«Συνηθίζαμε να αισθανόμαστε τρεις»: Η Marina Abramović και ο Ulay έζησαν έναν μεγάλο έρωτα
Η κληρονομιά του καλλιτεχνικού ζευγαριού που μετέτρεψε την αγάπη σε παράσταση επισκιάζεται από έναν θεαματικό χωρισμό στο Σινικό Τείχος, αλλά το σύνολο του έργου τους είναι ένα πολύτιμο μάθημα για την συνύπαρξη και τη δημιουργικότητα. Κείμενο: Έφη Αλεβίζου
Τα σύγχρονα, διάσημα ζευγάρια μπορεί να οδηγήσουν κάποιον σε εξάντληση από την ανία έτσι και αποφασίσει να τα παρακολουθεί από κοντά. Οι εμφανίσεις και τα καμώματά τους προκαλούν τόσο ντόρο που το ειδύλλιο συχνά περνάει σε δεύτερη μοίρα σε σχέση με το θέαμα.
Όλοι έχουμε κουραστεί να βλέπουμε πόσο ποθεί η Megan Fox τον Machine Gun Kelly ή πόσο αρέσει στον Ye να βλέπει τις ομοιότητες με την πρώην του στο πρόσωπο της Chaney Jones. Ας στρέψουμε την προσοχή μας σε ένα ζευγάρι που δεν βρίσκεται πλέον στο επίκεντρο της δημοσιότητας, που έχει ήδη χωρίσει τους δρόμους του -κυριολεκτικά. Τα καλύτερα μαθήματα για την αγάπη και τον έρωτα, άλλωστε, συχνά γίνονται κατανοητά εκ των υστέρων.
Με αφορμή την είδηση για τη νέα, μεγάλη έκθεση της Marina Abramović το 2023, μιας και έμεινε πίσω λόγω πανδημίας, θυμηθήκαμε το καλλιτεχνικό ζεύγος Ulay (Frank Uwe Laysiepen) και Marina Abramović. Δύο καλλιτέχνες περφόρμανς, των οποίων η 12ετής συνεργασία από το 1976 έως το 1988 τους ανέδειξε σε διασημότητες στον κόσμο της τέχνης. Ο Ulay πέθανε από καρκίνο το 2020 σε ηλικία 76 ετών, ενώ η Abramović, 75 ετών, εξακολουθεί να εκτελεί και να εκθέτει έργα. Αυτό που κεντρίζει αρχικά το ενδιαφέρον ήταν το περίτεχνο τέλος της σχέσης – το πώς οι δύο καλλιτέχνες αποφάσισαν να χωρίσουν, παρά το γιατί – αν και κάθε ρομαντική ψυχή θα ένιωθε έλξη από τα παλαιότερα έργα τους, τα οποία δημιουργήθηκαν όταν ήταν ακόμα τρελά ερωτευμένοι και ζούσαν νομαδικά σε ένα φορτηγάκι.
Ας αρχίσουμε από τον χωρισμό. Ήταν αφορμή για την τελευταία, επίπονη κοινή τους παράσταση, με τίτλο «The Lovers». Το 1988, ο Ulay και ο Abramović ξεκίνησαν από τις αντίθετες άκρες του Σινικού Τείχους της Κίνας και περπάτησαν με τα πόδια επί τρεις μήνες για να συναντηθούν κάπου στο κέντρο του. Χρειάστηκαν οκτώ χρόνια για να εξασφαλίσουν άδεια από την κινεζική κυβέρνηση για να ξεκινήσουν το ταξίδι. Το αρχικό σχέδιο ήταν να κορυφωθεί ο περίπατος με έναν γάμο – μια γιορτή της αγάπης. Αντ’ αυτού, το προσκύνημα των σχεδόν 6.000 χιλιομέτρων εξελίχθηκε σε ένα από τα πιο περίτεχνα ξεμπερδέματα που έχουν καταγραφεί στη σύγχρονη ιστορία.
Οι δύο καλλιτέχνες υποτίθεται ότι δεν ξαναμίλησαν μεταξύ τους από τότε για πάνω από 20 χρόνια – μέχρι που ο Ulay εμφανίστηκε απροσδόκητα σε μια από τις παραστάσεις της Abramović, το 2010, στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης. Μια επανένωση που έγινε viral. Δύο πρώην εραστές, που κοιτάζονται σιωπηλά, ο ένας απέναντι από τον άλλον, ανάμεσά τους ένα τραπέζι- ο Ulay κουνάει το κεφάλι του με δυσπιστία και η Abramović βλεφαρίζει ενώ κυλούν τα δάκρυα πριν απλώσει το χέρι της. Η χειρονομία είναι απίστευτα συγκινητική και βαθιά, αλλά, όπως συμβαίνει με τα περισσότερα viral αποσπάσματα της πραγματικής ζωής, το βίντεο υποβάθμισε την έντονη, δραματική και δαιδαλώδη σχέση των καλλιτεχνών σε ένα feel-good ξεμπρόστιασμα στο διαδίκτυο.
