Το κληροδότημα του Αρταξέρξη

Πιθανόν ούτε ο ίδιος ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, όταν τις προάλλες έχυνε το φαρμάκι του στην ημέτερη πολιτική σκηνή προτρέποντας τους έλληνες ψηφοφόρους να τιμωρήσουν στην κάλπη την κυβέρνησή τους, είχε συναίσθηση ότι διαχειριζόταν ένα πανάρχαιο κληροδότημα. Δεν θα μπούμε στην άχαρη συζήτηση ποιος καθιέρωσε πρώτος αυτό το κληροδότημα και, ίσως αυθαίρετα, αναλαμβάνουμε την ευθύνη να αποδώσουμε την αρχική έμπνευση στον πέρση αυτοκράτορα Αρταξέρξη. Στη δική του αυλή βρήκε φιλόξενο καταφύγιο ο Θεμιστοκλής και πολλοί άλλοι κατόπιν μιμήθηκαν το παράδειγμά του καταφεύγοντας είτε στον Αρταξέρξη είτε στους επιγόνους του, με πιο διαβόητο τον Αλκιβιάδη, καθιστώντας εντέλει τον εμφύλιο Πελοποννησιακό Πόλεμο ως ένα ιδιότυπο επίμετρο των Περσικών Πολέμων. Εκτοτε, στο πέρασμα των αιώνων, δεν χάσαμε κυριολεκτικά ευκαιρία για ευκαιρία προκειμένου να μετατρέψουμε κάθε σύγκρουση με ξένο εισβολέα σε εμφύλια σύρραξη. Εάν η διχόνοια μοίραζε βραβεία στα έθνη, δεν θα κατεβαίναμε ποτέ από το βάθρο.

Αυτές οι μελαγχολικές σκέψεις με κατέκλυσαν, καθώς έπεσε στα χέρια μου πριν από λίγες ημέρες η «Δίκη των «Εξι»» (Πατάκης, 2022) του Θανάση Διαμαντόπουλου, με υπέρτιτλο «Ο εθνικός διχασμός και η κορύφωσή του» και υπότιτλο το ρητορικό ερώτημα «Εξιλασμός ή δικαστικός φόνος;». Συνειρμικά πέρασε από το μυαλό μου και μια παλαιότερη εκμυστήρευση του αείμνηστου Τάκη Λαμπρία, στενού συνεργάτη και φίλου του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Οταν ο Καραμανλής, τον Αύγουστο του 1975, μετέτρεψε τις θανατικές καταδίκες των απριλιανών πραξικοπηματιών σε ισόβια προτού καν στεγνώσει το μελάνι από την απόφαση του δικαστή Γιάννη Ντεγιάννη, μπορεί δημοσίως να τόνισε πως κυριολεκτούσε ως προς την άτεγκτη έκτιση της ποινής -«όταν λέμε ισόβια, εννοούμε ισόβια» – αλλά στον κύκλο του εμπιστεύθηκε ότι δεν ήθελε επ’ ουδενί να επαναλάβει το άγος της Δίκης των Εξι και ν’ ανοίξει ένα νέο κύκλο αίματος. Διόλου συμπτωματικά, η Δίκη των Εξι έχει ταυτισθεί στο λαϊκό υποσυνείδητο με τον κομματικό ρεβανσισμό. Μια ματιά εάν ρίξετε στις αναρτήσεις μίσους των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, θα αποκομίσετε την εντύπωση ότι πανάκεια για κάθε εθνική συμφορά είναι το εκτελεστικό απόσπασμα, όπως το πρωινό της 15ης Νοεμβρίου 1922, στο κτήμα του Γουδή.

Με πλήθος τεκμηρίων ο Θανάσης Διαμαντόπουλος ξαναστήνει το σκηνικό μιας Ελλάδας όπου μαίνεται το ένοπλο ξεκαθάρισμα λογαριασμών ανάμεσα σε δύο παρατάξεις (τα δύο «Β», τους Βασιλόφρονες και τους Βενιζελικούς) και η καθεμία από τις δύο προσδιορίζει την άλλη ως «προδοτική». Στα απόνερα της Μικρασιατικής Καταστροφής, με χιλιάδες νεκρούς κι ένα εκατομμύριο πρόσφυγες να τριγυρνούν εξαθλιωμένοι στους δρόμους της μητριάς πατρίδας, η δίκη των υπευθύνων για «εσχάτη προδοσία» (τη συνειδητή παραχώρηση, εν ολίγοις, εθνικών εδαφών στον εχθρό, εδαφών που – όπως θα τονίσει στην απολογία του ο Νικόλαος Στράτος, ένας από τους έξι εκτελεσθέντες – δεν περιλαμβάνονταν καν στην εθνική επικράτεια) δεν μπορεί παρά να έχει όλα τα χαρακτηριστικά μιας κακογραμμένης, κακοστημένης και κακοπαιγμένης παρωδίας -κάποιοι μάλιστα από τους θύτες, σαν τον κατοπινό δικτάτορα Θεόδωρο Πάγκαλο, πρεσβεύουν ότι είναι περιττό και αυτό ακόμη το στήσιμο της παρωδίας, αρκεί για τον εξιλασμό να συλλάβουν τους πολιτικούς τους αντιπάλους και να τους στήσουν στον τοίχο. «Δίκη για έγκλημα ή δίκη-έγκλημα;» αναρωτιέται ο Διαμαντόπουλος και παραθέτει απλόχερα τις αποδείξεις ότι η πρώτη εκδοχή δεν αποκλείει τη δεύτερη, απεναντίας, η πρώτη εκδοχή ανατροφοδοτεί τη δεύτερη, τα εγκλήματα της μιας παράταξης δεν είναι παρά τα εναύσματα για τα εγκλήματα της άλλης, σε μια αέναη σκυταλοδρομία εγκλημάτων όπου, από ένα σημείο κι έπειτα, παύει να έχει το παραμικρό νόημα «ποίος ήρξατο χειρών αδίκων».