Τα Ιουλιανά του 1965 – Ο ρόλος του βασιλιά, η αποστασία και η κρίση που οδήγησαν στη χούντα

Τα «Ιουλιανά» ή «αποστασία» είναι ο όρος που χρησιμοποιείται στη σύγχρονη ιστορία για την περίοδο της πολιτικής ανωμαλίας που ακολούθησε την αποπομπή της κυβέρνησης του Γεωργίου Παπανδρέου στις 15 Ιουλίου 1965. Η περίοδος αυτή τελείωσε με την επιβολή της δικτατορίας των συνταγματαρχών στις 21 Απριλίου του 1967.

Στην περίοδο αυτή πρωταγωνιστικό και παρασκηνιακό ρόλο έπαιξε, ο νεαρός τότε, βασιλιάς Κωνσταντίνος Γλίξμπουργκ ο οποίος κατά παράβαση κάθε έννοιας του Συντάγματος του 1952 και παίρνοντας μαθήματα από τη μητέρα του Φρειδερίκη, αναμίχθηκε στην πολιτική κατάσταση της χώρας.

Η σκοτεινός ρόλος του, άνοιξε τον δρόμο για τους πραξικοπηματίες και ότι αυτό συνεπάγεται με αποκορύφωμα να ξυπνήσουμε ένα πρωί του 1974 «με τα ανοιχτά παράθυρα που κοιμόμασταν» και να έχουμε χάσει τη μισή Κύπρο.

Η κρίση

Η δεκαετία του 1960 ήταν ίσως η πιο ταραγμένη δεκαετία στη σύγχρονη ιστορία της χώρας. Ο ρόλος του παλατιού σε αυτήν τη δεκαετία ήταν καθοριστικός και ουσιαστικά τη χώρα δεν την κυβερνούσαν οι εκλεγμένοι από τον λαό αλλά μια μικρή κλίκα γαλαζοαίματων με προεξέχουσα τη Φρειδερίκη η οποία παρασκηνιακά κινούσε τα νήματα. Ήταν το περίφημο «παρακράτος».

• Διαβάστε επίσης: 3 Νοεμβρίου 1968 : Η κηδεία του Γέρου της Δημοκρατίας

Οι μνήμες από τη δολοφονία Λαμπράκη το 1963 ήταν ακόμη πολύ νωπές. Η λαϊκή οργή ήταν έτοιμη να ξεχειλίσει. Ο κόσμος έβραζε. Οι περισσότεροι ζούσαν κοντά στα όρια της φτώχειας ενώ η μεσαία τάξη έκανε τότε τα πρώτα της δειλά βήματα.

Την ίδια στιγμή οι βασιλική παρέα ζούσε πλουσιοπάροχα, έκανε ταξίδια στο εξωτερικό και κρουαζιέρες στην Ελλάδα, ενώ πάντρευε τις κόρες της σε χλιδάτους και πανάκριβους γάμους που πλήρωνε με το υστέρημα του ένας λαός που πεινούσε.

Το 1964 γίνονται εκλογές και η «Ενωσις Κέντρου» με αρχηγό τον Γεώργιο Παπανδρέου κερδίζει με ένα από τα υψηλότερα ποσοστά που έχει πάρει ποτέ κόμμα σε εκλογές. Το 52,72% του Ελληνικού λαού την ψήφισε για να κυβερνήσει.

Ο Γεώργιος Παπανδρέου σχημάτισε καθαρή και αυτοδύναμη κυβέρνηση με 171 βουλευτές. Αυτό ήταν κάτι που δεν άρεσε στους ανθρώπους που δρουν στο παρασκήνιο. Ο «Γέρος της Δημοκρατίας» έναν χρόνο μετά τον Ιούλιο του 1965 παραιτήθηκε.

Ο σκοτεινός ρόλος του Κωνσταντίνου Γλίξμπουργκ αποκαλύφθηκε σχεδόν αμέσως. Αφορμή για την παραίτησή του Παπανδρέου από την πρωθυπουργία, υπήρξε η διαμάχη του με τον Κωνσταντίνο Γλίξμπουργκ που ήταν τότε ο βασιλιάς της χώρας, για το πρόσωπο του υπουργού Εθνικής Άμυνας και την αλλαγή του αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Στρατού.

Ο Παπανδρέου επιθυμούσε να αντικαταστήσει τον ως τότε υπουργό Πέτρο Γαρουφαλιά και τον αρχηγό ΓΕΣ στρατηγό Ιωάννη Γεννηματά, οι οποίοι ελέγχονταν από το παλάτι, και εκτελούσαν τις εντολές του Γλίξμπουργκ και της Φρειδερίκης, με ανθρώπους της εμπιστοσύνης του.

