Εμμανουήλ Ροΐδης: Ο πιο καθαρόαιμος Νεοέλληνας χιουμορίστας

Ξαφνική επίθεση εναντίον του Εμμανουήλ Ροΐδη. Έτσι, στα καλά καθούμενα. Ο αφορισμός σε νέα σχήματα. Ώρα είναι ν’ αναψηλαφήσουν και το φάκελλο του Λασκαράτου. Αυτή δε τη φορά δεν προέρχεται η πρωτοβουλία από την Εκκλησία. Δάσκαλος του νεοελληνικού λόγου είναι αυτός που ασκεί την πολεμική, για να καταλογίση αντιχριστιανισμό στο συγγραφέα των «Συριανών Διηγημάτων».

Μεταφέρω ένα μέρος από το κατηγορητήριο: «…Ορθολογιστής, άπιστος, ηθικολόγος, εχθρός του Χριστιανισμού, αρνητής υπέρ παν άλλο, είχεν οπλίσει την φαρέτραν του με βέλη δηλητηριώδη…» Και το κύριο σώμα του εγκλήματος: «Δεν του ήρεσεν ο κλήρος, δεν του επήγαιναν αι νηστείαι, αι λαμπάδες, τα θυμιάματα, η πίστις προς τα θαύματα… Εμυκτήρισε την ακόλαστον ζωήν των κληρικών… την απαιδευσίαν των… Επί πλέον, ήτο κατά των μακρών ακολουθιών, των ψαλτών και της ρινοφωνίας, κατά της αμαθείας των Βυζαντινών και συγχρόνων του Νεοελλήνων κληρικών, ιδιαζόντως δε των αρχιερέων και δη των συνοδικών…»

Όσα, δηλαδή, στοιχεία αποτελούν τίτλους τιμής του συγγραφέα, γίνονται η πρώτη ύλη για να συνθέση ο κατήγορος το «κατηγορώ» του.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 21.8.1968, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Εμμανουήλ Ροΐδη, κατηγορείσαι επειδή, πριν από ένα αιώνα, σε ατμόσφαιρα σκοτεινή, φωτεινός εσύ, υπογράμμισες όσα σήμερα καταπολεμούν τα προοδευτικά στοιχεία της Εκκλησίας και της Πολιτείας, που ζητούν ακριβώς όσα εσύ ζητούσες: Κλήρο καλλιεργημένο, αποβολή νεκρών πια τύπων, συντόμευση των ακολουθιών, προστασία της εκκλησιαστικής μουσικής από την κακοποίηση κακών εκτελεστών της.

Εμμανουήλ Ροΐδη, κατηγορείσαι επειδή μυκτηρίζεις τις ακολασίες κληρικών που σήμερα δεν μυκτηρίζει απλώς αλλά και κολάζει το κοινωνικό σύνολο.

Κατηγορείσαι, Εμμανουήλ Ροΐδη, επειδή στρέφεσαι εναντίον της δεισιδαιμονίας, της μισαλλοδοξίας, της διαστροφής του πνεύματος της θρησκείας.

Κατηγορείσαι, επειδή πριν από εκατό χρόνια είπες όσα σήμερα λένε περισσότερο έντονα εκκλησιαστικοί και λαϊκοί ηγέτες.

Αδάμαστο το πάθος της λασποβολίας. Δεν μας φτάνουν οι ζωντανοί. Με το πηλοφόρι στο χέρι, ρυπαίνουμε και νεκρούς.

Λάσπη στο Ροΐδη. Σα νάχουμε πολλούς με τη μόρφωση, το πνεύμα, το κριτικό του μάτι… Κι’ εκείνο το χιούμορ του… Ο πιο καθαρόαιμος Νεοέλληνας χιουμορίστας.

Συνείδηση ευρωπαϊκή, πολύ πριν από τους διεθνείς οργανισμούς.

Ευλαβής απέναντι της υγιούς παραδόσεως αλλά και πολέμιος του σκοταδισμού που επικρατούσε κατά το πρώτο στάδιο της συγκροτήσεως της χώρας σε Κράτος.

Ο πιο κομψός χειριστής της καθαρεύουσας, κι’ ας της δίνη συντριπτικά πλήγματα με τα «είδωλά» του.

Από τις μορφές που αφήνουν τη σφραγίδα τους.

Ανάμεσα στους κορυφαίους της λογοτεχνίας και της διανοήσεως.

Και ενώ η Εκκλησία δεν επιμένει σε καταδίκη που η μεσαιωνίζουσα νοοτροπία του καιρού του είχεν επιβάλει στο συγγραφέα της «Πάπισσας Ιωάννας», έρχονται και τον λιθοβολούν ακριβώς εκείνοι που θέσει έπρεπε να είναι υμνητές και υπερασπιστές του.

*Άρθρο του αειμνήστου Παύλου Παλαιολόγου, που έφερε τον τίτλο «Στροφή στα πίσω» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» στις 21 Αυγούστου 1968.

Ο Εμμανουήλ Ροΐδης, ένας από τους σπουδαιότερους έλληνες συγγραφείς του 19ου αιώνα, γεννήθηκε στην Ερμούπολη της Σύρου το 1836 (στις 28 Ιουλίου, κατά την επικρατέστερη εκδοχή) και απεβίωσε στην Αθήνα το 1904.

Ο Ροΐδης καταπιάστηκε επιτυχώς με την πεζογραφία, την κριτική, το δοκίμιο, τη μετάφραση και τη δημοσιογραφία.

Η γραφή του Ροΐδη διακρίνεται για το περίτεχνο ύφος, το ευφυές, συχνά σαρκαστικό χιούμορ και τη σατιρική διάθεση.

Ο Ροΐδης, ο οποίος κάλυψε με το έργο του μια κρίσιμη περίοδο της νεοελληνικής λογοτεχνίας, στο μεταίχμιο της Α’ (Παλαιάς) και της Β’ (Νέας) Αθηναϊκής Σχολής, αντιμετωπίστηκε από τους μεν συγχρόνους του ως ριζοσπάστης, από τους δε νεοτέρους του ως συντηρητικός.