Τουρκία: Η διακυβέρνηση «δύο ανδρών» του Ερντογάν – Όταν ο «σουλτάνος»…. κρέμεται από τον εταίρο

Για όσους παρακολουθούν την Τουρκία, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία για το ποιος κάνει κουμάντο. Από την οικονομία και τα μεγάλα έργα, μέχρι τις τέχνες και τον αθλητισμό, τα πάντα αντανακλούν τη θέληση και το όραμα ενός ανθρώπου: του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.

Από τότε που μετέτρεψε το σύστημα διακυβέρνησης της χώρας σε προεδρικό το 2017, έχει αποκτήσει ακόμη μεγαλύτερη εξουσία. Για τους υποστηρικτές του και πολλούς από τους επικριτές του, είναι αήττητος και δεν δίνει λογαριασμό σε κανέναν άλλον εκτός από τον… Αλλάχ.

Διαβάστε επίσης: Ψυχρολουσία στην Άγκυρα από το αμερικανικό μπλόκο στην πώληση των F-16

Στην πραγματικότητα, ωστόσο, ο Ερντογάν εξαρτάται όλο και περισσότερο από τον Ντεβλέτ Μπαχτσελί, τον επικεφαλής του ακροδεξιού Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης (MHP), ο οποίος διαδραματίζει ολοένα και μεγαλύτερο ρόλο στη διαμόρφωση των πολιτικών τού προέδρου της Τουρκίας.

Και καθώς ο Ερντογάν χάνει έδαφος στις δημοσκοπήσεις, η επιρροή του Μπαχτσελί αυξάνεται, σημειώνεται στο άρθρο «Η διακυβέρνηση δύο ανδρών του Ερντογάν», που δημοσίευσε η γνωστή δεξαμενή σκέψης Middle East Institute.

Διαβάστε επίσης: Η ατζέντα του Ερντογάν, το τουρκικό παρακράτος και η Αθήνα

Η συμμαχία AKP-MHP

Ο Ερντογάν σχημάτισε συμμαχία με τον Μπαχτσελί μετά τις βουλευτικές εκλογές του Ιουνίου 2015, στις οποίες το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) έχασε την κοινοβουλευτική πλειοψηφία για πρώτη φορά μετά από μια δεκαετία, λόγω της ανόδου του φιλοκουρδικού Δημοκρατικού Κόμματος των Λαών (HDP).

Για να προσεταιριστεί τις ψήφους των εθνικιστών, ο Ερντογάν επανέλαβε τον αγώνα κατά του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (PKK), ο οποίος σε μεγάλο βαθμό είχε σταματήσει αφότου ο φυλακισμένος ηγέτης της ομάδας, ο Αμπντουλάχ Οτσαλάν, ζήτησε κατάπαυση του πυρός με το τουρκικό κράτος το 2013.

Η συμμαχία του Ερντογάν με τον Μπαχτσελί απέδωσε καρπούς. Το AKP ανακατέλαβε την κοινοβουλευτική του πλειοψηφία στις εκλογές του Νοεμβρίου 2015. Η υποστήριξη του Μπαχτσελί ήταν επίσης κρίσιμη το 2017, όταν μια ισχνή πλειοψηφία των Τούρκων ψηφοφόρων συμφώνησε να παραχωρήσει στον Ερντογάν σαρωτικές εξουσίες, σε ένα δημοψήφισμα που μετέτρεψε το κοινοβουλευτικό σύστημα της χώρας σε προεδρικό. Το 2018, χάρη στην υποστήριξη του Μπαχτσελί, ο Ερντογάν κέρδισε επίσης την επανεκλογή του ως πρόεδρος.

Ωστόσο, η υποστήριξη του Μπαχτσελί δεν φαίνεται πλέον να είναι αρκετή. Το υπερεθνικιστικό κόμμα χάνει έδαφος, καθώς σύμφωνα με πρόσφατη δημοσκόπηση συγκεντρώνει μόλις 7,5%, μειωμένο αρκετά από το 11% που κέρδισε στις βουλευτικές εκλογές του Ιουνίου 2018.

Η βοήθεια του Μπαχτσελί, άλλωστε, δεν απέτρεψε ούτε την απώλεια σχεδόν όλων των μεγάλων πόλεων από την αντιπολίτευση στις τοπικές εκλογές του 2020.

Κρατώντας τον Μπαχτσελί ευχαριστημένο

Ωστόσο, ο Ερντογάν έχει λίγες επιλογές εκτός από το να παραμείνει με τους εθνικιστές, οπότε προσπαθεί σκληρά να μην δυσαρεστήσει τον Μπαχτσελί. Μετά από αίτημα του Μπαχτσελί, για παράδειγμα, πέρασε τον Απρίλιο του 2020 ένα νομοσχέδιο, που επέτρεψε την απελευθέρωση ενός διαβόητου αρχηγού της μαφίας, του Alaattin Cakici, ο οποίος έχει δεσμούς με το βαθύ κράτος και το MHP.