Ο πρωθυπουργός της χώρας είχε κάθε Συνταγματικό δικαίωμα να αλλάζει τους υπουργούς του, κατά πως κρίνει εκείνος. Αυτή η «πολλή δημοκρατία» όμως ήταν κάτι που δεν άρεσε στον Γλίξμπουργκ και τη μητέρα τους.

Ο Γεώργιος Παπανδρέου είχε εκδηλώσει την πρόθεση να αναλάβει ο ίδιος το Υπουργείο Εθνικής Αμύνης. Το παλάτι δεν ήθελε κάτι τέτοιο. Ο Κωνσταντίνος Γλίξμπουργκ, αρνιόταν να υπογράψει το σχετικό διάταγμα, προβάλλοντας ως αιτιολογία τη φημολογούμενη εμπλοκή του γιου του, του Ανδρέα Παπανδρέου στην υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ. Η ουσία όμως ήταν ότι θα έχανε τους δικούς του ανθρώπους από ένα τόσο νευραλγικό υπουργείο.

• Διαβάστε επίσης: Υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ: Το φιάσκο του παρακράτους της Δεξιάς την ταραγμένη δεκαετία του ΄60

Να ανοίξουμε μια παρένθεση και να πούμε ότι σημειολογικά το 1981, όταν ο Ανδρέας Παπανδρέου έγινε πρωθυπουργός ανέλαβε ο ίδιος το υπουργείο Εθνικής Άμυνας για να στείλει το δικό του μήνυμα, έστω και μετά από 16 χρόνια.

Κλείνει η παρένθεση και επιστρέφουμε στα γεγονότα του 1965. Τότε με αποκλειστική ευθύνη του Κωνσταντίνου Γλίξμπουργκ, αρχίζει να δημιουργείται μια απίστευτη πολιτική ανωμαλία. Ο Πέτρος Γαρουφαλιάς (με τις πλάτες του παλατιού) αρνείται να εγκαταλείψει το υπουργείο. Η Ελλάδα ζούσε «μεγαλεία» των μπανανιών της λατινικής Αμερικής.

Ο πρωθυπουργός άρχισε να ανταλλάσσει οξύτατες επιστολές με τον Κωνσταντίνο Γλίξμπουργκ. Συνολικά 5. Οι επιστολές του βασιλιά, συνιστούσαν αντισυνταγματική επέμβασή του στη διακυβέρνηση της χώρας.

Στις 7:00 το απόγευμα της 15ης Ιουλίου 1965 πραγματοποιήθηκε στα ανάκτορα -σήμερα εκεί βρίσκεται το Προεδρικό Μέγαρο, στην οδό Ηρώδου Αττικού -, η τελευταία συνάντηση του Κωνσταντίνου Γλίξμπουργκ με τον Παπανδρέου.

Διήρκεσε μόνο δέκα λεπτά και επιβεβαίωσε την προδιαγεγραμμένη ρήξη. Όταν ο βασιλιάς αρνήθηκε και πάλι να υπογράψει το διάταγμα, ο Παπανδρέου δήλωσε το περίφημο «πρωθυπουργός υπό απαγόρευσιν» και είπε προφορικά ότι θα παραιτηθεί την επόμενη μέρα. Κάτι που έκανε.

Ο σκοτεινός ρόλος του Γλίξμπουργκ

Ο ρόλος που διαδραμάτισε το παλάτι, ο Κωνσταντίνος Γλίξμπουργκ και η μητέρα του Φρειδερίκη άρχισε να ξετυλίγεται. Ο κόσμος δεν πίστευε αυτά που γινόντουσαν. Μάλιστα ο βασιλιάς, 50 λεπτά αφότου έφυγε ο Παπανδρέου από τα ανάκτορα και χωρίς να έχει προηγηθεί γραπτή παραίτηση αυτού και της κυβέρνησης που εξέλεξε ο ελληνικός λαός με 52%, έκανε άλλο ένα τεράστιο ατόπημα.

Όρκισε νέα κυβέρνηση. Τον πρώτο αποστάτη πρωθυπουργό τον τότε πρόεδρο της Βουλής, Γιώργο Αθανασιάδη – Νόβα. Ο οποίος αν και μέλος της Ένωσης Κέντρου παρασκηνιακά είχε ειδοποιηθεί να είναι έτοιμος. Για το γεγονός αυτό ο κόσμος τον ονόμασε «ο κατεψυγμένος πρωθυπουργός».

