλεφτούν και να παντρευτούν κρυφά, στις 21 Μαΐου του 1958. Μαζί θα αποκτήσουν δύο παιδιά, τον Γιώργη και τη Ρηνιώ.

Η πρώτη ηχογράφηση

Στο μεταξύ, η ανοδική πορεία του συνεχίζεται και βάζει σκοπό του να μάθει ο κόσμος τα τραγούδια της Κρήτης έξω από τα σύνορά της.

Το Νοέμβριο του 1958 ηχογραφεί τον πρώτο του δίσκο με την εταιρία «Odeon» υπό τον τίτλο «Μια μαυροφόρα που περνά», παίρνοντας ως αμοιβή 150 δραχμές! Ο δίσκος γνωρίζει επιτυχία και η εταιρία του τον βοηθάει να κάνει κι άλλους, βγάζοντάς τον από τις δύσκολες μέρες.

Το 1966 το κράτος επιλέγει και στέλνει τον Νίκο Ξυλούρη σ’ ένα διαγωνισμό δημοτικής μουσικής στο Σαν Ρέμο της Ιταλίας, οπού ανάμεσα σε δεκάδες συγκροτήματα απ’ όλο τον κόσμο παίρνει το πρώτο βραβείο για την ερμηνεία του στο συρτάκι που έπαιξε με τη λύρα. Ο διάσημος για την Κρήτη λυράρης, ύστερα από πολύ κόπο και προσπάθεια, ανοίγει τα φτερά του και γίνεται γνωστός σ’ όλη την Ελλάδα.

Η καριέρα στην Αθήνα

Τον Απρίλιο του 1969 ο Νίκος Ξυλούρης κάνει την πρώτη δοκιμαστική εμφάνισή του στην Αθήνα, στο κέντρο «Κονάκι», και ο κόσμος τον αποθεώνει. Το Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου αποφασίζει να εγκατασταθεί στην πρωτεύουσα. Ένα από εκείνα τα βράδια, επισκέπτεται το μαγαζί ο σκηνοθέτης και ποιητής Ερρίκος Θαλασσινός. Γνωρίζονται και γίνονται αχώριστοι φίλοι.

Ο Θαλασσινός μιλάει γι’ αυτόν στον μουσικοσυνθέτη Γιάννη Μαρκόπουλο, με τον οποίο συνεργάζονται για πρώτη φορά στο «Χρονικό», μία ενότητα τραγουδιών που θέτει σε νέα βάση τη σχέση της παράδοσης με το παρόν. Έξι μήνες αργότερα κυκλοφορεί ο δίσκος – αναφορά στα «Ριζίτικα» της Κρήτης, για τον οποίο βραβεύεται από τη Γαλλική Ακαδημία Σαρλ Κρος. Το Μάιο του 1971 ξεκινούν κοινές εμφανίσεις στη μπουάτ «Λήδρα» στην πλάκα.

Η εποχή της δικτατορίας

Μέσα στην καρδιά της δικτατορίας, η φωνή του Ξυλούρη, είτε λέει τα τραγούδια του Μαρκόπουλου, είτε παραδοσιακά τραγούδια της Κρήτης, γίνεται σημαία αντίστασης.

«Πότε θα κάνει ξαστεριά», «Αγρίμια κι αγριμάκια μου». Ακολουθούν δύο ακόμα κύκλοι τραγουδιών του Γιάννη Μαρκόπουλου, η «Ιθαγένεια» και ο «Στρατής ο θαλασσινός», αλλά και συνεργασίες με τον Σταύρο Ξαρχάκο («Διόνυσε, καλοκαίρι μας», «Συλλογή»), τον Χριστόδουλο Χάλαρη («Τροπικός της Παρθένου», «Ακολουθία») και τον Χρήστο Λεοντή («Καπνισμένο μου τσουκάλι»).