Ο Cakici ήταν στη φυλακή επί 16 χρόνια για διάφορα εγκλήματα, μεταξύ των οποίων η ίδρυση εγκληματικής οργάνωσης και η… προσβολή του Ερντογάν!

Η παραίτηση – επίσης, τον Απρίλιο του 2020 – του υπουργού Εσωτερικών Σουλεϊμάν Σοϊλού, ο οποίος χαίρει μεγάλης εκτίμησης μεταξύ των υπερεθνικιστών, λόγω της σκληρής πολιτικής του έναντι των Κούρδων, αλλά είναι αντίπαλος του γαμπρού του προέδρου, Μπεράτ Αλμπαϊράκ, αποτέλεσε ένα ακόμη παράδειγμα της εξουσίας του Μπαχτσελί επί του Ερντογάν.

Η παραίτηση του Σοϊλού ήρθε μετά την κακώς συγχρονισμένη ανακοίνωση της απαγόρευσης κυκλοφορίας του κοροναϊού ένα Σαββατοκύριακο στην αρχή της καραντίνας, η οποία ώθησε χιλιάδες ανθρώπους να σπεύσουν στους δρόμους και να κατευθυνθούν προς τα καταστήματα για να προμηθευτούν αγαθά, αυξάνοντας τον κίνδυνο μετάδοσης της μόλυνσης.

Σε δηλώσεις του σε εφημερίδες, ο Σοϊλού δήλωσε ότι η απόφαση για την επιβολή της απαγόρευσης κυκλοφορίας ελήφθη από τον Ερντογάν και ανέλαβε την ευθύνη για την εφαρμογή της, αλλά όχι για την ίδια την απόφαση – προς μεγάλη δυσαρέσκεια του «σουλτάνου».

Παρά τις πιέσεις του γαμπρού του να καρατομήσει τον Σοϊλού, όμως, οι παρασκηνιακές πιέσεις του Μπαχτσελί έπιασαν τόπο και ο Ερντογάν δεν έκανε δεκτή την παραίτησή του, ο οποίος, εξάλλου, παραμένει υπουργός Εσωτερικών μέχρι και σήμερα.

Δικαστικά θέματα

Η επιθυμία του Μπαχτσελί πραγματοποιήθηκε και πάλι όταν ο Μουμταζέρ Τουρκόνε, πρώην αρθρογράφος της κλειστής πλέον εφημερίδας Zaman, αποφυλακίστηκε τον Σεπτέμβριο του 2020.

Ο Τουρκόνε συνελήφθη στις 5 Αυγούστου 2016 για φερόμενη διάδοση προπαγάνδας για το κίνημα Γκιουλέν, το οποίο οι τουρκικές αρχές κατηγορούν για την ενορχήστρωση του αποτυχημένου πραξικοπήματος του 2016.

Καταδικάστηκε σε 10 χρόνια και έξι μήνες φυλάκιση με την κατηγορία της «συμμετοχής σε τρομοκρατική οργάνωση». Ο Μπαχτσελί ζήτησε την επανάληψη της δίκης του.

Ωστόσο, υπάρχουν χιλιάδες αθώοι άνθρωποι που παραμένουν στις τουρκικές φυλακές για τη φερόμενη σχέση τους με τους γκιουλενιστές, συμπεριλαμβανομένων δημοσιογράφων, πολιτικών, ακτιβιστών για τα ανθρώπινα δικαιώματα και ηγετών ΜΚΟ. Για τον Μπαχτσελί, όμως, ο Τουρκόνε ήταν μια ειδική περίπτωση, επειδή ο αδελφός του Μουσταφά, μέλος του κινήματος των Γκρίζων Λύκων του MHP, σκοτώθηκε από έναν αριστερό φοιτητή το 1979.

Και να μην ξεχνάμε ότι ο Ερντογάν δήλωσε την τελευταία διετία ότι είναι ανοιχτός στην επαναφορά της θανατικής ποινής και στην αλλαγή της δομής του Συνταγματικού Δικαστηρίου, μετά από εκκλήσεις του Μπαχτσελί.

Το Συνταγματικό Δικαστήριο έγινε στόχος του ηγέτη του MHP, μετά από μια διαμάχη μεταξύ του Σοϊλού και του προέδρου του δικαστηρίου για την απόφασή του να ακυρώσει μια διάταξη του νόμου για τις διαδηλώσεις και τις δημόσιες συγκεντρώσεις (νόμος 2911), που απαγορεύει τις διαδηλώσεις και τις πορείες στις υπεραστικές λεωφόρους.

Όσο για την θανατική ποινή, ο Μπαχτσελί δήλωσε ότι η Τουρκία θα πρέπει να επαναφέρει τη θανατική ποινή, καθώς «δεν υπάρχει άλλη επιλογή για την καταπολέμηση εγκλημάτων και εγκληματιών που ξεπερνούν το όριο του φόβου».

Η θανατική ποινή καταργήθηκε το 2004 στην Τουρκία, σύμφωνα με την – τότε αποφασιστική – προσπάθεια του Ερντογάν για την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ, αλλά η επαναφορά της ήταν στην ατζέντα του Μπαχτσελί εδώ και χρόνια.