Δηλαδή όπως τα φαγητά που έχουμε έτοιμα στην κατάψυξη και τα βγάζουμε, έτσι και εκείνος. Η πρώτη κυβέρνηση αποστατών ήταν τριμελής και περιλάμβανε το βουλευτή και απόστρατο ναύαρχο Ιωάννη Τούμπα, Υπουργό Δημοσίας Τάξεως, και το Σταύρο Κωστόπουλο, Υπουργό Εθνικής Άμυνας. Τις επόμενες μέρες συμπληρώθηκαν και τα υπόλοιπα χαρτοφυλάκια, όλα από βουλευτές της Ένωσης Κέντρου.

Ο ανένδοτος

Ο Γεώργιος Παπανδρέου βλέποντας τι μπορεί να κάνει δίχως όρια το βαθύ κράτος και παρακράτος που ο ίδιος είχε υποστηρίξει να εδραιωθεί το 1944-45, κήρυξε αμέσως «ανένδοτο αγώνα» κατά της πρωτοφανούς Συνταγματικής εκτροπής.

Ο κόσμος έβραζε. Έξω στους δρόμους της Αθήνας καθημερινά γινόντουσαν γιγαντιαίες διαδηλώσεις που κατέληγαν όλες σε συλλήψεις και άγριο ξύλο από την αστυνομία.

Η λαϊκή οργή ξεχείλιζε κατά των ανακτόρων, του Κωνσταντίνου Γλίξμπουργκ και της Φρειδερίκης. Ακούγονταν σε κάθε πορεία αντιβασιλικά συνθήματα, όπως το «Δε σε θέλει ο λαός, παρ’ τη μάνα σου και μπρος». Σε μια από αυτές τις τεράστιες πορείες που πνίγηκαν στο αίμα, δολοφονήθηκε ψυχρά ο 25χρονος φοιτητής και στέλεχος της Αριστεράς, Σωτήρης Πέτρουλας.

Κόλαση στη Βουλή

Και ενώ οι δρόμοι έβραζαν και τα πεζοδρόμια έσπαγαν και γινόντουσαν πέτρες για να προστατευτούν οι διαδηλωτές από το ξύλο των εκπροσώπων του παρακράτους, μέσα στη βουλή μύριζε μπαρούτι.

Η κυβέρνηση Νόβα ζήτησε ψήφο εμπιστοσύνης στις 4 Αυγούστου. Κατά τη συζήτηση που προηγήθηκε στη Βουλή οι πιστοί στο Γ. Παπανδρέου βουλευτές φώναζαν και προπηλάκιζαν τους «αποστάτες». Το απόλυτο πανδαιμόνιο στα έδρανα. Τελικά ο Νόβας δεν κατάφερε να πάρει τις απαιτούμενες 151 ψήφους και η κυβέρνηση – μαριονέτα κατέρρευσε.

Το παλάτι όμως τα είχε όλα μελετήσει. Υπήρχε και εναλλακτικό σχέδιο. Αφού ο Νόβας δεν τα κατάφερε, ο Γλίξμπουργκ έδωσε εντολή για να σχηματίσει κυβέρνηση στον Στέφανο Στεφανόπουλο, ένα μέλος του Ελληνικού Συναγερμού το 1953 που βρέθηκε στην Ένωση Κέντρου το 1964 και μάλιστα ήταν και αντιπρόεδρος της κυβέρνησης.

Ο Στεφανόπουλος θέλησε να παρουσιαστεί πιστός στην Ένωση Κέντρου και την νομιμότητα. Σε συνεδρίαση της κοινοβουλευτικής ομάδας στις 9 Αυγούστου του 1965 δήλωσε ότι δεν επιθυμεί να σχηματίσει κυβέρνηση χωρίς την έγκριση του κόμματος. Έγινε αμέσως ψηφοφορία. Από τους 139 παρόντες βουλευτές της «ΕΚ» οι 113 ψήφισαν ότι θα στήριζαν μόνο μια κυβέρνηση υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου.

Δεύτερο χαστούκι για τον Γλίξμπουργκ και την Φρειδερίκη. Ο Στεφανόπουλος την επόμενη μέρα κατέθεσε την εντολή στον βασιλιά χωρίς να σχηματίσει κυβέρνηση. Και τότε μπαίνει σε εφαρμογή από το παλάτι, άλλο εναλλακτικό σχέδιο.

Και ένας αριστερός

Στις 18 Αυγούστου την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης παίρνει ο Ηλίας Τσιριμώκος. Ένας αριστερός πολιτικός με σημαντικούς αγώνες κατά την περίοδο της κατοχής. Μέλος του ΕΑΜ και της ΠΕΕΑ και αργότερα συνεργαζόμενος βουλευτής με την ΕΔΑ.