Ο κινηματογράφος και τα μεταπολιτευτικά χρόνια

Το καλοκαίρι του 1973 ο Νίκος Ξυλούρης κάνει το ντεμπούτο του στο σανίδι. Κρατά τον καθοριστικό ρόλο του τραγουδιστή στην παράσταση «Το μεγάλο μας τσίρκο» που ανεβάζουν η Τζένη Καρέζη και ο Κώστας Καζάκος στο θέατρο «Αθήναιον», με αντικείμενο την ιστορική διαδρομή της Ελλάδας στα νεότερα χρόνια.

Μέσα από τις αναφορές και τα τραγούδια του βρίσκει τρόπο έκφρασης το τεταμένο πολιτικό κλίμα, που οδηγεί στην εξέγερση του Πολυτεχνείου. Είναι από τις ελάχιστες επίσημες παρουσίες στο χώρο, που βλέπουν το φως της δημοσιότητας από τις εφημερίδες εκείνων των ημερών.

Τα μεταπολιτευτικά χρόνια τραγουδά κάποια ακόμα τραγούδια του Χρήστου Λεοντή, του Σταύρου Ξαρχάκου και του Γιάννη Μαρκόπουλου. Παράλληλα, ηχογραφεί τα «Αντιπολεμικά» τραγούδια του Λίνου Κόκοτου και του Δημήτρη Χριστοδούλου και κάποια μελοποιημένα από τον Ηλία Ανδριόπουλο ποιήματα του Γιώργου Σεφέρη.

Επανέρχεται όμως και στα παραδοσιακά τραγούδια της Κρήτης, ενώ λέει και κάποια λαϊκά τραγούδια του Στέλιου Βαμβακάρη. Με τον «Αργαλειό», το «Φιλεντέμ», τον «Πραματευτή», αλλά και το «Μεσοπέλαγα αρμενίζω», η φωνή του ακούγεται και πάλι έντονα. Τώρα λέει και πάλι «τραγούδια ζωής». Όμως, η ζωή του επιφυλάσσει μία δυσάρεστη έκπληξη.

Το πρόωρο τέλος του

Το 1979 είναι μια δύσκολη χρονιά για τον Νίκο Ξυλούρη. Αν και η καριέρα του βρίσκεται στο απόγειό της, ο ίδιος υποφέρει από έντονους πόνους στο κεφάλι και στο θώρακα.

Ταξιδεύει στη Νέα Υόρκη και εισάγεται για εξετάσεις στο Memorial Hospital, όπου διαπιστώνεται ότι πάσχει από καρκίνο. Έπειτα από πολλαπλές εγχειρήσεις επιστρέφει στο σπίτι ενός φίλου του στο Πόρτο Ράφτη και προσπαθεί να νικήσει την επάρατο νόσο.

Την Τετάρτη, 6 Φεβρουαρίου του 1980, μπαίνει στο Αντικαρκινικό Νοσοκομείο Πειραιώς για νέες εξετάσεις. Την επόμενη μέρα, όμως, η κατάσταση της υγείας του επιδεινώνεται και το βράδυ της Πέμπτης πέφτει σε κώμα. Οι γιατροί κάνουν υπεράνθρωπες προσπάθειες για να τον κρατήσουν στη ζωή, αλλά όλα είναι μάταια.

Τα χαράματα της Παρασκευής 8 Φεβρουαρίου φεύγει για πάντα από κοντά μας. Το τραγούδι που κάποτε τραγούδησε βγήκε αληθινό…

Μια μέρα, μια Παρασκευή
θα πέσω να πεθάνω
και μια Λαμπρή θ αναστηθώ
από το χώμα απάνω.

