Παρακράτος

Σύμφωνα με το λεξικό του Γ. Μπαμπινιώτη, παρακράτος είναι ο «εξουσιαστικός μηχανισμός πολιτικοστρατιωτικού χαρακτήρα με ισχυρές διασυνδέσεις και πρόσβαση στους μηχανισμούς τής επίσημης κρατικής εξουσίας, παράλληλα προς τους οποίους αναπτύσσει αυθαίρετη, μυστική και παράνομη δράση είτε συμπληρωματικά προς αυτούς, κυρίως ως προς την καταστολή αντιφρονούντων προσώπων και κομμάτων, είτε εμποδίζοντας την εφαρμογή τής επίσημης πολιτικής (π.χ. σε ασταθή και νεοεγκαθιδρυθέντα δημοκρατικά καθεστώτα)».

Και στην ιστορία της Τουρκίας, η οποία το 2023 συμπληρώνει τα πρώτα 100 της χρόνια ως Τουρκική Δημοκρατία, το παρακράτος υπήρξε παρόν και δραστήριο. Εκφράστηκε σε διάφορες μορφές. Και συνεχίζει να λειτουργεί μέχρι σήμερα – στη Λευκωσία, άλλωστε, βρίσκονται εκ νέου σε επιφυλακή.

Στην Τουρκία χρησιμοποιείται κυρίως ο όρος «βαθύ κράτος» (derin devlet) για τη διαπλοκή των Δυνάμεων Ασφαλείας, της Πολιτικής, της Δικαιοσύνης και της Δημόσιας Διοίκησης με το οργανωμένο έγκλημα ή με πολιτικές αποκλίνουσες από τις επίσημες. Και κάθε φορά εκφράζεται με τη δέουσα μορφή.

Ο «όχλος» που προκάλεσε τα Σεπτεμβριανά, το 1955, η Τουρκική Ομάδα Αντίστασης στην Κύπρο, γνωστή ως ΤΜΤ, απέναντι στην ελληνοκυπριακή ΕΟΚΑ, αλλά και οι Γκρίζοι Λύκοι (επισήμως Εστίες Ιδεαλιστών) που μπήκαν ξανά στο προσκήνιο με τον «χάρτη Μπαχτσελί», που εμφανίζει την Τουρκία να «καταπίνει» τα μισά νησιά του Αιγαίου και την Κρήτη.

Τα Σεπτεμβριανά του 1955

Η οικονομική ευρωστία των Ελλήνων της Πόλης και η οικονομική εξαθλίωση των Τούρκων έγιναν η αιτία για την κυβέρνηση του Αντνάν Μεντερές να οργανώσει το πογκρόμ εναντίον της ελληνικής μειονότητας, με φόντο και το Κυπριακό.

Η τουρκική κυβέρνηση ήδη από το 1954 άρχισε να χρηματοδοτεί και να καθοδηγεί την ίδρυση «εθνικών οργανώσεων», που ελέγχονταν από την ίδια, με στόχο να οργανώνουν και να συμμετέχουν σε «αυθόρμητες διαδηλώσεις» υπέρ της διχοτόμησης της Κύπρου. Η κατάσταση εντάθηκε το 1955 με την ίδρυση της ΕΟΚΑ, ενώ ανάμειξη στη δημιουργία «κινήματος υπέρ των Τουρκοκυπρίων» είχε και η Μεγάλη Βρετανία.

Μια σειρά μικρότερων γεγονότων που προηγήθηκαν χαρακτηρίστηκαν προάγγελοι των όσων θα ακολουθούσαν. Μεσάνυχτα 5 προς 6 Σεπτεμβρίου εκρήγνυται η βόμβα στον κήπο του τουρκικού προξενείου. Η βόμβα που, όπως αποδείχθηκε αργότερα, τοποθετήθηκε από τον ίδιο τον τούρκο κλητήρα του προξενείου. Η βόμβα βαφτίστηκε ελληνική. Οι εφημερίδες «πείραξαν» όσο χρειαζόταν τις φωτογραφίες και δόθηκε το σύνθημα για τα Σεπτεμβριανά του 1955.

