Λίγοι δημιουργοί μπορούν να καυχιούνται ότι το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης και οι Rage Against the Machine είναι θαυμαστές και συνεργάτες τους. Ωστόσο, αυτή είναι η δύναμη του έργου της 77χρονης εννοιολογικής καλλιτέχνιδας Barbara Kruger: είναι άμεσο, ισχυρό και, όπως έχει αποδείξει η λεγεώνα των μιμητών της, δείχνει επίσης υπέροχο τυπωμένο πάνω σε ένα μπλουζάκι.

Γνωστή για τα εμβληματικά έργα κειμένου που διακηρύσσουν «Ψωνίζω άρα υπάρχω» και «Το σώμα σου είναι πεδίο μάχης» – το τελευταίο μάλιστα έλαμψε εκ νέου την περασμένη άνοιξη ως ένα εμπρηστικό εξώφυλλο για το New York Magazine – η καλλιτέχνις παρόλα αυτά παραμένει πάντα ταπεινή. «Πιστεύω ότι κανένα έργο τέχνης δεν είναι τόσο λαμπρό, καταπληκτικό, φοβερό και σημαντικό ή τόσο αποτυχημένο, γελοίο, φρικτό και ασήμαντο όσο γράφεται», λέει στη Guardian. «Όλοι αυτοί οι υπερβολικοί ισχυρισμοί, οι κρίσεις, τα χρίσματα και οι καταδίκες είναι τόσο συμπτωματικοί όσο και τα έργα στα οποία απευθύνονται».

Η Kruger, η οποία κέρδισε για πρώτη φορά ευρεία αναγνώριση με τα πανό της για την πορεία των γυναικών στην Ουάσιγκτον το 1989 υπέρ των νόμιμων αμβλώσεων, είναι ακούραστη υπέρμαχος των αναπαραγωγικών ελευθεριών για πάνω από τέσσερις δεκαετίες. Το έργο της είναι γνωστό για την αμφισβήτηση των απόψεων της κοινωνίας σχετικά με την ομορφιά, την ταυτότητα, τις κοινωνικές συμβάσεις και το πώς αντιλαμβανόμαστε τη δύναμή μας (ή την έλλειψή της) μέσα στις κοινωνικές δομές. Με την πρόσφατη κίνηση του Ανώτατου Δικαστηρίου των ΗΠΑ να καταργήσει το συνταγματικό δικαίωμα στην άμβλωση η τέχνη της Kruger γίνεται αυτομάτως επίκαιρη. Ακόμη και αν αυτή η αναγνώριση μπορεί να είναι γλυκόπικρη.

Το πρώτο πράγμα που ακούγεται κατά την είσοδο στην γκαλερί David Zwirner στο Τσέλσι της Νέας Υόρκης είναι ο μεταλλικός θόρυβος μιας γραφομηχανής. Ο ήχος, μέρος μιας καθηλωτικής εγκατάστασης μιας μεγαλύτερης έκθεσης, με τον ίδιο τον τίτλο της Kruger, είναι τρανταχτός και διαπερνά την ησυχία που συνήθως περιβάλλει τον αυστηρό λευκό χώρο. Ωστόσο, η τέχνη που εκτίθεται είναι τόσο σύγχρονη όσο και η «κραυγή» που ξεσπά μέσα στους ογκώδεις τοίχους της. Η έκθεση, που παρουσιάζεται έως τις 12 Αυγούστου, αποτελεί επιστροφή στην πατρίδα για την πρωτοπόρο καλλιτέχνιδα, με έδρα το Λος Άντζελες και καταγωγή από την ανατολική ακτή, της οποίας τα φλογερά, αντικαπιταλιστικά κολάζ με βάση το κείμενο και τα έργα πολυμέσων έχουν συμβάλει στον καθορισμό της ακτιβιστικής αισθητικής στην Αμερική για σχεδόν μισό αιώνα τώρα.

Η έκθεση περιλαμβάνει τόσο κανονικά όσο και νέα έργα και συμπίπτει με τη μεγάλης κλίμακας, site-specific εγκατάσταση της Kruger – Barbara Kruger: Kruger: Thinking of You. I Mean Me. I Mean You – που παρουσιάζεται στο Marron Family Atrium του Moma στη Νέα Υόρκη, από τις 16 Ιουλίου. Αυτός ο μήνας ολοκληρώνει επίσης το αφιέρωμα του μουσείου Lacma στην Kruger και την έκθεση «Γένεσις» στο Sprüth Magers των πρώιμων guerrilla κολάζ της.

