«Δύο στις πέντε ιστορίες πρέπει να είναι καυτές»: Όταν o κινηματογραφικός Κώδικας Hays φίμωσε τη σεξουαλικότητα

Ο Κώδικας Hays είναι ένα σύνολο κανόνων και κατευθυντήριων γραμμών που έπρεπε να ακολουθούν οι ταινίες του Χόλιγουντ από τις αρχές της δεκαετίας του 1930 έως τα τέλη της δεκαετίας του 1960. Με την επίσημη ονομασία Κώδικας Παραγωγής Κινηματογραφικών Ταινιών, επρόκειτο για ένα σύνολο ηθικών κατευθυντήριων γραμμών και κανόνων που σκοπό είχαν να κάνουν τις ταινίες του Χόλιγουντ «καθώς πρέπει» και «ασφαλείς» για το ευρύ κοινό, πράγμα που σήμαινε ότι δεν κάλυπταν ή δεν παρουσίαζαν ορισμένα αμφιλεγόμενα θέματα, θεματικές ή ενέργειες.

Ο Κώδικας δημιουργήθηκε σύμφωνα με την ιδέα: «εάν οι κινηματογραφικές ταινίες παρουσιάζουν ιστορίες που θα επηρεάσουν τις ζωές προς το καλύτερο, μπορούν να γίνουν η πιο ισχυρή δύναμη για τη βελτίωση της ανθρωπότητας» – η σαφής συνέπεια είναι ότι οι ταινίες δεν κατάφεραν να επιτύχουν αυτά τα υψηλά στόχους.

Όλοι γνωρίζουμε τα όρια του happy end της Χρυσής Εποχής του Χόλιγουντ: εραστές ενωμένοι με γάμο, εγκληματίες τιμωρημένοι, γυναίκες που επιστρέφουν στο σπίτι και την εστία. Μια φορά κι έναν καιρό, το εργοστάσιο των ονείρων είχε μια πολύ πιο ρατσιστική φαντασία. Ένας εορτασμός του κινηματογράφου πριν από τον Κώδικα Χέις, με τίτλο Rules Are Made to Be Broken, ξεκινά αυτόν τον μήνα (20 με 24 Ιουλίου) στο φεστιβάλ Cinema Rediscovered στο Μπρίστολ, ανακαλώντας τις ημέρες πριν η συντηρητική λογοκρισία κυριαρχήσει στο μεγαλύτερο μέσο μαζικής ψυχαγωγίας του 20ού αιώνα. Ήταν μια πολύ πιο συναρπαστική εποχή για να είσαι γυναίκα στην οθόνη ή στο κοινό, απ’ ό,τι θα βλέπαμε για δεκαετίες μετά.

• Διαβάστε ακόμα: Fight Club: Η κινεζική λογοκρισία αλλάζει το τέλος της θρυλικής ταινίας

Η «αμαρτωλή πόλη»

Τα προβλήματα ξεκίνησαν το 1922, όταν το Χόλιγουντ είχε αρχίσει να αποκτά κακή φήμη. Μετά από σειρά σκανδάλων στα οποία εμπλέκονταν αστέρες της πρώτης κατηγορίας, τα στούντιο προσέλαβαν έναν τρομερό πρεσβυτεριανό, τον William Hays, για να διώξει την εικόνα της «αμαρτωλής πόλης».

Ο Χέις είχε πολλές ιδέες για το τι έπρεπε και τι δεν έπρεπε να επιτρέπεται στην οθόνη -το ονόμασε «φόρμουλα»- αλλά ήθελε πολλή δουλειά να πείσει τα στούντιο να συμμορφωθούν.

Μέχρι το 1929, ο καθολικός συντάκτης του Motion Picture Herald και ένας ιησουίτης ιερέας είχαν εξοργιστεί τόσο πολύ από την επίμονη συμπερίληψη ακατάλληλου υλικού που υπέβαλαν στα στούντιο έναν «κώδικα» κανόνων που θα εξασφάλιζε σε κάθε ταινία «και σε όλη τη διάρκεια της, το κοινό θα νιώθει σίγουρο ότι το κακό είναι λάθος και το καλό είναι σωστό».

Δείτε το βίντεο

Η μοιχεία δεν έπρεπε να ωραιοποιείται, οι προσωπικότητες εξουσίας έπρεπε να γίνονται σεβαστές και το έγκλημα έπρεπε να τιμωρείται, ενώ η ομοφυλοφιλία και η βλασφημία ήταν εκτός ορίων και αυτό που αποκαλούνταν «μισοεκφυλισμός» απαγορευόταν ευθέως. Τα στούντιο προσχώρησαν, προτιμώντας την αυτολογοκρισία από το να δίνουν μάχες με τους τοπικούς λογοκριτές από πολιτεία σε πολιτεία, αλλά η εφαρμογή του κώδικα ήταν τόσο αδύναμη όσο αυστηρές ήταν οι αρχές του. Όταν η γερμανική ταινία Ο Γαλάζιος Άγγελος, με πρωταγωνίστρια τη Μάρλεν Ντίτριχ στον ρόλο μιας αυταρχικής τραγουδίστριας καμπαρέ, πέρασε χωρίς περικοπές, δημιούργησε προηγούμενο.