Η ΕΡΕ θεωρούσε τον Τσιριμώκο μέρος του «κομμουνιστικού κινδύνου». Λίγους μήνες πριν, τον Ιανουάριο του 1965, όταν ο Γεώργιος Παπανδρέου τον είχε κάνει υπουργό, η ΕΡΕ είχε επιτεθεί με σφοδρότητα εναντίον του πρωθυπουργού.

Ο λόγος ήταν ότι είχε περιλάβει στην κυβέρνησή του ένα πρώην μέλος της «κυβέρνησης του Βουνού» (ΠΕΕΑ). Οι δεξιές εφημερίδες μάλιστα έκαναν λόγο για «νομιμοποίηση του ΚΚΕ» και «υποδούλωση στην ΕΔΑ». Εννιά μήνες αργότερα οι ίδιοι αυτοί άνθρωποι του έδωσαν ψήφο εμπιστοσύνης ως πρωθυπουργό.

Αλλά και ο ίδιος ο Τσιριμώκος είχε έναν αντιφατικό ρόλο και συμπεριφορά. Μετά την παραίτηση Παπανδρέου είχε πάει ως αντιπρόσωπός του στη Θεσσαλονίκη και σε μεγάλη συγκέντρωση στις 28 Ιουλίου είχε καταγγείλει τη συμπεριφορά του βασιλιά και το σχηματισμό κυβέρνησης από το Νόβα.

Είχε μιλήσει για «καταρράκωση του δημοσίου βίου» και απόπειρα επαναφοράς της ΕΡΕ στην κυβέρνηση παρά το γεγονός ότι ο λαός την είχε καταψηφίσει. Τρεις εβδομάδες αργότερα όμως δέχθηκε ο ίδιος να σχηματίσει κυβέρνηση παρά την αντίθεση του Γ. Παπανδρέου, και με τη στήριξη της ΕΡΕ.

Στις 28 Αυγούστου γίνεται ψηφοφορία για την εμπιστοσύνη της Βουλής. Η κυβέρνηση Τσιριμώκου καταψηφίζεται και αυτή με ψήφους 159 κατά – 135 υπέρ. Υπέρ ψήφισαν οι 98 βουλευτές της ΕΡΕ αλλά και 37 (αποστάτες) βουλευτές της Ένωσις Κέντρου.

Στεφανόπουλος ξανά

Πλέον στο παλάτι βλέπουν ότι έχουν εξαντλήσει κάθε προσπάθεια και δεν τα έχουν καταφέρει. Αρχίζει να τους λούζει κρύος ιδρώτας. Και τότε μπαίνει σε πλήρη εφαρμογή το σχέδιο «αποστασία». Να φύγουν με κάθε τρόπο όσο το δυνατόν περισσότεροι βουλευτές από την Ένωση Κέντρου και να στηρίξουν αυτούς που θέλει ο Γλίξμπουργκ και η Φρειδερίκη.

Την ίδια στιγμή ο Γεώργιος Παπανδρέου ζητούσε να διοριστεί υπηρεσιακή κυβέρνηση και να ξαναγίνουν εκλογές. Κάτι το οποίο το παλάτι και το παρακράτος του απέφευγε όπως ο διάβολος το λιβάνι γιατί γνώριζαν ότι το κλίμα ήταν τέτοιο που θα επέστρεφε ακόμη ισχυρότερος ο Παπανδρέου.

Επιστροφή στον Στεφανόπουλο λοιπόν. Το παλάτι με τους πιο ύπουλους τρόπους καταφέρνει να του εξασφαλίσει πλειοψηφία. Ο Γλίξμπουργκ είχε ήδη εξασφαλίσει τη στήριξη της ΕΡΕ, του «Κόμματος των Προοδευτικών» του Σπυρίδωνος Μαρκεζίνη και ορισμένων βουλευτών της Ένωσης Κέντρου. Οι ψήφοι εμπιστοσύνης ήταν 152 υπέρ και 148 κατά.

Η κατάσταση εάν δεν ήταν επικίνδυνη (που ήταν όπως αποδείχτηκε) θα ήταν απλά μια γελοία κωμωδία. Ορισμένοι υπουργοί αποφάσισαν την τελευταία στιγμή να ενδώσουν στις πιέσεις για συμμετοχή στην κυβέρνηση. Από φόβο μήπως αλλάξουν γνώμη, τους όρκισαν βιαστικά, άλλους αξύριστους και άλλους με τα καθημερινά τους ρούχα. Μόνο στην Ελλάδα του 60 και στις μπανανίες της Λατινικής Αμερικής συνέβαιναν αυτά.