«Το έργο μου σπάνια είναι συγκεκριμένο για κάποιο περιστατικό ή γεγονός, αλλά προσπαθεί να δημιουργήσει ένα σχόλιο για τους τρόπους με τους οποίους οι πολιτισμοί μάς κατασκευάζουν και μας περιορίζουν», λέει, απαντώντας στην επικαιρότητα των εκθέσεων. «Πάντα έλεγα ότι προσπαθώ να φτιάχνω έργα για το πώς είμαστε ο ένας για τον άλλον. Το βλέπω αυτό ως ένα διαρκές έργο». Η Kruger, η οποία ξεκίνησε την καριέρα της στο τμήμα σχεδιασμού του εκδοτικού οίκου Condé Nast τη δεκαετία του 1960, έμαθε από νωρίς τη δύναμη των λέξεων και των εικόνων και την αμεσότητα ενός οπτικού elevator pitch ως πρόσκληση για δράση με βάση την εικόνα. Στις δεκαετίες που ακολούθησαν, τα έργα της απέκτησαν τη δική τους ζωή, κάνοντας cameos εμφανίσεις σε ταινίες και «εμπνέοντας» το κομψό μαύρο, άσπρο και κόκκινο λογότυπο της αμερικανικής μάρκας ρούχων και sketeboard, Supreme, πυροδοτώντας έναν θρυλικό πόλεμο εμπορικών σημάτων στο Hypebeast, με την Kruger να καταγγέλλει φυσικά τους μιμητές της ως «ένα γελοίο συνονθύλευμα από εντελώς ξενέρωτους καραγκιόζηδες».

«Τα έργα στην γκαλερί Zwirner είναι ως επί το πλείστον εγκαταστάσεις κινούμενης εικόνας που έχουν δημιουργηθεί και αναδημιουργηθεί τα τελευταία τρία χρόνια», εξηγεί η Kruger. «Όλα αυτά ανταποκρίνονταν στη συγκεκριμένη αρχιτεκτονική και το δομημένο περιβάλλον που τα περιείχε», συνεχίζει, σημειώνοντας την ενασχόλησή της με τις προκλήσεις της χωροθέτησης του έργου της. Παρά τη δυσκολία της δημιουργίας αυτών των εγκαταστάσεων, τις οποίες η Kruger εξακολουθεί να επιμελείται στο χέρι, αισθάνεται τεράστιο προνόμιο. «Αισθάνομαι τυχερή που έχω αυτές τις καταπληκτικές ευκαιρίες να δημιουργώ έργα σε αυτούς τους χώρους. Δεν το θεωρώ ποτέ δεδομένο, καθώς αυτό που φαίνεται και αυτό που γίνεται εμφανές είναι συχνά τόσο σκληρά αυθαίρετο», λέει, σημειώνοντας την προώθηση ορισμένων καλλιτεχνών έναντι άλλων, ως αποτέλεσμα «των ιστορικών συνθηκών, της βιαιότητας των κοινωνικών σχέσεων, των περιορισμών των θεμάτων», καθώς και των άστατων ιδιοτροπιών της συχνά ασταθούς αγοράς τέχνης. «Εκτιμώ τόσο πολύ την τρέχουσα προβολή του έργου μου και την καλωσορίζω τόσο πολύ καθώς πλησιάζω στην εκατονταετηρίδα μου».