«Το είδος των γυναικών που βλέπουμε στις pre-code ταινίες είναι έξυπνο»

Ο κώδικας δεν άξιζε ούτε το χαρτί στο οποίο ήταν γραμμένος, και το κοινό μετά την απαγόρευση, την εποχή της ύφεσης, ζητούσε γκανγκστερικές ταινίες και τολμηρές κωμωδίες, καθώς και κοινωνικά δράματα που αντανακλούσαν τη σκληρή πραγματικότητα της αμερικανικής ζωής. Οι σεναριογράφοι της MGM δούλευαν με βάση το ότι όσο πιο εξωφρενικό τόσο το καλύτερο, καθώς οι κόφτες δεν μπορούσαν να κόψουν τα πάντα. «Τους έδινες πέντε πράγματα να βγάλουν για να ικανοποιήσουν το Hays Office (το γραφείου του Χέις) – και τη γλύτωνες με αυτά που άφηναν μέσα», έλεγε ένας από τους σεναριογράφους του στούντιο, ο Donald Ogden Stewart. Η Warner Bros, εν τω μεταξύ, είχε μια ανεπίσημη ποσόστωση: «Δύο από τις πέντε ιστορίες πρέπει να είναι καυτές» και όλα βελτιώνονταν. Για πέντε χρόνια, τα στούντιο του Χόλιγουντ έσπρωχναν τα όρια του κώδικα μέχρις ότου έπεσε το σφυρί το 1934. Προσλήφθηκε ένας άνδρας ονόματι Τζόζεφ Μπριν για να κάνει τους κανόνες να ισχύσουν πραγματικά και το ξέφρενο πάρτι του Χόλιγουντ έλαβε τέλος.

Δείτε το βίντεο

«Ξέρουν για το σεξ και είναι ώριμες»

Στις ταινίες προ του κώδικα, οι γυναίκες παραβίαζαν τον ηθικό κώδικα της κοινωνίας, πόσο μάλλον του Χόλιγουντ. Ήταν η εποχή των μονολεκτικών ατακών της Μέι Γουέστ και της θρασύτατης σεξουαλικής γοητείας της Τζιν Χάρλοου. «Το είδος των γυναικών που βλέπουμε στις pre-code ταινίες είναι έξυπνο. Ξέρουν πώς λειτουργεί ο κόσμος. Ξέρουν για το σεξ και είναι ώριμες», λέει η Dr Lies Lanckman, ειδική στα αστέρια της Χρυσής Εποχής από το Πανεπιστήμιο του Hertfordshire.

Είχαν σχέσεις με όμορφους αλλά κακόφημους άντρες, όπως η λάγνα κοσμική Norma Shearer που ρίχνεται στον μαφιόζο του Clark Gable στο A Free Soul, ή βίωναν καθαρόαιμες εγκληματικές περιπέτειες, όπως η Joan Blondell στο Blonde Crazy με τον James Cagney, ή η Kay Francis στο Jewel Robbery με τον William Powell.

Η κομψή Shearer μπορεί σήμερα να μνημονεύεται ως βασιλική προσωπικότητα του Χόλιγουντ, λόγω του γάμου της με τον διευθυντή της MGM Irving Thalberg, αλλά στην προ-κωδική εποχή ήταν γνωστή για την ανοιχτά καυτή προσωπικότητά της στην οθόνη. «Ήταν ένα είδος καλού κοριτσιού που έκανε υποτίθεται κακά πράγματα, αλλά που δεν τα αναγνώριζε καθόλου ως κακά», λέει η Lanckman. Η Shearer έπαιξε μια σειρά από ανύπαντρες γυναίκες που επιθυμούσαν ανοιχτά το σεξ. Αυτή είναι η πλοκή του A Free Soul, το οποίο η Lanckman περιγράφει ως «μια πολύ καθαρή έκφραση του τι επιτρεπόταν να είναι η γυναικεία σεξουαλικότητα στην προ-κωδική εποχή». Όπως και η χαμογελαστή Κέι Φράνσις, η Σίρερ είχε μια ορισμένη συμπεριφορά της ανώτερης τάξης που της επέτρεπε να προσπερνά την αποδοκιμασία στο δρόμο της προς την καλοπέραση.