Σκληρή καταστολή των Κούρδων

Αλλά για τον Μπαχτσελί, η πιο ευχάριστη κίνηση που έκανε ο Ερντογάν πρέπει να είναι τα εντάλματα σύλληψης που εκδόθηκαν για 82 άτομα, μεταξύ των οποίων ένας δήμαρχος, 20 πολιτικοί και ακτιβιστές του HDP, για φιλοκουρδικές διαδηλώσεις που έγιναν το 2014, με αφορμή την κατάληψη της κυρίως κουρδοσυριακής πόλης Κομπάνι από το ISIS.

Δεν ήταν σαφές ποια συγκεκριμένα εγκλήματα φέρονται να διέπραξαν τα 82 αυτά άτομα, αλλά το γραφείο του επικεφαλής εισαγγελέα δήλωσε ότι τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων περιλάμβαναν δολοφονίες, κάψιμο της τουρκικής σημαίας και τραυματισμούς αξιωματούχων ασφαλείας και πολιτών.

Η κίνηση αυτή αποτελεί μέρος της συνεχιζόμενης εκστρατείας του Ερντογάν κατά των Κούρδων και του HDP, του δεύτερου μεγαλύτερου κόμματος της αντιπολίτευσης στο Κοινοβούλιο.

Οι πρώην ηγέτες του HDP, Σελαχατίν Ντεμιρτάς και Φιγκέν Γιουκσεκντάγκ, παραμένουν πίσω από τα κάγκελα, με ψευδείς κατηγορίες που σχετίζονται με την τρομοκρατία, παρά το γεγονός ότι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ζήτησε την απελευθέρωσή τους.

Η καταστολή των Κούρδων από τον Ερντογάν υπερβαίνει τους εκλεγμένους αξιωματούχους τους. Δύο Κούρδοι αγρότες συνελήφθησαν από στρατιώτες, ενώ εργάζονταν στο αγρόκτημά τους και αργότερα σπρώχτηκαν έξω από ένα ελικόπτερο αφού φέρεται να βασανίστηκαν.

Ο ένας από τους αγρότες πέθανε και ο άλλος μεταφέρθηκε με τη βία σε στρατιωτικό νοσοκομείο, το οποίο εξέδωσε έκθεση που έλεγε ότι δεν ήταν σε θέση να καταθέσει για το τι είχε συμβεί…

Και φυσικά, να μην ξεχνάμε τις «ειδικές επιχειρήσεις» – σαν του Πούτιν στην Ουκρανία – του Ερντογάν στην Συρία, με στόχο τους Κούρδους στα σύνορα της Τουρκίας. Άλλη μία ετοιμάζει αυτό τον καιρό, άλλωστε, αλλά συναντά διεθνείς αντιδράσεις.

Ενίσχυση της βάσης

Ο Ερντογάν πάντα βασιζόταν σε συμμάχους για να πετύχει αυτό που θέλει. Όταν ήρθε για πρώτη φορά στην εξουσία το 2002, προτεραιότητά του ήταν να παραγκωνίσει την κοσμική ελίτ και κυρίως τον στρατό.

Στηρίχθηκε σε έναν συνασπισμό συντηρητικών, συμπεριλαμβανομένων των γκιουλενιστών, φιλελεύθερων, ακόμη και σοσιαλδημοκρατών που ασκούσαν κριτική στον υπέρμετρο ρόλο που έπαιζε ο στρατός στην τουρκική πολιτική επί δεκαετίες.

Μόλις αυτό επιτεύχθηκε, έβαλε στόχο την προεδρία το 2011, ελπίζοντας να κινητοποιήσει τους συντηρητικούς και τους Κούρδους. Όταν αυτό δεν λειτούργησε, στράφηκε στους εθνικιστές το 2015.

Η προτεραιότητά του τώρα είναι να κρατήσει ενωμένη τη συντηρητική, εθνικιστική του βάση, σε μια εποχή που τα οικονομικά προβλήματα της Τουρκίας και ο καλπάζων πληθωρισμός επιτείνουν τις εσωτερικές του προκλήσεις – αλλά αυτό αποδεικνύεται όλο και πιο δύσκολο έργο.

Τόσο ο ίδιος όσο και ο σύμμαχός του, Μπαχτσελί, χάνουν έδαφος στις δημοσκοπήσεις και ο Ερντογάν δεν έχει πολλές επιλογές εκτός από το να συνεργαστεί με τους εθνικιστές για να στηρίξει τη βάση του.

Για πολλούς, μετά από δύο δεκαετίες στην εξουσία, ο Ερντογάν δεν ήταν ποτέ περισσότερο ελεγχόμενος. Στην πραγματικότητα, μάλιστα, δεν ήταν ποτέ πιο αδύναμος.

Ξεκίνησε εγκαθιδρύοντας την εξουσία τού ενός ανδρός, αλλά κατέληξε αντ’ αυτού σε μια εξουσία δύο ανδρών – και ο δεύτερος άνδρας, ο επικεφαλής ενός κόμματος που συγκεντρώνει μόλις 7,5%, φαίνεται να κάνει κουμάντο…