Ενα άρτια οργανωμένο σχέδιο. Ο «αυθόρμητος όχλος» στρατολογημένος από περιοχές της Ανατολίας και απόλυτα οργανωμένος μεταφέρθηκε στην Πόλη. Του δόθηκε ο εξοπλισμός, του παρασχέθηκε κατάλυμα και σημαδεύτηκαν τα ελληνικά κτίρια. Αστυνομικοί και στρατιώτες με πολιτικά επίσης πήραν μέρος στις ταραχές για να κατευθύνουν σωστά το «αυθόρμητο πλήθος». Με σύνθημα «η Κύπρος είναι τουρκική». Τα Σεπτεμβριανά ήταν ένα από τα εγκλήματα για τα οποία ο Μεντερές καταδικάστηκε σε θάνατο το 1961.

Η ΤΜΤ

«Ο Γρίβας έφτιαξε την ΕΟΚΑ και ο Ντενκτάς την ΤΜΤ. Και να πού φτάσαμε», έλεγε ο Χακί και τα μάτια του γέμιζαν δάκρυα. Δάκρυα γιατί έγινε πρόσφυγας στον τόπο του και επέστρεψε υπό τον ζυγό μιας αβάσταχτης κατοχής. Η ΤΜΤ ήταν παραστρατιωτική οργάνωση ελεγχόμενη από την Τουρκία, που ιδρύθηκε στην Κύπρο το 1957 από τον Ραούφ Ντενκτάς και τον τούρκο στρατιωτικό Ριζά Βουρουσκάν.

Στην ιδρυτική ομάδα, κατά τον Ντενκτάς, ήταν ο διοικητικός ακόλουθος του τουρκικού προξενείου Κεμάλ Τανρισεβντί και ο γιατρός Μπουρχάν Ναλμπάντογλου. Εμπλοκή στην υποκίνηση της δράσης της φέρονται να είχαν και οι βρετανικές μυστικές υπηρεσίες, στο πλαίσιο του ρόλου του Λονδίνου στο Κυπριακό. Τα μέλη της αποκαλούνταν «μουτζαχεντίν».

Ως όπλο προπαγάνδας χρησιμοποίησε – μεταξύ άλλων – το παράδειγμα των «Τουρκοκρητικών» και τον ισχυρισμό ότι οι Τουρκοκύπριοι σε ενδεχόμενη ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα θα εξαναγκάζονταν να εγκαταλείψουν το νησί. Η ΤΜΤ υποστήριζε ότι ήταν «η δύναμη που θα εμπόδιζε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα».

Μια εθνικιστική οργάνωση που χρηματοδοτούνταν και εξοπλιζόταν από την Αγκυρα και στόχευε εκτός από Ελληνοκύπριους και τουρκοκύπριους αριστερούς. Μεταξύ των πλέον γνωστών θυμάτων ο Τουρκοκύπριος Ντερβίς Αλί Καβάζογλου, στέλεχος της ΚΕ του ΑΚΕΛ, που δολοφονήθηκε μαζί με τον Κώστα Μισιαούλη το 1965.

Στα εγκλήματα της ΤΜΤ και η βομβιστική ενέργεια εναντίον του Γραφείου Τουρκικού Τύπου για να δικαιολογηθεί η επίθεση στους Ελληνοκύπριους του Κοντέμενου. Τουρκοκύπριοι αριστεροί σημειώνουν ότι υπήρχε τουρκοκυπριακό και ελληνοκυπριακό παρακράτος, συνεργάζονταν, και μάλιστα με αμερικανική οικονομική βοήθεια. Σειρά προβοκατόρικων ενεργειών και δολοφονιών έχουν αποδοθεί στην ΤΜΤ και από την τουρκοκυπριακή εφημερίδα «Αβρούπα» του Σενέρ Λεβέντ.

Οι Γκρίζοι Λύκοι

Στα τουρκικά, Ülkü Ocaklarι. Εθνικιστική, πολιτική οργάνωση. Η ανεπίσημη νεολαία του Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης (ΜΗΡ), του ακροδεξιού εταίρου του Ερντογάν, Ντεβλέτ Μπαχτσελί. Στην ιστοσελίδα τους περιγράφονται ως ίδρυμα Παιδείας και Πολιτισμού.

Στην πραγματικότητα, από τα μέσα του ’60, οπότε και έκαναν την εμφάνισή τους, έχουν λειτουργήσει ως ο βασικός παρακρατικός βραχίονας των κομμάτων που κυβέρνησαν και κυβερνούν την Τουρκία. Με δράση τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό, θεωρείται ότι όπως και άλλες παρακρατικές – ακροδεξιές ομάδες της εποχής είχαν τη χρηματοδότηση των ΗΠΑ.