Στην κυβέρνηση μετέχουν επίσης και οι πρωτεργάτες, όπως οι Τσιριμώκος και Νόβας ως αντιπρόεδροι και ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης ως υπουργός Συντονισμού και Οικονομικών. Από την παντοδύναμη Ένωση Κέντρου των εκλογών του 1964, έχουν απομείνει 126 από τους 171 βουλευτές.

Συνέπειες

Η χώρα μπήκε σε μια σκοτεινή δίνη η οποία μόνο καλά αποτελέσματα δεν έφερε. Και όλα αυτά έγιναν για την εμμονή του Γλίξμπουργκ και της Φρειδερίκης να ελέγχουν όχι μόνο την πολιτική ζωή της χώρας αλλά και το στράτευμα. Και φυσικά ο μπαμπούλας που χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον ήταν ο «κομμουνιστικός κίνδυνος».

Το σύστημα έθρεψε και επέτρεψε στους ακροδεξιούς να αναλάβουν πραξικοπηματικά τη διακυβέρνηση της χώρας με ότι αυτό είχε σαν συνέπεια. Διάλυση της οικονομίας, τραγωδία Κύπρου κτλ κτλ.

Ο Κωνσταντίνος Γλίξμπουργκ

Ο ρόλος του Κωνσταντίνου Γλίξμπουργκ στην αποστασία ήταν ύπουλος και σκοτεινός και δεν αμφισβητείται από τα γεγονότα. Μάλιστα λίγους μήνες πριν την χούντα ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, αρχηγός της ΕΡΕ που είχε στηρίξει την αποστασία και τις βασιλικές επιλογές έγραψε σε υπόμνημα του προς τον Γλίξμπουργκ: «Το χειρότερον … είναι ότι η απόσπασις των αναγκαίων βουλευτών… έγινε με εξαγοράν συνειδήσεων… με τον υπουργικόν θώκον ή και με άλλα ακατονόμαστα μέσα …»

Η μεγαλομανία του Κωνσταντίνου Γλίξμπουργκ να παραμείνει βασιλιάς σε μια χώρα που κανείς δεν τον ήθελε αδιαφορώντας για τα προβλήματα της χώρας αυτής, αντικατοπτρίζεται πλήρως σε μια έρευνα που έκανε ο καθηγητής Ιστορίας του πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης, Μόενς Πελτ, που στηρίχτηκε σε αποχαρακτηρισμένα έγγραφα της περιόδου της χούντας.

Σύμφωνα με αυτά, προκύπτει ότι ο Κωνσταντίνος Γλίξμπουργκ προσπαθούσε να επικοινωνήσει με τη δικτατορία και ιδιαίτερα με τον Παπαδόπουλο μέσω του Γερμανού και του Αμερικανού πρέσβη στην Ελλάδα για να καταστήσει σαφές ότι:

-Ήταν πρόθυμος να επιστρέψει άνευ όρων στην Ελλάδα και να συγκυβερνήσει με τους πραξικοπηματίες. Δεχόταν μάλιστα, όταν επιστρέψει, να τεθεί υπό εικοσιτετράωρη καθημερινή επιτήρηση από ανθρώπους έμπιστους της δικτατορίας.

-Ήταν αντίθετος με κάθε διεθνή πίεση προς τη δικτατορία για αποκατάσταση των δημοκρατικών θεσμών. Στις πιέσεις αυτές συμπεριλαμβάνονταν η αποπομπή της Ελλάδας από το Συμβούλιο της Ευρώπης και η διακοπή της Αμερικανικής στρατιωτικής βοήθειας. Ο Κωνσταντίνος προσφερόταν μάλιστα να εργαστεί για την αναστολή κάθε διεθνούς κριτικής εναντίον της επανάληψης της αμερικανικής στρατιωτικής βοήθειας. Χαρακτήρισε «αντιπατριωτική πράξη» κάθε τέτοια κριτική από Έλληνες.

-Αποδεχόταν το δικτατορικό Σύνταγμα του 1968 και το θεωρούσε ως ένα ικανοποιητικό πλαίσιο άσκησης των πολιτικών ελευθεριών.

-Δεν σκόπευε να αποκαταστήσει τους αξιωματικούς που είχαν υποστηρίξει τον ίδιο στο λεγόμενο αντιπραξικόπημα του Δεκεμβρίου 1967.

-Επιδίωκε συνάντηση με τον Παπαδόπουλο εκτός Ελλάδας για το διακανονισμό της επιστροφής του.