Δείτε το βίντεο

Άλλες σταρ, όπως η γοητευτική Χάρλοου – η οποία πέθανε τραγικά νεαρή αφού γύρισε πολλές από τις πιο αστείες κωμωδίες της δεκαετίας του 1930, καθώς και το Red-Headed Woman, ένα σοβαρά σκληρό μελόδραμα με σαρδόνιο πνεύμα – προερχόταν από χαμηλά, δεν είχαν αυτό που λέγεται ταξικό πλεονέκτημα. Η Στάνγουικ ήταν μια ακόμα γνωστή για τη σκληρή ανατροφή της- όπως λέει η Lanckman «ο Τζόζεφ Μπριν θα λογοκρίνει τη ζωή της Μπάρμπαρα Στάνγουικ». Αυτοί οι ηθοποιοί έφεραν μια επικίνδυνη αιχμή ρεαλισμού στην προ-κωδική ανεκτικότητα.

Σεξιστική, ομοφοβική και ρατσιστική ιδεολογία

Η ταινία Baby Face της Στάνγουικ (σλόγκαν: «She had it, and made it pay») θεωρήθηκε από πολλούς ως η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι για την προ-κωδική χαλαρότητα. Προκάλεσε αναστάτωση, παρόλο που η λογοκρισία κατάφερε να περάσει κρίσιμες αλλαγές πριν κυκλοφορήσει. Η Στάνγουικ υποδύεται τη Λίλι Πάουερς, μια νεαρή γυναίκα που εκμεταλλεύεται από μικρή ηλικία ο πατέρας της- δέχεται κάποιες συμβουλές από έναν υποδηματοποιό που παραθέτει Νίτσε και αποφασίζει να αντιστρέψει την κατάσταση στο αντίθετο φύλο. Η Λίλι μετακομίζει στη Νέα Υόρκη και διαπρέπει με απαράμιλλη μια σεξουαλική χάρη. Η ερμηνεία της Στάνγουικ κόβει την ανάσα, καθώς τυλίγει τους άντρες γύρω της με ένα φτερούγισμα των βλεφάρων της και ένα γυαλιστερό χαμόγελο με έντονο κραγιόν. Ένα από τα πρώτα της θύματα είναι ένας υπάλληλος που υποδύεται ο πολύ νεαρός Τζον Γουέιν, ο οποίος συντρίβεται εντελώς από την απόρριψή της.

• Διαβάστε ακόμα: Λογοκρισία: Συνεχίζονται οι «δίκες βιβλίων» στις ΗΠΑ

Η εμβάθυνση στον προ-κωδικό κινηματογράφο συνοδεύεται με όλη την αίγλη, το πνεύμα και τον αφηγηματικό δυναμισμό του αμερικανικού κινηματογράφου, αλλά με μια πολύ πιο ανοιχτόμυαλη προσέγγιση στην ηθική, τη σεξουαλικότητα και το γράμμα του νόμου. Με αυτόν τον τρόπο, οι ταινίες αυτές φαίνονται σαφώς πιο σύγχρονες από τις ταινίες που ακολούθησαν αμέσως μετά. Οι όμορφα ντυμένοι κλέφτες που υποδύονται οι Francis και Powell καπνίζουν μαριχουάνα καθώς κλέβουν κοσμήματα από τα πλούσια θύματά τους. Η συντροφικότητα στο Baby Face μεταξύ της Στάνγουικ και της υπηρέτριάς της Τσίκο, την οποία υποδύεται η υπέροχη μαύρη ηθοποιός και τραγουδίστρια Τερέζα Χάρις, είναι πολύ πιο διακριτικά συντονισμένη με τις διαφορές στην κοινωνική τους θέση και την αλληλεγγύη που τους συνδέει απ’ ό,τι θα επέτρεπε αργότερα το Χόλιγουντ.

Ο κώδικας δεν ήταν καθόλου ουδέτερος. Περιελάμβανε μια σεξιστική, ομοφοβική και ρατσιστική ιδεολογία που κυριάρχησε στη βιομηχανία για δεκαετίες. Το περιοδικό Liberty έγραψε το 1936 ότι ο Breen είχε «μεγαλύτερη επιρροή στην τυποποίηση της παγκόσμιας σκέψης από τον Μουσολίνι, τον Χίτλερ ή τον Στάλιν». Σε μια εποχή που ο αμερικανικός συντηρητισμός περιορίζει και πάλι τις ζωές των γυναικών στην πραγματική ζωή, είναι διδακτικό, και άκρως διασκεδαστικό, να ανατρέξουμε σε μια εποχή που μας επιτρεπόταν να ονειρευόμαστε κάτι μεγαλύτερο από ένα χολιγουντιανό happy end.

*Με στοιχεία από theguardian.com