Στις 9 Φεβρουαρίου χιλιάδες κόσμου, επώνυμοι κι ανώνυμοι, αποχαιρετούν τον «Αρχάγγελο της Κρήτη» με δάκρια στα μάτια και τραγουδούν:

Έβαλε ο Θεός σημάδι παλικάρι στα Σφακιά
και ο πατέρας του στον Άδη άκουσε μια τουφεκιά…

Δισκογραφία

1967 Η ΚΡΗΤΗ ΚΑΙ ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ
1969 ΧΡΟΝΙΚΟ
1970 Ο ΨΑΡΟΝΙΚΟΣ
1970 ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ ΚΑΙ ΧΟΡΟΙ
1971 ΡΙΖΙΤΙΚΑ
1972 ΔΙΑΛΕΙΜΜΑ
1972 ΙΘΑΓΕΝΕΙΑ
1972 ΔΙΟΝΥΣΕ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΜΑΣ
1973 ΠΕΡΗΦΑΝΗ ΡΑΤΣΑ
1973 ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ 10 (Ο ΨΑΡΟΝΙΚΟΣ)
1973 Ο ΤΡΟΠΙΚΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΘΕΝΟΥ
1973 Ο ΞΥΛΟΥΡΗΣ ΤΡΑΓΟΥΔΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΗΤΗ
1973 Ο ΣΤΡΑΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΣ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟΥΣ ΑΓΑΠΑΝΘΟΥΣ1974 ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ
1974 ΣΥΛΛΟΓΗ
1974 ΧΡΥΣΟΣ ΔΙΣΚΟΣ
1974 ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΜΑΣ ΤΣΙΡΚΟ
1975 ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ
1975 ΚΟΜΕΝΤΙΑ
1975 ΤΑ ΠΟΥ ΘΥΜΟΥΜΑΙ ΤΡΑΓΟΥΔΩ
1975 ΚΑΠΝΙΣΜΕΝΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ
1975 ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΑ

1976 ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ
1976 Η ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΗΣ ΓΙΑΛΤΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΙΚΡΗΣ ΑΓΑΠΗΣ (Συμμετοχή)
1976 ΚΥΚΛΟΣ ΣΕΦΕΡΗ (Συμμετοχή)
1977 ΟΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΟΙ (Συμμετοχή)
1977 ΤΑ ΕΡΩΤΙΚΑ
1978 ΤΑ ΞΥΛΟΥΡΕΙΚΑ
1978 ΣΑΛΠΙΣΜΑ
1978 ΑΝΤΙΠΟΛΕΜΙΚΑ
1978 14 ΧΡΥΣΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΕΣ (Συλλογή)
1981 ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΩΡΑ ΚΡΗΤΗ (Συλλογή)
1982 ΝΙΚΟΣ ΞΥΛΟΥΡΗΣ (Συλλογή)
1983 ΑΞΕΧΑΣΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΕΣ (Συλλογή)
1983 ΠΑΝΤΕΡΜΗ ΚΡΗΤΗ (Συλλογή)
1984 Ο ΔΕΙΠΝΟΣ Ο ΜΥΣΤΙΚΟΣ (Συμμετοχή)

1985 ΣΤΑΥΡΟΣ ΞΑΡΧΑΚΟΣ:ΘΕΑΤΡΙΚΑ (Συμμετοχή)
1987 ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ (Συλλογή)
1988 Ο Γ.ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΙΝ/ΦΟ (Συμμετοχή)
1990 ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ 2 (Συλλογή – Συμμετοχή)
1990 Η ΣΥΝΑΥΛΙΑ ΣΤΟ ΗΡΩΔΕΙΟ 1976 (Συλλογή – Συμμετοχή)
1990 Ο ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ (1958-1968) (Συλλογή)
1995 ΤΟ ΠΟΡΤΡΑΙΤΟ ΤΗΣ ΜΙΝΟΣ-ΕΜΙ 13 (Συλλογή)
1996 ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΞΥΛΟΥΡΗ 1962-65 (Συλλογή)
1996 ΤΑ ΡΑΔΙΟΦΩΝΙΚΑ (Συλλογή – Συμμετοχή)
1997 ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ (Συλλογή)
2000 ΠΑΛΗΚΑΡΙ ΑΠ’ ΤΑ ΠΑΛΙΑ (Συλλογή)
2000 ΝΙΚΟΣ ΞΥΛΟΥΡΗΣ (Συλλογή)
2003 ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ – ΑΝΕΚΔΟΤΗ ΗΧΟΓΡΑΦΗΣΗ (Συλλογή)

Headlines