Τήλος: Τα αρώματα της Ήριννας

Τμήμα του δωδεκανησιακού συμπλέγματος, η Τήλος, το νησί της ποιήτριας Ήριννας, είναι ένας τόπος ιδανικός για ήρεμες διακοπές ανάμεσα σε ζεστούς ανθρώπους.

Πεντακάθαρες ακρογιαλιές, τραχείς ορεινοί όγκοι, εύφορες παραθαλάσσιες εκτάσεις, αρχαία και βυζαντινά μνημεία, δείγματα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και μονοπάτια για περιπατητές συνθέτουν την εικόνα του νησιού, όπου διατηρείται ζωντανή η παράδοση.

Πηγή: Δήμος Τήλου

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν η αρχαία πόλη και το μεσαιωνικό κάστρο, στο λόφο πάνω από την πρωτεύουσα, το σπήλαιο Xαρκαδιό, με σημαντικά παλαιοντολογικά ευρήματα, το μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονος, σε επιβλητικό τοπίο, καθώς και το έρημο σήμερα Mικρό Xωριό.

Πηγή: Δήμος Τήλου

Το Μεγάλο Χωριό

Χτισμένη στην ενδοχώρα του νησιού, στο βόρειο τμήμα του, η πρωτεύουσα διατηρεί αρκετά στοιχεία από την παραδοσιακή αρχιτεκτονική.

Τα πετρόχτιστα σπίτια απλώνονται στα ριζά του απόκρημνου λόφου του Αγίου Στεφάνου, κάτω από τα ερείπια του αρχαίου οικισμού και του μεσαιωνικού κάστρου.

Πηγή: Δήμος Τήλου

Η αρχαία πόλη και το μεσαιωνικό κάστρο

Οι σημαντικότεροι αρχαιολογικοί χώροι του νησιού εντοπίζονται σε φύσει οχυρή θέση, στην ανατολική πλαγιά και στην κορυφή του λόφου του Αγίου Στεφάνου, που υψώνεται πάνω από τον οικισμό του Μεγάλου Χωριού.

Οι οικίες της αρχαίας πόλης ήταν χτισμένες πάνω σε άνδηρα που διαμορφώθηκαν κυρίως κατά την Κλασική και την Ελληνιστική Εποχή, όμως η κατοίκηση στο λόφο πρέπει να είχε ξεκινήσει παλαιότερα.

Στην κορυφή του λόφου δεσπόζει η οχυρωμένη ακρόπολη, στην οποία βρισκόταν το ιερό του Διός Πολιέως και της Αθηνάς Πολιάδος, κυρίων θεοτήτων του νησιού.

Τμήμα του αρχαίου τείχους –οικοδομήθηκε στο α’ μισό του 4ου αιώνα π.Χ.– διασώζεται πίσω από την καινούρια εκκλησία του Ταξιάρχη.

Το μεσαιωνικό κάστρο αντικατέστησε την οχύρωση της ακρόπολης και αποτέλεσε ασφαλές καταφύγιο για τους κατοίκους του νησιού.

Διαμορφωμένο από τους Ιωαννίτες Ιππότες, καθιστούσε δυνατό τον έλεγχο των λιμανιών της Ερίστου και του Αγίου Αντωνίου, καθώς και της Νισύρου.

Διέθετε στην ανατολική πλευρά του ογκώδη τετράγωνο πύργο.

Στο εσωτερικό σώζονται θεμέλια κτισμάτων και δεξαμενές νερού, καθώς και η μισοερειπωμένη εκκλησία του Ταξιάρχη, χτισμένη το 14ο-15ο αιώνα στη θέση του ναού του Διός Πολιέως και της Αθηνάς Πολιάδος.

Από την αρχική τοιχογράφηση του 14ου ή των αρχών του 15ου αιώνα διατηρούνται δύο μόνο παραστάσεις (Μεταμόρφωση, Έγερση Λαζάρου).

Στο 17ο αιώνα ανάγονται τα υπολείμματα τοιχογραφιών στην αψίδα και το νάρθηκα.

Από το κάστρο έχετε υπέροχη θέα και μπορείτε να απολαύσετε το ηλιοβασίλεμα στον όρμο του Aγίου Aντωνίου.

Το σπήλαιο Χαρκαδιό

Τα πρώτα απολιθωμένα δόντια ελεφάντων αποκαλύφθηκαν το 1971 από τον καθηγητή Γεωλογίας και Παλαιοντολογίας Νικόλαο Συμεωνίδη.