Η οργάνωση συμπεριλαμβάνει συνδικάτα, ομάδες αποστράτων, συνταξιούχων και «σωματεία μαρτύρων». Ιδεολογία τους ο παντουρκισμός. Η ένωση και κοινή δράση όλων των τουρκικών φυλών και η συμβίωσή τους σε μια νέα Τουρκική Αυτοκρατορία. Σύμβολό τους η μπλε ή αλλιώς ουράνια λύκαινα της τουρκικής μυθολογίας.

Ιδρυτής τους ο απόστρατος συνταγματάρχης Αλπαρσλάν Τουρκές

Πρωταγωνίστησαν σε διάφορες περιόδους ταραχών, όπως το κύμα βίας την περίοδο 1976-1980, με θύματά τους εκείνη την περίοδο αριστερούς διανοουμένους, δημοσιογράφους και συνδικαλιστές, καθώς και κρατικούς αξιωματούχους και κούρδους πολίτες.

Χαρακτηρίζονται τάγματα θανάτου, με πάνω από 600 πολιτικές δολοφονίες αλλά και τρομοκρατικά χτυπήματα, που οδήγησαν στον θάνατο περίπου 5.000 ανθρώπων. Μεταξύ των πλέον γνωστών εγκλημάτων τους, η σφαγή 100 Αλεβιτών το 1978, η αιματηρή Πρωτομαγιά του 1977 στην Ταξίμ. Κινήσεις που συνετέλεσαν στην αποσταθεροποίηση με στόχο το πραξικόπημα του Κενάν Εβρέν το 1980.

Από τότε και μετά αναδιοργανώθηκαν με δράσεις εναντίον των Κούρδων, με πιέσεις κατά της Γενοκτονίας των Αρμενίων, αλλά και υποστηρίζοντας την τουρκική κατοχή στην Κύπρο. Το 1995 στοχοποίησαν με ταραχές συνοικία της Κωνσταντινούπολης όπου ζουν Αλεβίτες, το 1996 επιτέθηκαν σε αριστερούς φοιτητές και δασκάλους στο Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης, το 1998 συμμετείχαν σε δύο δολοφονίες.

Στις εκλογές του 1999 επιτέθηκαν σε μέλη του φιλοκουρδικού HADEP, χωρίς τιμωρία. Με τη δράση τους να συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Μέλος των Γκρίζων Λύκων ήταν και ο Καρτάλ Ντεμιράγ που αποπειράθηκε να δολοφονήσει τον πρωθυπουργό Τουργκούτ Οζάλ το 1988, λόγω της προσπάθειάς του να βελτιώσει τις σχέσεις με την Ελλάδα. Σεπτέμβριο του 2005, μια ομάδα Γκρίζων Λύκων επιτέθηκε σε έκθεση για τα Σεπτεμβριανά.

Πανηγύρισαν για τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί, ενώ είχαν εμπλοκή και στη δολοφονία του Τάσου Ισαάκ το 1996 αλλά και του Κουτλού Ανταλί, ενός τουρκοκύπριου δημοσιογράφου που είχε επικρίνει την πολιτική Ντενκτάς. Ενας κατάλογος χωρίς τέλος. Μέλος των Γκρίζων Λύκων ήταν και ο Μεχμέτ Αλί Αγκτσά, που το 1981 επιχείρησε να δολοφονήσει τον Πάπα Ιωάννη Παύλο Β΄. Η δράση των Γκρίζων Λύκων επεκτείνεται και εκτός Τουρκίας, σε Ευρώπη, Ασία και Αφρική.

Σενάρια και ανησυχίες

Η ιστορία των Γκρίζων Λύκων και η ενεργή κινητοποίησή τους σε ένα κλίμα «πολεμικής ρητορικής» εναντίον της Ελλάδας οδηγούν εύλογα σε σενάρια και ανησυχίες για υποκίνηση ενδεχόμενης προβοκάτσιας. Ιδιαίτερα τώρα που παράλληλα με τον Ερντογάν και τον Μπαχτσελί το ανθελληνικό παραλήρημα δείχνει να κυριαρχεί στην ατζέντα της τουρκικής πολιτικής σκηνής. Και όλα αυτά σε μια εποχή στην οποία, ακόμα και αν το 2020 μοιάζει μακρινό, η ένταση στα ελληνοτουρκικά κλιμακώνεται και αναζητά πεδίο να εκτονωθεί.

Headlines