«Να επιστρέψουμε στη φιλία Βενιζέλου – Ατατούρκ»

Με ένα λευκό πουκάμισο, ένα φλιτζάνι καφέ στο χέρι και ένα πλατύ χαμόγελο εμφανίστηκε με ακρίβεια λεπτού στο ραντεβού μας. «Καλημέρα» – στα ελληνικά – ήταν η πρώτη του λέξη. «Χαίρομαι που είστε από «ΤΑ ΝΕΑ». Εχω μακρά σχέση με την εφημερίδα σας από τη δεκαετία του ’70, με συναδέλφους σας που έχουν πλέον συνταξιοδοτηθεί, και βρίσκω υπέροχο ότι συνεχίζεται αυτή η σχέση και με την επόμενη γενιά» λέει (στα αγγλικά πλέον) ο διακεκριμένος τούρκος συγγραφέας, ποιητής, τραγουδοποιός και ακτιβιστής – μεταξύ άλλων – Ζουλφί Λιβανελί, ο οποίος βρέθηκε για λίγες ημέρες στην Αθήνα καλεσμένος του Γιώργου Παπανδρέου στο πλαίσιο του 24ου Συμποσίου της Σύμης με κεντρικό θεματικό άξονα την κρίση, ζήτημα που αποτέλεσε και την αρχή του μίτου της συζήτησης που ακολούθησε.

«Φυσικά και η κρίση επηρεάζει τη δουλειά μου, και μάλιστα πάρα πολύ» λέει ο 76χρονος ιδιαίτερα δημοφιλής και στη χώρα μας δημιουργός. Απόδειξη αποτελεί άλλωστε το προτελευταίο βιβλίο του που αναμένεται να κυκλοφορήσει σύντομα στα ελληνικά από τις εκδόσεις Πατάκη. Πραγματεύεται την ιστορία ενός φτωχού ψαρά που ζει σε ένα χωριό κοντά στην Αλικαρνασσό.

«Το συγκεκριμένο μυθιστόρημα αφορά την προσφυγική κρίση, καθώς καθημερινά παρακολουθούμε να εκτυλίσσονται τραγωδίες στο Αιγαίο. Με αφορμή την κατάσταση, μάλιστα, συνέθεσα και μερικά μουσικά κομμάτια. Η κρίση όμως – μια λέξη με ελληνική προέλευση – δεν είναι μόνο μία: είναι πανδημική, πολιτική, οικονομική… Και δεν μπορεί να με αφήνει αδιάφορο. Δεν είμαι ένας καλλιτέχνης που ζει στα σύννεφα, αν και αυτό δεν ισχύει για όλους. Στη δική μου γενιά, επί παραδείγματι, ο Ρίτσος, ο Χικμέτ καταπιάνονταν με τα προβλήματα των ανθρώπων της εποχής τους. Σήμερα όμως υπάρχουν οι μεταμοντέρνοι συγγραφείς που κατάγονται κυρίως από τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίοι πιστεύουν ότι η λογοτεχνία είναι ένα παιχνίδι λέξεων και επιλέγουν να ασχολούνται με δική τους θεματολογία. Ολο αυτό δεν με βρίσκει σύμφωνο».

Το τελευταίο του βιβλίο, που κυκλοφόρησε πριν από μόλις μία εβδομάδα στη γείτονα, μπορεί να αναφέρεται στις αρχές του 20ού αιώνα, έχει όμως ευθείες αναφορές στην τρέχουσα πολιτική κατάσταση στην Τουρκία και έχει καταφέρει να γίνει αντικείμενο οξείας αντιπαράθεσης σε τηλεοπτικές εκπομπές και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Κεντρικός του ήρωας είναι ένας από τους τελευταίους σουλτάνους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ο Αβδούλ Χαμίτ Β’, ο οποίος εκθρονίστηκε ύστερα από 33 χρόνια στην εξουσία. «Ο στρατός τον φυλάκισε στη βίλα Αλλατίνη, που νομίζω ότι υπάρχει ακόμη στη Θεσσαλονίκη, από 1909 έως το 1012. Το βιβλίο μου εστιάζει σε αυτά τα τρία χρόνια και προσπαθεί να εξηγήσει τι σημαίνει ένας δικτάτορας να χάνει την εξουσία. Και αποτελεί θέμα δημόσιας συζήτησης στην Τουρκία διότι ο Ερντογάν και ο κυβερνητικός συνασπισμός υποστηρίζουν πως είναι κληρονόμοι του Αβδούλ Χαμίτ. Ωστόσο υπάρχει και η αντίθετη άποψη που επισημαίνει ότι ο εν λόγω σουλτάνος έχει διαπράξει σωρεία εγκλημάτων. Το ζήτημα του Αβδούλ Χαμίτ Β’ είναι κάθε μέρα στην επικαιρότητα και εγώ πήγα με το βιβλίο μου κι έπεσα στη φωτιά, αλλά είμαι συνηθισμένος. Εχω μάθει από τον φίλο μου, τον Μίκη…».