Οι ανασκαφές των μελών του Εργαστηρίου Γεωλογίας – Παλαιοντολογίας και των συνεργατών τους (αρχαιολόγων, φοιτητών, ξένων παλαιοντολόγων) έχουν φέρει στο φως αρχαιολογικό (λίθινα εργαλεία και όστρακα πήλινων αγγείων, τα παλαιότερα Νεολιθικής Εποχής) και παλαιοντολογικό υλικό (μεταξύ άλλων, απολιθωμένα οστά από νάνους ελέφαντες, απολιθωμένα ελάφια και χελώνες).

Πηγή: Δήμος Τήλου

Οι νάνοι ελέφαντες ζούσαν στο νησί πριν από 45.000 χρόνια και εξαφανίστηκαν πριν από 4.000 χρόνια.

Το Φυσιογραφικό Μουσείο της Βιέννης, από τα μεγαλύτερα της Ευρώπης, έχει διοργανώσει έκθεση αφιερωμένη στην ανακάλυψη των νάνων ελεφάντων στην Τήλο.

Το μεσαιωνικό κάστρο της Μεσαριάς

Χτισμένο πάνω σε βραχώδες ύψωμα, στο μέσον περίπου της διαδρομής από την πρωτεύουσα προς τα Λιβάδια, το κάστρο της Μεσαριάς οικοδομήθηκε με σκοπό τον έλεγχο της επικοινωνίας του Μεγάλου Χωριού με το μεσαιωνικό λιμάνι του Αγίου Στεφάνου.

Πηγή: Δήμος Τήλου

Στο εσωτερικό του σώζονται ερείπια κατοικιών και το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία ή του Σταυρού.

Ο οικισμός του Αγίου Αντωνίου

Στο μικρό λιμάνι του γραφικού ψαράδικου οικισμού βρίσκουν καταφύγιο αλιευτικά και εκδρομικά σκάφη.

Στην παραλία δεσπόζουν ο μύλος και το εκκλησάκι του Αγίου Αντωνίου.

Στον όρμο του Aγίου Aντωνίου έχουν εντοπιστεί ανθρωπολογικά λείψανα ψηφιδοπαγών αιγιαλών.

Οι απολιθωμένοι ανθρώπινοι σκελετοί ανήκουν πιθανώς σε Βυζαντινούς (χρονολογούνται γύρω στο 800 μ.Χ.).

Το μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονος

Από τα σπουδαιότερα προσκυνήματα στο δωδεκανησιακό χώρο, το φρουριακής μορφής μοναστήρι, χτισμένο σε μια κατάφυτη πλαγιά, περιβάλλεται από πετρόχτιστο περίβολο με πύργο στο νοτιοδυτικό άκρο του.

Το καθολικό ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο.

Πηγή: Δήμος Τήλου

Χτίστηκε πριν από τα τέλη του 15ου αιώνα, ανακαινίστηκε δε το 1703, επί ηγουμένου Λαυρεντίου, και το 1912.

Στο ναό υπάρχουν εντοιχισμένα μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη σε δεύτερη χρήση, προερχόμενα προφανώς από παλαιοχριστιανική βασιλική.

Πηγή: Δήμος Τήλου

Νεότερες τοιχογραφίες και γύψινες διακοσμήσεις καλύπτουν εσωτερικά το ναό.

Πηγή: Δήμος Τήλου

Στο νάρθηκα διατηρούνται τοιχογραφίες του τέλους του 15ου αιώνα – κυρίαρχη η προσωπογραφία του πρώτου κτήτορα, ιερομόναχου Ιωνά, που κρατά στο ένα χέρι ομοίωμα του μοναστηριού και στο άλλο θυμιατήρι.

Ο Παντοκράτορας στον τρούλο και η Αγία Τριάδα στην αψίδα είναι έργα του συμαίου ζωγράφου Γρηγορίου (1776), σύμφωνα με επιγραφή που δε σώζεται πλέον.

Το αξιόλογης τέχνης ξυλόγλυπτο τέμπλο κατασκευάστηκε το 1714.

Περιμετρικά της αυλής υπάρχουν κελιά, τράπεζα, φούρνος, μαγειρείο και αποθηκευτικοί χώροι.

Το Μικρό Χωριό

Η κατοίκησή του χρονολογείται από την εποχή των Iωαννιτών Iπποτών (15ος αιώνας).

Μέχρι το 1940 αριθμούσε 750 κατοίκους περίπου, σταδιακά όμως άρχισε να ερημώνει, ώσπου εγκαταλείφθηκε οριστικά στα μέσα της δεκαετίας 1960-1970 – οι κάτοικοι που είχαν απομείνει εγκαταστάθηκαν στα Λιβάδια.

