Νέος καπιταλισμός, αρχαίο μέτρο

Το πρόσωπο του καπιταλισμού στην εποχή της τεχνολογικής επανάστασης δεν είναι σαν του Ιανού, με δύο όψεις, αλλά σαν του Καλιγούλα, με μια όψη που τη γνωρίζουν όλοι. Κι όμως πολλοί από αυτούς τους όλους, υπερβολικά πολλοί, πέφτουν στην παγίδα του εύκολου, γρήγορου, άκοπου και άνισου κέρδους, που είναι η ύβρις, αλλά και το σημάδι, των καιρών.

Η επικαιρότητα προσφέρει δύο παραδείγματα για τη διείσδυση του πνεύματος του νέου καπιταλισμού στο μεδούλι των ανθρώπων – και των θεσμών. Το πρώτο, και πιο θορυβώδες, προέρχεται μέσα από τις αποκαλύψεις για τον τρόπο που ενεργούσε ανά τον κόσμο η εταιρεία αστικών μεταφορών Uber. Σκληρό λόμπινγκ, παραβίαση νόμων και κανονισμών, προσέγγιση, με θεμιτά και αθέμιτα μέσα, των πολιτικών ηγεσιών (σε δηλωμένα αλλά και αδήλωτα καπιταλιστικές χώρες, όπως η Ρωσία), χρήση της τεχνολογίας για αποφυγή ελέγχων (η εταιρεία είχε διαμορφώσει τη μέθοδο «kill switch», που της επέτρεπε να καταστρέφει σημαντικά στοιχεία όταν επρόκειτο να ελεγχθεί), εκτεταμένη φοροδιαφυγή – και όλα αυτά με έναν βασικό στόχο: να γλιτώσει την τρισκατάρατη υπαγωγή σε κάποιου είδους ρύθμιση, που θα μείωνε ίσως ελαφρώς τα κέρδη της, αλλά κυρίως θα χαλούσε την εικόνα μιας εταιρείας εντελώς ελεύθερης, χωρίς κανέννα περιορισμό, που χαρίζει και στους πελάτες της αίσθημα ελευθερίας (σιγά μην περιμένω στην ουρά για ταξί) και κυρίως συμμετοχή στην απέραντων δυνατοτήτων κοινωνία της πληροφορίας.

Γιατί αυτό κατάφερε, και γι’ αυτό γιγαντώθηκε, η Uber: έπεισε, όχι μόνο τον βιαστικό νεόπλουτο αλλά και πολιτικούς σαν τον Μακρόν, ότι συμβολίζει το πνεύμα της εποχής, το νέο που ήρθε να αντικαταστήσει το παλιό, τη μέσα από την τεχνολογία πρόοδο που θα προφέρει καλύτερες υπηρεσίες, περισσότερες δουλειές, αυτοπραγμάτωση σε κάθε χρήστη. Και στο όνομα της οποίας όχι απλώς δικαιολογούνται αλλά απαιτούνται παραβιάσεις των ξεπερασμένων κανόνων και των ξεπερασμένων σχέσεων με ανθρώπους των οποίων η δουλειά υποτίθεται ότι είναι να υπερασπίζονται τον νόμο.

Πιο τραγική, γιατί με περισσότερα θύματα και βαρύτερες κοινωνικές συνέπειες είναι η ιστορία των χιλιάδων ανθρώπων που έχασαν χρήματα, ακόμα και ολόκληρες τις περιουσίες τους, με την πτώση των κρυπτονομισμάτων. Και πάλι επρόκειτο για ένα διαμάντι της τεχνολογίας και έναν καθρέφτη της νέας εποχής: χρήμα χωρίς υλική υπόσταση, χωρίς τράπεζες, χωρίς έλεγχο, χωρίς να χρειάζεται να κάνεις τίποτα παρά μόνο να ακολουθήσεις το ρεύμα, να επενδύσεις στο τίποτα και να κερδίσεις πολλά – στην αρχή, όταν πολλοί ήταν στο παιχνίδι, χωρίς να ξέρουν ποιο ήταν το παιχνίδι. Κι όταν αναπόδραστα ήρθε η πτώση του χάρτινου πύργου, αφού δεν στηριζόταν όχι μόνο σε ανθρώπινες αλλά ούτε καν σε οικονομικές αξίες, χάθηκαν μεμιάς τα πάντα, εκτός ίσως από την πίστη στο χρήμα που γεννά μόνο του χρήμα.

Μέτρο, δηλαδή διαρκής αναφορά στον άνθρωπο, να το αιώνιο κλειδί. Η τεχνολογία δεν είναι, από μόνη της, «καλή» ή «κακή», είναι ένα μέσο για να κάνουμε τη ζωή μας πιο γεμάτη, ή έστω πιο εύκολη. Ακόμα μεγαλύτερη εγρήγορση απαιτούν οι δυνάμεις που επιχειρούν να βάλουν το χρήμα στο κέντρο των πάντων. Δεν έχει καμία αξία να «κερδίσεις» τζογάροντας και ξεχνώντας ότι τελικά θα χάσεις. Δεν σημαίνει τίποτα να γκουγκλάρεις «Σεφέρης» και να σου βγαίνει «ποιητής». Κάτι κερδίζεις αν κάτι δημιουργήσεις. Ή αν διαβάσεις.