«Εικόνα σου είμαι…»

«Και μέσα από την κόλασή μου / στο φωνάζω / εικόνα σου είμαι κοινωνία / και σου μοιάζω».

Αιφνιδιαστικά μας ήρθαν στο μυαλό οι στίχοι αυτοί από το ποίημα «Αμαρτωλό» (ένα ιδιαίτερα δημοφιλές ποίημα της πεζογράφου Γαλάτειας Καζαντζάκη που έχει μάλιστα μελοποιηθεί), παρακολουθώντας τον συμμετέχοντα σε ένα τηλεπαιχνίδι να απαντά με άνεση σε μια από τις ερωτήσεις της παρουσιάστριας. Η ερώτηση ήταν ποιο είναι το επάγγελμα ενός «επεισοδιακού» και «πασπαρτού» προσώπου σε διάφορες τηλεοπτικές εκπομπές, για να ακουστεί η απάντηση: «Κομμωτής».

Ενώ στην αμέσως επόμενη ερώτηση «ποιο ήταν το όνομα της μητέρας της Ιφιγένειας» (της αρχαίας), η παρουσιάστρια εισέπραξε ως απάντηση από τον ίδιο συμμετέχοντα μια παρατεταμένη βουβαμάρα. Αυτό που σκέφτεται κανείς είναι (η παρατήρηση δεν περιέχει κανενός είδος ρατσισμό) πώς θα ήταν δυνατόν οποιοσδήποτε γνωρίζει την κύρια επαγγελματική ιδιότητα ενός τηλεοπτικού προσώπου (που δεν είναι δα και η Μενεγάκη ή η Σκορδά) θα μπορούσε να γνωρίζει το όνομα της Κλυταιμνήστρας (είναι και δυσκολοπρόφερτο).

Αναρωτιέται κανείς γιατί μπορεί να σηκώνει τους ώμους ή να σχολιάζει χαλαρά ένα περιστατικό όταν με μια λάθος απάντηση που δίνεται, ή που δεν δίνεται, δεν εκτίθεται απλώς μόνο ο άνθρωπος που την εκστομίζει ή δεν την εκστομίζει, αλλά και ένας ολόκληρος κόσμος που θα ήταν σε θέση να απαντήσει σωστά πρόθυμα όμως χρησιμοποιούμε γι’ αυτόν την καταδικαστική απόφανση «μήπως δεν είναι πάρα πολλοί που δεν θα το γνωρίζουν;».

Η συκοφαντία που φαίνεται συνήθως να έχει ως στόχο ένα συγκεκριμένο άνθρωπο, γίνεται απείρως πιο αποτελεσματική όταν αναφέρεται σε ένα σύνολο άγνωστων ανθρώπων, μεγάλο ή μικρό αδιάφορο, αφού έστω και ως θεωρητική υπόσταση τους καθιστά ύποπτους στα μάτια μας, με αποτέλεσμα να επιφυλασσόμαστε σε πρόσωπα κάθε άλλο παρά άξια επιφύλαξης – το αντίθετο θα έλεγε κανείς. Αν κάθε καταδικαστέα πράξη μέσα στον κόσμο παραμένει για τη συνείδησή μας τρομακτική, δεν είναι γιατί τη χρεώνεται αποκλειστικά ο άνθρωπος που την εκτελεί. Είναι γιατί απηχεί τη συναίνεση και τη συγκατάθεση ενός μεγάλου αριθμού ανθρώπων που δεν αποκλείεται στην πραγματικότητα η αποστροφή τους να είναι εξίσου μεγάλη όση και εκείνων που εκφράζονται εναντίον της με στεντόρεια φωνή.

Δυστυχώς οι άνθρωποι δεν μπορεί την κάθε στιγμή να είμαστε σε επαφή με το «όλον». Η απρεπής συμπεριφορά ενός υπαλλήλου σε ένα κατάστημα τροφίμων ή η βάρβαρη συμπεριφορά ενός οδηγού ταξί μονοπωλούν τη συνείδησή μας σαν να είναι τα μοναδικά δυσάρεστα περιστατικά που συμβαίνουν την ίδια στιγμή στον κόσμο. Αντίθετα, η μεγάλη εικόνα του κόσμου είτε περιλαμβάνει τον πόλεμο στην Ουκρανία είτε τη βάρκα με τους εκατόν πενήντα υποψήφιους να χαθούν λαθρομετανάστες δεν μας εξοργίζουν όσο κάτι απείρως μικρότερης σημασίας παρατηρούμε δίπλα μας ή συμβαίνει στους ίδιους. Οσο και αν θέλουμε να πιστεύουμε πως είμαστε όλοι οι άνθρωποι συγκοινωνούντα δοχεία, υποχρεωνόμαστε συχνά να επωμιστούμε λογαριασμούς που δεν έχουμε καμιά σχέση με τη δημιουργία τους, ενώ στην προσπάθειά μας να τους αποσείσουμε, κινδυνεύουμε να χαρακτηριστούμε ίδιοι με όσους τους υπέθαλψαν και τους γιγάντωσαν.