Σώζονται ερείπια μικρού μεσαιωνικού κάστρου και πετρόχτιστων σπιτιών, σε μοναδική αρμονία με τον περιβάλλοντα χώρο.

Πηγή: Δήμος Τήλου

Στην εκκλησία του Αγίου Ιωάννη Αβαλλά σώζονται ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες των αρχών του 14ου αιώνα, με έντονο το λαϊκό στοιχείο.

Αξιόλογο τοιχογραφικό σύνολο 15ου αιώνα διατηρείται και στην εκκλησία του Σωτήρα.

Πηγή: Δήμος Τήλου

Κάτω από το κάστρο βρίσκονται οι εκκλησίες της Κοίμησης της Θεοτόκου και της Τίμιας Zώνης, με θαυμάσιες τοιχογραφίες 18ου αιώνα και ξυλόγλυπτο τέμπλο.

Τα Λιβάδια

Το λιμάνι του νησιού εξελίχθηκε σε οικιστικό σύνολο με τη σταδιακή εγκατάσταση των κατοίκων του Mικρού Xωριού, κυρίως μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Τα σπίτια, χτισμένα στο μυχό μεγάλου κόλπου, απλώνονται σε εύφορη μικρή κοιλάδα.

Στην ευρύτερη περιοχή σώζονται ίχνη μεσαιωνικών κάστρων (Λάμπρου, Φανερωμένης, Αγριοσυκιάς και Σταυρού).

Πηγή: Δήμος Τήλου

Ακολουθώντας τον παραλιακό δρόμο οι επισκέπτες του νησιού φθάνουν στο μεσαιωνικό λιμάνι του Aγίου Στεφάνου, με το φάρο.

Λίγο μακρύτερα, σε απόσταση 2,5 χλμ Α, βρίσκεται ο αγροτικός οικισμός Γερά, με την πηγή «Δεσπότη Νερό».

Η ιστορική ταυτότητα της Τήλου

Γνωστή στην αρχαιότητα για τα αρώματά της, η Τήλος κατοικήθηκε από τη Νεολιθική Περίοδο (4η χιλιετία π.Χ.), όπως μαρτυρούν τα αρχαιολογικά ευρήματα στο σπήλαιο Χαρκαδιό και στην περιοχή Λακκιά, στον κάμπο του Μεγάλου Χωριού.

Πηγή: Δήμος Τήλου

Το νησί, που δέχτηκε μινωικές επιδράσεις, ίδρυσε τον 7ο αιώνα π.Χ. μαζί με τη Λίνδο την αποικία Γέλα στη Σικελία και συμμετείχε τον 5ο αιώνα π.Χ. στην Α’ Αθηναϊκή Συμμαχία.

Πηγή: Δήμος Τήλου

Από τις αρχές του 4ου αιώνα π.Χ. έως τα μέσα περίπου του 3ου αιώνα π.Χ. (τότε υπήχθη στο ροδιακό κράτος) η Τήλος, με ανεξάρτητη κρατική υπόσταση, δημοκρατικό πολίτευμα και δικά της νομίσματα, γνώρισε περίοδο ακμής.

Στο διάστημα αυτό, γύρω στα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ., τοποθετείται η ζωή της φημισμένης ποιήτριας Ήριννας – αριστούργημά της θεωρείται το ποίημα «Ηλακάτη».

Πηγή: Δήμος Τήλου

Στα κατοπινά χρόνια η Τήλος ακολούθησε την πορεία της Ρόδου και γνώρισε τη ρωμαϊκή κυριαρχία.

Κατά τη Βυζαντινή Περίοδο υπήρξε τμήμα του στρατιωτικού Θέματος της Σάμου, εκκλησιαστικά δε υπαγόταν στη Μητρόπολη Ρόδου.

Στις αρχές του 14ου αιώνα (1309) περιήλθε, όπως και τα άλλα Δωδεκάνησα, στην κυριαρχία του Τάγματος των Ιωαννιτών Ιπποτών, οι οποίοι οικοδόμησαν κάστρα σε καίριες θέσεις του νησιού.

Οι Τούρκοι, ύστερα από επανειλημμένες επιδρομές, κατέλαβαν την Τήλο μετά την παράδοση της Ρόδου, το 1523.

Πηγή: Δήμος Τήλου

Το νησί ενσωματώθηκε επίσημα στην Ελλάδα το 1948.

*Στην κεντρική φωτογραφία του παρόντος άρθρου εικονίζεται το Μικρό Χωριό της Τήλου (πηγή: Γιάννης Τούντας).