Σρι Λάνκα: μια κοινωνική έκρηξη με μεγάλο βάθος

Οι εικόνες από τους οργισμένους διαδηλωτές που εισέβαλαν στην κατοικία του υπό παραίτηση προέδρου της Σρι Λάνκα Γκοταμπάγια Ρατζαπάκσα, έφεραν στο προσκήνιο μια κοινωνική έκρηξη που είναι σε εξέλιξη εδώ και αρκετούς μήνες και στο επίκεντρό της έχει την ίδια την κατάρρευση του οικονομικού μοντέλου της χώρας αλλά και τις αντιφάσεις του διεθνούς χρηματοοικονομικού συστήματος.

Ήδη από την αρχή της χρονιάς η χώρα αντιμετώπιζε μια σοβαρότατη κατάρρευση των συναλλαγματικών αποθεμάτων της και μια πραγματική δυσκολία να εξυπηρετήσει το μεγάλο εξωτερικό της χρέος. Ανάμεσα στον Ιανουάριο του 2020 και τα μέσα Μαρτίου 2022 τα συναλλαγματικά αποθέματα υποχώρησαν κατά 70%. Η κεντρική τράπεζα αναγκάστηκε να προχωρήσει σε υποτίμηση του νομίσματος που συνεχίστηκαν με ακόμη μεγαλύτερη υποχώρηση της ισοτιμίας.

Στο μεταξύ η χώρα αντιμετώπιζε μεγάλη υποχώρηση των τουριστικών εσόδων (και του τουριστικού συναλλάγματος: Από 4,4 δισεκατομμύρια δολάρια το 2018 και 3,6 το 2019, η πανδημία σήμαινε ότι έπεσαν στα 682 εκατομμύρια το 2020 και τα 534 το 2021). Οι μεγάλες πληρωμές για το χρέος σήμαιναν επίσης μια απομείωση των συναλλαγματικών αποθεμάτων.

Η απάντηση της κυβέρνησης να περιοριστούν οι εισαγωγές, συμπεριλαμβανομένων των εισαγωγών χημικών λιπασμάτων, για να περιοριστεί η φυγή συναλλάγματος, οδήγησε και σε μείωση της αγροτικής παραγωγής.

Η αύξηση των τιμών των καυσίμων, του βασικού είδους που εισάγει η Σρι Λάνκα δημιούργησαν σοβαρά προβλήματα, οδηγώντας σε μεγάλες ουρές στα βενζινάδικα και σε διακοπές ρεύματος.

Την ίδια ώρα καταγράφονταν ελλείψεις σε βασικά ήδη όπως φάρμακα, γάλα, υγραέριο για κουζίνες, αλλά ακόμη και στο χαρτί για να τυπώνονται εφημερίδες.

Τα προβλήματα που δημιούργησε η κακή κατάσταση της οικονομίας, με τις μεγάλες αυξήσεις των τιμών και τις μεγάλες διακοπές ρεύματος (που έφταναν και τις 13 ώρες) διαμόρφωσαν μια ευρεία κοινωνική συμμαχία που ήθελε να διαμαρτυρηθεί. Ένα κρίσιμο στοιχείο ήταν από ένα σημείο και μετά ήταν κυρίως η μεσαία τάξη της χώρας που πρωτοστατούσε στις κινητοποιήσεις. Άλλωστε, αυτή ήταν που είδε να καταρρέει το καταναλωτικό της πρότυπο και ο τρόπος ζωής. Έτσι στις κινητοποιήσεις που γίνονταν για καιρό με κεντρικό σύνθημα “Gota Go Home!” συμμετείχαν εργαζόμενοι στην πληροφορική ή τη διαφήμιση πλάι στους εργαζόμενους του άτυπου τομέα της οικονομίας και τους οδηγούς  τουκ τουκ.

Βαθιά πολιτική κρίση

Στο στόχαστρο των διαδηλωτών όλους τους προηγούμενους μήνες δεν ήταν μόνο ο Γκοταμπάγια, αλλά το σύνολο των πολιτικών. Μάλιστα είναι χαρακτηριστικό ότι ο ίδιος ο Γκοταμπάγια Ρατζαπάκσα, γόνος μιας από τις μεγαλύτερες πολιτικές οικογένειες της χώρας, κέρδισε τις εκλογές και την πρωθυπουργία το 2019 σε μεγάλο βαθμό στηριζόμενος πάνω στην κοινωνική δυσαρέσκεια για τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές και τη διαφθορά της προηγούμενης κυβέρνησης. Στηρίχθηκε επίσης σε μια εθνικιστική ρητορική που βρήκε απήχηση ύστερα από τις βομβιστικές επιθέσεις που έγιναν το Πάσχα του 2019 από μια ένοπλη ισλαμιστική οργάνωση και οι οποίες στοίχησαν τη ζωή σε 269 ανθρώπους.