Για τα νεότερα έργα της, η Kruger, η οποία κάποτε τύλιξε το γυμνό σώμα της Kim Kardashian στο εξώφυλλο του περιοδικού W με τη γραμματοσειρά Futura που είναι το σήμα κατατεθέν της, ασχολείται με το πώς οι διασημότητες, η τεχνολογία και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης διαμορφώνουν την προσοχή και τα καταναλωτικά μας πρότυπα. «Τα έργα μου εικόνας/κειμένου προσπαθούν να δείξουν και να αφηγηθούν τις ιστορίες των σωμάτων και των μυαλών. Πώς θα μπορούσαν να απεικονιστούν και πώς παρουσιάζουν τον εαυτό τους», λέει η ίδια. «Σε αυτή την εποχή των μαζικών συγκρούσεων ηδονοβλεψίας και ναρκισσισμού και της κατακερματισμένης διάρκειας προσοχής, αισθάνομαι πολύ προβληματισμένη με την αυτοπαρουσίαση και την άμεση ανταπόκριση που προσφέρουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Πώς εκατομμύρια από εμάς ευχαριστιούνται, επιθυμούν, λατρεύουν και ντρέπονται από αυτές τις εικόνες».

Ταυτόχρονα, στους δρόμους, τα έργα της απέκτησαν νέα δραματική δυστυχώς παρουσία, με αντιγραφείς της Kruger να διαμορφώνουν πινακίδες σε διαμαρτυρίες για το δικαίωμα στην άμβλωση σε όλη τη χώρα των ΗΠΑ. Θα ήταν εύκολο για έναν λιγότερο μετριοπαθή καλλιτέχνη να αισθανθεί την ανάγκη να διεκδικήσει την ιδιοκτησία. «Ως κάποιος που δεν πίστευε ποτέ ότι θα αναγνωριζόταν το όνομά του ή η δουλειά του, είναι ταυτόχρονα εκπληκτικό, ικανοποιητικό και στοιχειωτικό, και θα μπορούσε να συμβεί μόνο σε μια εποχή όπου το viral κυριαρχεί», λέει για τον πολλαπλασιασμό της δουλειάς της, «και, τρομακτικά, όταν η ιογένεια της πανούκλας, του πολέμου και της θλίψης είναι τόσο τιμωρητικά διαδεδομένη».

Τελικά, η τέχνη της Kruger ενισχύεται όταν επιτρέπει στον θεατή να αλλάξει την οπτική του γωνία, συχνά για το παραγνωρισμένο ή το αποδεκτό. «Η δουλειά μου εστιάζει σταθερά στην ευαλωτότητα των σωμάτων. Στον τρόπο με τον οποίο η εξουσία διαπερνά τους πολιτισμούς. Στο πώς οι χορογραφίες των ιεραρχιών και του κεφαλαίου καθορίζουν ποιος ζει και ποιος πεθαίνει, ποιος φιλιέται και ποιος χαστουκίζεται, ποιος επαινείται και ποιος τιμωρείται», εξηγεί.

Όσο για το πώς αισθάνεται η καλλιτέχνις για την πρόσφατη απόφαση κατά των αμβλώσεων λέει: «Δεν πρέπει να αποτελεί έκπληξη. Όποιος σοκάρεται από αυτό που συμβαίνει, δεν έχει δώσει την απαιτούμενη προσοχή», λέει, επισημαίνοντας την επιβαρυμένη ιστορία των ΗΠΑ στην καταστολή των δικαιωμάτων των μειονοτήτων, ενώ παράλληλα καλλιεργεί την υπεροχή της λευκής φυλής. «Οποιαδήποτε έκπληξη για την τρέχουσα κατάσταση των πραγμάτων είναι αποτέλεσμα χαμηλής αντίληψης. Της μη κατανόησης της δύναμης και της τιμωρίας όσων έχουν συμβεί και, ακόμη χειρότερα, όσων πρόκειται να συμβούν». Πιστεύει ότι αυτή η χαμηλή αντίληψη έχει συμβάλει σε μια «ολοένα και πιο ασταθή εποχή απολογισμού και εκδίκησης».

Αντί για απογοήτευση προτείνει ενότητα. «Περισσότερο από ποτέ, είναι ζωτικής σημασίας να ασχοληθούμε ταυτόχρονα με τις αμφισβητήσεις γύρω από τη φυλή, το φύλο και την τάξη. Να μην διαχωρίζουμε, να μην αποσιωπούμε και να μην ιεραρχούμε αυτά τα ζητήματα, αλλά να βλέπουμε τη διασύνδεση των δυνάμεων που καθορίζουν την κάθε μας μέρα. Να πληγώνεις ή να θεραπεύεις, να θρέφεις ή να καταστρέφεις» λέει.

*Με στοιχεία από theguardian.com

Headlines