Ο Μίκης

Το βλέμμα του αλλάζει όταν αναφέρεται στον αγαπημένο του Μίκη Θεοδωράκη. «Ξέρετε, είναι η πρώτη φορά που έρχομαι στην Ελλάδα μετά την κηδεία του και αισθάνομαι περίεργα. Πιθανόν θα σας φανεί υπερβολή αλλά νιώθω ότι δεν υπάρχει πλέον η Ακρόπολη. Νιώθω ένα κενό. Η Αθήνα δεν είναι πλέον η ίδια για μένα. Δεν μου είναι εύκολο να αντέξω μια βόλτα προς το σπίτι του, στα σημεία που πηγαίναμε για φαγητό, που είναι συνδεδεμένα με τις συναυλίες μας. Χάρηκα όμως που είδα τη Μαρία Φαραντούρη, διότι την αισθάνομαι σαν ένα κομμάτι του, μεταφέρει την κληρονομιά του» λέει εμφανώς συγκινημένος για την ερμηνεύτρια την οποία βράβευσε μαζί με τον πρώην πρωθυπουργό  για τη συμβολή της στην ενίσχυση της  ελληνοτουρκικής φιλίας στο πλαίσιο του Συμποσίου.

Δεν είναι μόνο η μουσική και οι αγώνες για τη Δημοκρατία που ένωσαν τον Λιβανελί και τον Θεοδωράκη, αλλά και μια παράλληλη πορεία ζωής. «Είναι τραγικό και το είχαμε συζητήσει με τον Μίκη. Υποφέραμε με φυλακίσεις και εξορίες και ύστερα αποφάσισαν να μας τιμήσουν. Στην Αγκυρα όπου είχα φυλακιστεί, τώρα δημιουργούν πολιτιστικό κέντρο με το όνομά μου και στήνουν και άγαλμά μου. Το ίδιο και στην Κωνσταντινούπολη. Τελικά τι είμαι για αυτή τη χώρα; Εχθρός ή ήρωας; Εκείνο που ξέρω είναι πως η γενιά μου πολέμησε για τα ιδανικά της και εξακολουθώ να το πράττω και σήμερα. Δεν μπορούμε μεγαλώνοντας να αλλάξουμε και να διαλύσουμε τα όνειρα όσων μας εμπιστεύθηκαν και μας ακολούθησαν».

Τα ελληνοτουρκικά

Η επικαιρότητα και οι εθνικιστικές κορόνες του κυβερνητικού συνασπισμού επανέρχονται στη συζήτηση. Θεωρεί πιθανό ένα θερμό επεισόδιο στο Αιγαίο ως επακόλουθο της ακραίας ρητορικής του τούρκου προέδρου; «Δεν το πιστεύω. Ολα όσα ακραία ακούγονται οφείλονται στο ότι ο Ερντογάν είναι σε φοβερά δύσκολη θέση. Θα χάσει τις εκλογές και γι’ αυτό προσπαθεί να πιαστεί από κάπου, κι αυτό το «κάπου» είναι η ένταση με την Ελλάδα. Δεν θα τον βοηθήσει όμως, διότι η οικονομική κρίση είναι πολύ βαθιά και ο λαός εξοργισμένος» εκτιμά ο τούρκος διανοούμενος, ο οποίος θεωρεί πως «αν και υπάρχει πόλωση, ο μέσος Τούρκος δεν ενδιαφέρεται για αυτές τις εθνικιστικές απόψεις πέρα από μια μειοψηφία συντηρητικών» και πιστεύει ότι «όλα μπορούν να λυθούν μέσω της πολιτικής».

Είναι τελικά αρκετά εκείνα που ενώνουν τους δύο λαούς ώστε να καταφέρουν να καταπνίξουν τις εθνικιστικές φωνές; «Υπάρχει ένα δεδομένο: έχουμε κοινή ιστορία 500 ετών κάτω από ένα δυναστικό καθεστώς που ήταν σκληρό τόσο για τους Ελληνες όσο και για τους Τούρκους. Τώρα και οι δύο πλευρές βλέπουμε τα πράγματα από την οπτική των εθνικών κρατών, ενώ στο μεταξύ συνέβησαν άσχημα γεγονότα που πλήγωσαν την ελληνοτουρκική φιλία. Κατά βάθος όμως ο πολιτισμός μάς ενώνει εδώ και αιώνες. Γι’ αυτό κατανοούμε ο ένας τον άλλο. Πρέπει λοιπόν να απαλλαγούμε από την εθνικιστική προπαγάνδα και να επιστρέψουμε στη φιλία Βενιζέλου και Ατατούρκ. Είναι πολύ σημαντικό».