Ο Ulay βέβαια είχε άλλα στο μυαλό του. Συνέχισε κάνοντας μήνυση στην Abramović, το 2015, και κέρδισε, λαμβάνοντας δικαιώματα αξίας 250.000 ευρώ που του όφειλε για παραβίαση της σύμβασής τους σχετικά με τα κοινά τους έργα. Η Abramović δημοσίευσε επίσης το 2016 απομνημονεύματα που περιείχαν λεπτομέρειες για την απιστία του Ulay στα τελευταία χρόνια της σχέσης τους και αποκάλυψε ότι άφησε έγκυο τη μεταφράστριά του κατά τη διάρκεια του περιπάτου-περφόρμανς στο Σινικό Τείχος. Παρά ταύτα, οι δύο τους τελικά συμφιλιώθηκαν το 2017 και μίλησαν στην κάμερα για το έργο και το ειδύλλιό τους σε ένα μικρής διάρκειας ντοκιμαντέρ. «Για εκείνη ήταν πολύ δύσκολο να συνεχίσει μόνη της», δήλωσε ο Ulay για τον χωρισμό τους. «Για μένα, ήταν πραγματικά αδιανόητο να συνεχίσω μόνη μου» θα πει η ίδια.
Ένα άρθρο του Artforum του 1983 περιέγραφε το ζευγάρι ως «ταντρικούς συνεργάτες» και «καρμικές γνωριμίες», οι οποίοι αναγνώριζαν ο ένας τον άλλον ως πνευματικούς ομολόγους σε ξεχωριστά σώματα. Είχαν κοινά γενέθλια στις 30 Νοεμβρίου (αν και ο Ulay ήταν τρία χρόνια μεγαλύτερος), έμοιαζαν μεταξύ τους τόσο στο προσωπικό στυλ και τη φυσιογνωμία και, ίσως το πιο σημαντικό, ήταν τρελά αφοσιωμένοι στην τέχνη τους.
«Δουλέψαμε πραγματικά με την ιδέα ότι το εγώ δεν είναι σημαντικό, ότι πρέπει να δημιουργήσουμε κάτι και το ονομάσαμε τρίτη ενέργεια», δήλωσε η Abramović στο ντοκιμαντέρ του 2017. Λειτουργούσαν ως καλλιτεχνική μονάδα και αρνούνταν να αποδώσουν ιδέες σε ένα μόνο άτομο. Και ενώ το ζευγάρι επέλεξε να μην αποκτήσει παιδιά (η αδιαφορία της Αμπράμοβιτς για σύλληψη αποτέλεσε σημείο καμπής στη σχέση τους), η τέχνη ήταν το νήμα που τους έδενε. Η υστεροφημία των παραστάσεών τους φάνταζε στα μάτια τους τόσο μη ικανοποιητική όσο και η ανατροφή ενός παιδιού.
«Ήμασταν ένα ζευγάρι, άντρας και γυναίκα, και η κυρίαρχη ανάγκη για εμάς είχε ιδεολογική βάση», δήλωσε ο Ulay σε συνέντευξή του στο Brooklyn Rail το 2014. «Η ιδέα ήταν η ενοποίηση μεταξύ αρσενικού και θηλυκού, το να γίνουμε συμβολικά ένα ερμαφρόδιτο… Συνηθίζαμε να αισθανόμαστε σαν να ήμασταν τρεις: μια γυναίκα, ένας άνδρας και κάτι που δημιουργούσαν, αυτό που ονομάσαμε τρίτο».
Είναι κρίμα που η συνεργατική κληρονομιά των Ulay και Abramović επισκιάζεται συχνά από το μέγεθος της τελευταίας τους πράξης (και την ανισορροπία που ακολούθησε), η οποία μοιάζει να έρχεται σε αντίθεση με το προηγούμενο έργο τους. Με γοητεύουν περισσότερο οι προηγούμενες συνεργασίες τους, ιδιαίτερα η σειρά «Relation Works» (1976-1979), η οποία εξετάζει τη δυαδικότητα και την εξάρτηση που ενυπάρχει στις ρομαντικές σχέσεις – σε σχέση με το φύλο, την ταυτότητα και τον φυσικό κόσμο. Υπήρχε μια ειλικρινής συνέργεια στη σειρά, μια αμοιβαία αφοσίωση προς τη νέα τους συντροφικότητα. Μάθαιναν να αγαπούν, ενώ ανακάλυπταν πώς να κάνουν τέχνη ενωμένοι.
Οι πιο αξιομνημόνευτες παραστάσεις των «Relation Works» συχνά εκδηλώνονταν με ωμή, σωματική βία (αυτοπροκαλούμενη ή προς τον άλλον), αλλά κάποιες ήταν στοχαστικές, ακόμη και επαναλαμβανόμενες. Οι Ulay και Abramović έχουν δηλώσει ότι αυτά τα βίαια ξεσπάσματα δεν αντανακλούσαν την οικογενειακή τους ζωή. Ήταν «το αντίθετο του πώς αυτοί κατανοούσαν, ζούσαν και αγαπούσαν ο ένας τον άλλον», σύμφωνα με τον Ulay.
