Η Ρωσία απέτυχε σε όλους τους στόχους της στην πρώτη φάση του πολέμου στην Ουκρανία. Η απρόκλητη εισβολή της στην Ουκρανία συσπείρωσε τη Δύση, επαναβεβαίωσε την αναγκαιότητα της ύπαρξης του ΝΑΤΟ, οδήγησε τη γερμανική εξωτερική πολιτική σε αλλαγή υποδείγματος και τη Σουηδία και τη Φινλανδία στον προθάλαμο της νατοϊκής συμμαχίας. Επιπλέον, η δυτική στρατιωτική βοήθεια έδωσε τη δυνατότητα στην Ουκρανία να απωθήσει τις ρωσικές δυνάμεις και να τις περιορίσει στην περιοχή του Ντονμπάς.

Η δεύτερη φάση του πολέμου έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά. Εχει μετατραπεί σε έναν πόλεμο φθοράς. Ταυτόχρονα, όμως, αποκαλύπτει και την πραγματική στόχευση της Ρωσίας. Η Ρωσία πολεμάει την Ουκρανία αλλά στοχεύει τη Δύση. Η μόχλευση του ενεργειακού και του επισιτιστικού δείχνει τις πραγματικές διαστάσεις αυτού του πολέμου.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν είναι μια μεμονωμένη περιφερειακή διένεξη. Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία δεν αποσκοπεί απλώς στην προσάρτηση εδαφών, στην «φινλανδοποίηση» της Ουκρανίας ή στην αλλαγή του καθεστώτος της. Εχει ως απώτερο στόχο τη συνολική αναθεώρηση του status quo. Η Ρωσία όσο και η Κίνα με διαφορετική τακτική αμφισβητούν συνολικά τη δυτικοκεντρική φιλελεύθερη τάξη. Ο αναθεωρητισμός τους αμφισβητεί την πλανητική κατανομή ισχύος, προβάλλει το μοντέλο του αυταρχισμού ως εναλλακτικό της δημοκρατίας και το μοντέλο του ολιγαρχικού καπιταλισμού στο οικονομικό επίπεδο.

Για τη Δύση, ο πόλεμος στην Ουκρανία συμβολίζει το τέλος της ψευδαίσθησης ότι η οικοδόμηση μιας παγκόσμιας κοινότητας των εθνών, στη βάση της δημοκρατίας, της ελευθερίας, των ανοιχτών αγορών και της παγκοσμιοποίησης, ήταν εφικτή.

Η Κίνα και η Ρωσία επιδιώκουν ουσιαστικά τη μεταβολή του πλανητικού ισοζυγίου ισχύος εις βάρος της Δύσης. Οι αναθεωρητικές τους αξιώσεις συμπίπτουν με μια σειρά εσωτερικών προκλήσεων για τις δυτικές δημοκρατίες.

Από την αλλαγή του αιώνα η Δύση είχε εισέλθει σε μια παρατεταμένη περίοδο δυστοπίας. Οι βεβαιότητές μας κατέρρεαν η μία μετά την άλλη. Η οικονομική κρίση του 2008 ανέδειξε την αρνητική πλευρά της παγκοσμιοποίησης και επέτεινε τις ανισότητες δημιουργώντας κοινωνική δυσανεξία. Η τεχνολογική επανάσταση έχει ήδη δημιουργήσει μια νέα διαιρετική κοινωνική τομή προνομιούχων και μη προνομιούχων στη βάση του τεχνολογικού αλφαβητισμού.

Επιπλέον, οι πολιτικές ταυτότητας διχάζουν τις δυτικές κοινωνίες. Αυτό, σε συνδυασμό με τα μεταναστευτικά ρεύματα, δημιουργεί μια πολιτική πόλωση, έναν κοινωνικό διχασμό και απονομιμοποίηση των δημοκρατικών θεσμών.

Την ίδια ώρα, το δυτικό καπιταλιστικό μοντέλο πλησίαζε το σημείο τήξης και σε άλλα σημεία. Το μοντέλο της ανεξέλεγκτης ανάπτυξης και η πληθυσμιακή έκρηξη απομείωναν τους πεπερασμένους πόρους του πλανήτη και έφερναν το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής.

Αλλά και στο επίπεδο της υγείας, από το ’85 και μετά, είχαμε αλλεπάλληλες κρίσεις: HIV, SARS, H1N1, Ebola. Ούτε οι κρίσεις αυτές ούτε οι προειδοποιήσεις του Ομπάμα το 2014 αποδείχθηκαν αρκετές για να μας προετοιμάσουν για την κρίση πανδημίας που έφερε ο ιός COVID-19.