Ωστόσο η οικονομική πολιτική της κυβέρνησης του Γκοταμπάγια, που αρχικά φάνηκε να προσπαθεί να αποφύγει τις συνταγές του ΔΝΤ δεν μπορούσε να διαμορφώσει μια διαφορετική συνθήκη. Δεν βρήκε τρόπους να ενισχύσει τις επιχειρήσεις με ρευστότητα, δεν μπόρεσε να τιθασεύσει την υποχώρηση της ισοτιμίας του εθνικού νομίσματος, την ώρα που ακόμη και οι περιορισμοί στις εισαγωγές παρακάμπτονταν με διάφορους τρόπους. Η κρατική επιχείρηση πετρελαίου δεν μπόρεσε έγκαιρα να προμηθευτεί ικανά αποθέματα, ενώ οι ιδιώτες επιχειρηματίες αδιαφορούσαν για τους περιορισμούς στις τιμές προϊόντων και ανακοίνωναν αυξήσεις στις τιμές του ρυζιού. Στις 7 Ιουλίου, ο πληθωρισμός έφτασε το υψηλότερο σημείο των τελευταίων 21 ετών, φτάνοντας το 54,6%, με τον πληθωρισμό των τροφίμων να είναι ακόμη υψηλότερος, στο 80,1%.

Την ίδια ώρα η χώρα είχε ένα διαρκώς αυξανόμενο χρέος, με το 40% να είναι χρέος προς δυτικές τράπεζες και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και το 10% προς την Κίνα. Εν μέσω της πανδημίας οι η πιστοληπτική ικανότητα της χώρας υποβαθμίστηκε από τους οίκους αξιολόγησης. Ούτως ή άλλως, η χώρα έχει ένα διαχρονικό πρόβλημα εξωτερικού χρέους που μπορεί να αναχθεί στην στους ίδιους τους όρους που η αποικιοκρατία διαμόρφωσε ένα στρεβλό οικονομικό μοντέλο. Αργότερα τα πράγματα έγιναν χειρότερα όταν υπήρξε και μαζική εκποίηση δημόσιων περιουσιακών στοιχείων.

Τον Μάιο η χώρα ανακοίνωσε ότι δεν μπόρεσε να ανταποκριθεί στις πληρωμές στο ξένο χρέος, κάτι που σήμαινε ότι γινόταν η πρώτη χώρα της Ασίας που προχωρούσε σε χρεοκοπία στον 21^ο αιώνα. Η προηγούμενη ήταν το Πακιστάν το 1999.

Παράλληλα, υπήρχε και όλο το κόστος από την εμφύλια σύρραξη, που τελείωσε το 2009, αλλά δεν οδήγησε σε μια πιο αρμονική συνύπαρξη ανάμεσα στη Βουδιστική πλειονότητα και τις υπόλοιπες εθνικές και θρησκευτικές ομάδες.

Το μέλλον και η προοπτική διαπραγμάτευσης με το ΔΝΤ

Η παραίτηση του Γκοταμπάγια ανοίγει το δρόμο για να διαμορφωθεί μια κυβέρνηση, ύστερα από διαβουλεύσεις ανάμεσα στα κόμματα της αντιπολίτευσης. Την ίδια στιγμή αναμένεται να συνεχιστούν οι διαπραγματεύσεις με το ΔΝΤ για ένα μεγάλο πακέτο διάσωσης. Ωστόσο, υπάρχει πάντα το ερώτημα εάν η «συνταγή» του ΔΝΤ τελικά οδηγήσει σε ένα νέο γύρο κοινωνικής κρίσης και πολιτικής δυσαρέσκειας και νέες κοινωνικές εκρήξεις. Η περίπτωση της Σρι Λάνκα υπενθυμίζει ότι η κληρονομιά της αποικιοκρατίας, η υπερχρέωση, η απουσία στρατηγικών ενδογενούς ανάπτυξης και οι πολιτικές «φιλελευθεροποίησης» της οικονομίας που θεωρήθηκαν μονόδρομος για τον Παγκόσμιο Νότο τις προηγούμενες δεκαετίες, τελικά αποτέλεσαν συνταγές κοινωνικής καταστροφής.