Οι πολλαπλές ευθύνες

Σαράντα οκτώ χρόνια χθες από τη μοιραία ημέρα, 20 Ιουλίου 1974, της παράνομης τουρκικής εισβολής και κατοχής του 38% της Κύπρου και ουσιαστικής διαίρεσης του νησιού. Αλλά και 48 χρόνια προσπαθειών για την επανένωση του νησιού, για τη λύση του κυπριακού προβλήματος, χωρίς αποτέλεσμα. Ρίχνουμε συνήθως το ανάθεμα, την ευθύνη για τη μη επίλυση στην αδιαλλαξία της Τουρκίας.

Αλλά αυτή είναι η μισή αλήθεια. Η άλλη μισή είναι ότι ευθύνη και μάλιστα μεγάλη έχουν και η Λευκωσία και η Αθήνα για τη μη λύση και το τραγικό αδιέξοδο στο οποίο βρίσκεται σήμερα το Κυπριακό με, μεταξύ άλλων, την προώθηση από πλευράς τουρκοκυπριακής ηγεσίας και Τουρκίας της «λύσης» των δύο κρατών και εγκατάλειψη του προτύπου της διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας (ΔΔΟ) με πολιτική ισότητα. Κάπως σχηματικά, μέχρι τις αρχές του 2003 η ευθύνη της αποτυχίας εξεύρεσης λύσης σε διαδοχικές προσπάθειες με πρωτοβουλία του ΟΗΕ ανήκε εν πολλοίς στην τουρκοκυπριακή πλευρά. Ο Ρ. Ντενκτάς που κυριαρχούσε στην τουρκοκυπριακή κοινότητα ήταν η ενσάρκωση της αδιαλλαξίας, της απόρριψης κάθε ιδέας για λύση επανένωσης, ομοσπονδίας, κ.λπ. Μετά όμως τον παραμερισμό του που επέβαλε η Αγκυρα το 2003 (Ρετζέτ Ταγίπ Ερντογάν) η ευθύνη για τη λύση έχει σε μεγάλο βαθμό περάσει στην ελληνική πλευρά (Λευκωσία – Αθήνα).

Πρώτα απ’ όλα η Λευκωσία ουδέποτε αξιοποίησε δημιουργικά την ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ενωση (2004) για την επίλυση του πολιτικού προβλήματος. Ανοίξαμε το 1986 τη διαδικασία ένταξης και πετύχαμε την ένταξη (κυβέρνηση Σημίτη, Γ. Βασιλείου, Γλ. Κληρίδη) προκειμένου να λειτουργήσει, όπως έλεγε ο Γ. Κρανιδιώτης (ο οραματιστής της κυπριακής ένταξης), «ως καταλύτης για την επίλυση του κυπριακού προβλήματος». Δεν λειτούργησε γιατί η Λευκωσία είδε κυρίως την Ενωση ως μηχανισμό τιμωρίας της Τουρκίας και όχι επίλυσης του πολιτικού προβλήματος. Και το κυριότερο, από το 2005 και μετά με μια σειρά άστοχων κινήσεων συνέβαλε στο πάγωμα της διαπραγματευτικής διαδικασίας για την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ.

Με αυτή την προσέγγιση υποβάθρου η Λευκωσία (με τη σύμπραξη της Αθήνας) έχασε δύο τουλάχιστον ιστορικές ευκαιρίες για την επίλυση του προβλήματος και την επανένωση του νησιού ως (διζωνικής, δικοινοτικής) ομοσπονδίας: (α) το 2004 όταν η τότε πολιτική ηγεσία «επέβαλε» ουσιαστικά την απόρριψη του Σχεδίου Ανάν για λύση. Η λύση Ανάν δεν ήταν βεβαίως η ιδανική. Ηταν όμως μια ρεαλιστική επιλογή που σήμερα, 22 χρόνια μετά, εάν είχε εφαρμοσθεί δεν θα υπήρχε κυπριακό πρόβλημα με τα τραύματά του, (β) το 2017 στο Κραν Μοντανά φθάσαμε σχεδόν στη λύση με ενεργό ρόλο του ΓΓ του ΟΗΕ Αντ. Γκουτέρες και μάλιστα σε καλύτερο πρότυπο απ’ αυτό του σχεδίου Ανάν (κατάργηση συμφωνίας εγγυήσεων, γρήγορη αποχώρηση στρατευμάτων, κ.λπ.). Και πάλι όμως την τελευταία στιγμή η Λευκωσία με τη σύμπραξη της Αθήνας (και την προτροπή της Ρωσίας) εγκατέλειψε την προσπάθεια (τεκμηριώνει το δράμα του Κραν Μοντανά με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες ο Μ. Δρουσιώτης στο πρόσφατο βιβλίο του «Εγκλημα στο Κραν Μοντανά»).

Και τώρα, 48 χρόνια μετά τη βάρβαρη εισβολή, βρισκόμαστε στο σημείο μηδέν για δίκαιη και βιώσιμη λύση. Και χωρίς ρεαλιστική προοπτική. Ούτε σε Κύπρο ούτε σε Τουρκία (με τον διαφορετικό αυταρχικό Ερντογάν που έχουμε τώρα). Οταν απουσιάζει η στρατηγική σκέψη…

Ο καθηγητής Π. Κ. Ιωακειμίδης είναι πρώην πρεσβευτής – σύμβουλος του ΥΠΕΞ και μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής του ΕΛΙΑΜΕΠ. Τελευταίο του βιβλίο: «Επιτεύγματα και Στρατηγικά Λάθη της Εξωτερικής Πολιτικής της Μεταπολίτευσης» (εκδ. Θεμέλιο)