Οι ανισότητες της παγκοσμιοποίησης, οι κυκλικές κρίσεις του καπιταλιστικού συστήματος, η τέταρτη βιομηχανική και τεχνολογική επανάσταση, ο κατακερματισμός των δυτικών κοινωνιών από τις πολιτικές ταυτότητας και τα μεταναστευτικά ρεύματα λειτουργούν φυγόκεντρα για τη συνοχή των δυτικών κοινωνιών. Η ταχύτητα των αλλαγών δημιουργεί αβεβαιότητα και φόβο στις κοινωνίες. Προκαλεί κοινωνικό και δημογραφικό πανικό. Η απουσία αποτελεσματικών λύσεων οδηγεί σε έναν αντισυστημισμό που απονομιμοποιεί τα παραδοσιακά πολιτικά συστήματα και οδηγεί στην άνοδο του λαϊκισμού και στο φαινόμενο των ανελεύθερων δημοκρατιών ακόμη και στη Δύση. Καθεστώτα που παραμένουν δημοκρατίες ως προς το σκέλος των εκλογών αλλά το κράτος δικαίου είναι σε απίσχναση.

Τα εσωτερικά προβλήματα των δυτικών δημοκρατιών σε συνδυασμό με τις αναθεωρητικές αξιώσεις Κίνας και Ρωσίας είναι οι κύριοι λόγοι για τους οποίους το διεθνές σύστημα έχει εισέλθει σε μια περίοδο συστημικής αλλαγής προς την κατεύθυνση ενός πολυκεντρικού συστήματος ισορροπίας της ισχύος. Ο πόλεμος στην Ουκρανία μπορεί να μην εξελιχθεί σε έναν καταστροφικό παγκόσμιο πόλεμο, όπως ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Σηματοδοτεί, όμως, την είσοδο σε μια μεταβατική περίοδο συνολικής αμφισβήτησης του status quo που οδηγεί, αν δεν αντιστραφεί η πορεία, στην απαρχή μιας μακρόσυρτης διαδικασίας συστημικής αλλαγής.

Για τη Δύση, πέρα από την όψιμη συσπείρωσή της ως αποτέλεσμα της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, η αποτελεσματική αντιμετώπιση της Κίνας, της Ρωσίας αλλά και των μεγάλων προκλήσεων του 21ου αιώνα, όπως των ανισοτήτων, του κοινωνικού κατακερματισμού, της κλιματικής αλλαγής, των πανδημιών, του Μεταναστευτικού, προϋποθέτει αλλαγή υποδείγματος στο εσωτερικό και την ενότητα του ευρωατλαντικού χώρου στο εξωτερικό.

Μετά τη Μεγάλη Υφεση του 1929, o Ρούζβελτ ανέταξε την οικονομία και την κοινωνική συνοχή στη βάση ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου με το New Deal και την ομιλία του για τις τέσσερις ελευθερίες που αποτελούσαν τα βασικά κοινά ανθρώπινα δικαιώματα για την επιβίωση της δημοκρατίας και της ελεύθερης κοινωνίας. Οι δυτικές κοινωνίες βρίσκονται σήμερα απέναντι σε μια αντίστοιχη ιστορική πρόκληση στο εσωτερικό τους.

Στο πλανητικό επίπεδο, η Δύση, ενωμένη, μπορεί να παραμείνει κυρίαρχη στο πλανητικό σύστημα. Χρειάζεται, όμως, ένα νέο Ατλαντικό Σύμφωνο που να αποτυπώνει μια πιο ισότιμη σχέση και μια νέα κατανομή ρόλων. Οι συνθήκες έχουν ωριμάσει πλέον για τη μετάβαση από το καθεστώς της «στρατηγικής εξάρτησης» της Ευρώπης από τις ΗΠΑ στη διατλαντική «στρατηγική συμπληρωματικότητα».

Ο στρατηγικός στόχος της Δύσης δεν είναι, πλέον, η επέκταση της δυτικοκεντρικής φιλελεύθερης τάξης (liberal order), αλλά η περιχαράκωση και η διάσωση των δημοκρατιών και η ανάσχεση των αναθεωρητικών δυνάμεων του αυταρχισμού.

Βραχυπρόθεσμα, αυτό σημαίνει μια κοινή και αποτελεσματική στρατηγική για την αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης, του πληθωρισμού και της επαπειλούμενης οικονομικής κρίσης που θα δοκιμάσει ακόμη περισσότερο τη συνοχή των δυτικών δημοκρατιών.

Ο κ. Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος είναι καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής στην Εδρα «Κωνσταντίνος Καραμανλής» στη Σχολή Fletcher του Πανεπιστημίου Tufts, πρώην υπουργός.

Headlines