Υπάρχει μόνο δυτική δημοκρατία;

Παντού στον κόσμο υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον για τη δημοκρατία και τις τύχες της. Η συζήτηση κυρίως επικεντρώνεται γύρω από τις αξίες που τη χαρακτηρίζουν και από το ποιες αξίες χαρακτηρίζουν τις λεγόμενες δημοκρατικές πολιτικές. Το κύριο ερώτημα αφορά το αν η αντίληψη περί δημοκρατίας πρέπει παγκοσμίως να είναι η ίδια. Αν δηλαδή οι δυτικές αξίες περί δημοκρατίας οφείλουν να κυριαρχούν παντού. Υπάρχουν πολλές, μη δυτικές, εκδοχές της δημοκρατίας που πηγάζουν από διαφορετικές ιστορικές, θρησκευτικές, πολιτιστικές και πολιτικές εμπειρίες και εξελίξεις σε διαφορετικές χώρες. Τι σημαίνει ακριβώς αυτό; Μπορούμε να μιλάμε για δημοκρατία όταν βασικές αρχές και αξίες, που εκπορεύονται από το δημοκρατικό περιβάλλον της Δύσης, δεν είναι παρούσες; Είναι κάτι τέτοιο απλός αντι-δυτικισμός ή άρνηση των δημοκρατικών αρχών;

Ενα χωριστό θέμα είναι η ερμηνεία των αξιών της δημοκρατίας και το δικαίωμα παρέμβασης βάσει των αξιών αυτών σε διάφορες χώρες της γης. Εδώ οφείλουμε να διακρίνουμε τη διαφορετική συμπεριφορά, παραδοσιακά τουλάχιστον, ανάμεσα σε Δημοκρατικούς και Ρεπουμπλικανούς στην εξωτερική συμπεριφορά των ΗΠΑ. Οι Δημοκρατικοί εμφορούνται από μία μεσσιανική αντίληψη περί μεταλαμπάδευσης των αμερικανικών δημοκρατικών αξιών σε ολόκληρο τον κόσμο. Εξού και η τάση τους να παρεμβαίνουν συχνά σε πολλά σημεία της γης.

Οι Ρεπουμπλικανοί αντίθετα, με την αντίληψη του «πρώτα η Αμερική», φροντίζουν περισσότερο για τον στενό τους περίγυρο κι αποφεύγουν τις εξωτερικές περιπέτειες – εκτός αν θίγονται ριζικά εθνικά τους συμφέροντα.  Υπάρχει λοιπόν η δυνατότητα σεβασμού της όποιας εθνικής κυριαρχίας στη βάση κάποιου γενικότερου αξιακού συστήματος; Σε τελική ανάλυση, έχουν δικαίωμα οι μη δυτικές χώρες, που υφίστανται κριτική από τη Δύση για τις αξίες που πρεσβεύουν, να μιλήσουν για δημοκρατία και για το πώς τη βλέπουν αυτοί; Οι ΗΠΑ οργανώνουν στο τέλος του χρόνου μια συνάντηση κορυφής για τη Δημοκρατία. Σε μια τέτοια συνάντηση δεν θα βρεθούν βέβαια χώρες όπως η Κίνα και η Ρωσία. Θα βρεθεί όμως η Ινδία, της οποίας η «Δημοκρατία που βασίζεται στις Κάστες» ενέχει μια ενδημική ανισότητα αντιπροσώπευσης που από τα πράγματα αντιτίθεται στις βασικότερες δυτικές δημοκρατικές αξίες! Πώς ακριβώς συμβιβάζονται αυτά;

Το Valdai Club, μια σοβαρή ρωσική δεξαμενή σκέψης, έφερε πρόσφατα επιστήμονες από την Κίνα και τη Ρωσία και συζήτησαν τις αντιλήψεις περί δημοκρατίας στο πλαίσιο των δικών τους συστημάτων. Mέσα από μια καθαρά δυτική οπτική γωνία μια τέτοια συνάντηση φαντάζει σαν φάρσα. Στην πράξη όμως έδειξε κάποια πράγματα. Με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Η Κίνα, μέσα από μια μαρξιστική λογική, ανέδειξε τον ρόλο του κομμουνιστικού κόμματος σαν μηχανισμού επεξεργασίας λαϊκών συμφερόντων και ανάδειξής τους σε προτάσεις πολιτικής.

Που δεν αγνοούν τις προτιμήσεις και τις ανάγκες του κόσμου. Η λεγόμενη «σοσιαλιστική οικονομία της αγοράς» αποτελεί μια εκδοχή κινεζικής δημοκρατικής λειτουργίας που ασκεί επιρροή κι εκτός κινεζικών συνόρων.  Η Ρωσία από την άλλη πλευρά με την προβολή από χρόνια του όρου «κυρίαρχη δημοκρατία» (sovereign democracy) επιμένει σε ένα σύστημα αδιαμφισβήτητης επιβολής του νόμου («δικτατορία του νόμου») δίχως την αποδοχή παρερμηνειών και κάθε είδους ενστάσεων. Ο Πούτιν έχει επιβάλει εσωτερικά ένα συναισθηματικά φορτισμένο κλίμα αντίδρασης κατά της όποιας υποτίμησης ή ταπείνωσης της χώρας. Εξαιρετικό σχετικά είναι το βιβλίο «Κόκκινος Καθρέφτης» (Red Mirror) της Gulnaz Sharafutdinova. Στόχος και των δύο χωρών είναι πολιτεύματα ανά τη γη που εμφανίζονται κουρασμένα από τη ρητορική περί πολιτικής και δημοκρατικής ορθότητας από τη δασκαλίστικη συμπεριφορά της Δύσης. Η ολοκληρωτική αποτυχία τελευταία των ΗΠΑ να επιβάλουν καθεστώς δημοκρατικής λειτουργίας στο Αφγανιστάν πύκνωσε τα σύννεφα αμφισβήτησης. Κάτι, εξάλλου, που φάνηκε και στην αποφυγή, μεγάλου μέρους του μη δυτικού κόσμου, να καταδικάσει τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.

Ζούμε σε έναν περίεργο κόσμο. Ακόμα και οι εκπτώσεις Σκανδιναβών και άλλων απέναντι στην αυταρχική Τουρκία στο ΝΑΤΟ και στην ΕΕ δεν προδικάζουν ευχάριστες εξελίξεις. Οι δυτικές αντιλήψεις περί δημοκρατίας κλονίζονται. Ο υπόλοιπος κόσμος δείχνει να σηκώνει το δικό του ανάστημα. Αποτελεί αυτό στροφή προς τα πίσω ή ανάδειξη κάποιας νέας πραγματικότητας; Είναι άγνωστο ακόμη.