Η πρώτη τους παράσταση, «Relation in Space», αποτελούνταν από τους δύο καλλιτέχνες που έτρεχαν και χτυπούσαν ο ένας τον άλλον με τα γυμνά τους σώματα για μια ώρα. Στο «Light / Dark», το ζευγάρι κάθεται αντικριστά, ανταλλάσσοντας χαστούκια στο δεξί μάγουλο ο ένας του άλλου. Ξεκινούν αργά και επιταχύνουν τον ρυθμό των χαστουκιών τους για έξι λεπτά. «AAA-AAA», φωνάζουν, με τα πρόσωπα σε απόσταση λίγων εκατοστών το ένα από το άλλο, για σχεδόν δέκα λεπτά. Αυτή που ήταν ίσως η πιο ριψοκίνδυνη παράστασή τους, το «Rest Energy», ήταν παραπλανητικά γαλήνια: Η Abramović κρατάει ένα τόξο, ενώ ο Ulay βάζει ένα βέλος με στόχο την καρδιά της. Γέρνουν προς τα πίσω και διατηρούν τη στάση για τέσσερα λεπτά, καθώς τα μικρόφωνα μεταδίδουν τον ήχο των καρδιακών παλμών τους.
Ωστόσο, ήταν το «Relation in Time», μια 17ωρη παράσταση στην οποία το ζευγάρι καθόταν πλάτη με πλάτη με τα μαλλιά του δεμένα μαζί, που προμήνυε τη διαλογιστική στροφή που πήρε αργότερα το έργο τους. Αυτά τα tableaux vivants απαιτούσαν μεγάλη ψυχική και σωματική αντοχή, που γινόταν με την πρόθεση να συγχωνεύσουν τους ξεχωριστούς εαυτούς τους σε ένα ολοκληρωμένο έργο τέχνης. Ήταν πολύ πιο δύσκολο να είσαι ακίνητος για ώρες, είπε ο Ulay, από το να τρέχεις γυμνός σε έναν τοίχο για μια ώρα.
Στο «Nightsea Crossing», μια σειρά από 22 παραστάσεις μεταξύ 1981 και 1987, το ζευγάρι καθόταν για επτά ώρες κατά τη διάρκεια τεσσάρων ημερών, κοιτάζοντας ο ένας τον άλλον σε διάφορα περιβάλλοντα. Η προετοιμασία γι’ αυτό «απαιτούσε αποχή και απόσταση στις ελεύθερες ώρες μας», έγραψε η Abramović στα απομνημονεύματά της. Σηματοδότησε επίσης την αρχή της τριετούς σπείρας θανάτου της σχέσης. Ο Ulay δεν ένιωθε άνετα με την εκκολαπτόμενη φήμη τους ως καλλιτέχνες και δεν μπορούσε πλέον να υπομείνει σωματικά τις μακρόχρονες παραστάσεις. Εν τω μεταξύ, η Abramović επέμενε να συνεχίσει τη δουλειά που έκαναν και αρνήθηκε να εγκατασταθεί κάπου για να δημιουργήσει οικογένεια. Και οι δύο είχαν παράλληλες σχέσεις και άρχισαν να μιλούν όλο και λιγότερο. Στο μυαλό της Abramović, απομακρύνθηκαν για «τον πιο ανόητο, μικρόψυχο λόγο – την αποτυχία της οικογενειακής μας ζωής». Η ιδιωτική ζωή, είπε, ήταν επίσης μέρος του καλλιτεχνικού έργου.
Οι σχέσεις αποτυγχάνουν για κάθε είδους ηλίθιους και ασήμαντους λόγους, τελικά. Η αγάπη, όπως και η τέχνη, θέλουν πολλή δουλειά.
Ο Δημήτρης Χαΐτογλου ήταν πρόεδρος της βιομηχανίας τροφίμων Αφοί Χαΐτογλου ΑΒΕΕ. Γεννήθηκε το 1929 στη Θεσσαλονίκη και ήταν γιος του Ελευθέριου Χαΐτογλου, ενός εκ των ιδρυτών της επιχείρησης
Ο Σουηδός επιθετικός τραυματίστηκε στην προπόνηση και τέθηκε νοκ άουτ από το σαββατιάτικο παιχνίδι με τον Βόλο και τον αγώνα πρωταθλήματος (30/11) με την ΑΕΚ.
Η Άννα Διαμαντοπούλου με βίντεο σχολίασε την ανάληψη καθηκόντων αξιωματικής αντιπολίτευσης από το ΠΑΣΟΚ - ΚΙΝΑΛ. Τοποθετήσεις και από τους Παύλο Γερουλάνο και Μιχάλη Κατρίνη
