Η Ρωσία διευρύνει την επιρροή της στην Αφρική

Όταν τον περασμένο Απρίλιο η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ υπερψήφισε πρόταση που καλούσε σε αποπομπή της Ρωσίας από το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ, η πρόταση πήρε 93 θετικές ψήφους, 24 ψήφους κατά και 58 αποχές. Από τις 24 αρνητικές ψήφους οι 9 ήταν από την Αφρική, ενώ 23 ήταν συνολικά και οι χώρες της Αφρικής που απείχαν από την ψηφοφορία, ανάμεσά τους και η Νότια Αφρική.

Η ψηφοφορία αυτή στη γενική της εικόνα υπογράμμισε κάτι που το είδαμε να επαναλαμβάνεται και αρκετές φορές αργότερα – ενδεικτικά ας αναφέρουμε τη σύνοδο των BRICS και των χωρών του G20: αυτή τη στιγμή υπάρχει μια σύγκρουση της «Δύσης» με τη Ρωσία, δηλαδή των χωρών του G7, των χωρών της ΕΕ, των μελών του ΝΑΤΟ (αν και με τη διακριτή στάση της Τουρκίας) και ορισμένων παραδοσιακών συμμάχων των ΗΠΑ όπως είναι η Ιαπωνία και οι χώρες της Ωκεανίας. Ωστόσο, πέραν αυτών των χωρών υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός χωρών, που εκπροσωπούν μεγάλο μέρος του παγκοσμίου πληθυσμού, αλλά και του παγκοσμίου ΑΕΠ, που επιλέγουν να διατηρούν μια ορισμένη ουδετερότητα και σε κάποιες περιπτώσεις μια αρκετά ευμενή στάση απέναντι στη Ρωσία.

Και αυτό φάνηκε στην πρόσφατη περιοδεία του Ρώσου υπουργού Εξωτερικών Σεργέι Λαβρόφ στην Αφρική όπου επισκέφτηκε τέσσερις χώρες: Αίγυπτο, Κονγκό, Ουγκάντα και Αιθιοπία.

Πώς η Ρωσία οικοδόμησε δεσμούς με την Αφρική

Οι δεσμοί της Ρωσίας με την Αφρική έχουν αρκετό ιστορικό βάθος. Η Ρωσία δεν υπήρξε αποικιακή δύναμη στην Αφρική (μάλιστα κάποια στιγμή έστειλε και βοήθεια στην Αιθιοπία για την υποστηρίξει απέναντι στη Μεγάλη Βρετανία).

Αντιθέτως η ΕΣΣΔ, ιδίως μετά τον πόλεμο επένδυσε στις καλές σχέσεις με την Αφρική, στο πλαίσιο της συνολικής της υποστήριξης στα αντι-αποικιακά κινήματα και σε διάφορες περιόδους υπήρξαν καθεστώτα και κυβερνήσεις στην Αφρική με ανοιχτά φιλο-σοβιετικό προσανατολισμό. Αρκετά κινήματα που μετεξελίχτηκαν αργότερα σε κυβερνήσεις και καθεστώτα που με διάφορες μορφές διατηρούν την εξουσία ως σήμερα, στηρίχτηκαν στη σοβιετική βοήθεια και υπάρχουν από τότε δεσμοί.

Η κατάρρευση της ΕΣΣΔ είχε ως αποτέλεσμα στη δεκαετία του 1990 η παρουσία της Ρωσίας να υποχωρήσει σημαντικά. Όμως, στην εποχή Πούτιν οι σχέσεις αυτές ενισχύθηκαν σημαντικά και αυξήθηκαν σημαντικά και οι οικονομικές σχέσεις καθώς η Ρωσία έκανε σημαντικές εξαγωγές,  συμπεριλαμβανομένων και μεγάλων εξαγωγών οπλικών συστημάτων. Αρκεί να αναλογιστούμε ότι το 2020 το 49% των εισαγωγών όπλων στην Αφρική ήταν από τη Ρωσία. Βοήθησε σε αυτό και το γεγονός ότι η Ρωσία διέγραψε το χρέος που είχαν χώρες όπως η Αγκόλα και η Αλγερία από την εποχή της ΕΣΣΔ, στοιχείο που επέτρεψε τη σύναψη νέων μεγάλων συμφωνιών αγοράς όπλων. Με αυτόν τρόπο  η Ρωσία κατάφερε να οικοδομεί και πολιτικές σχέσεις με αυτές τις χώρες.

Το 2019 ο Βλαντιμίρ Πούτι φιλοξένησε στη Μόσχα μια σύνοδο κορυφής Ρωσίας – Αφρικής στην οποία συμμετείχαν 43 ηγέτες αφρικανικών χωρών. Τώρα προετοιμάζεται η δεύτερη σύνοδος κορυφής Ρωσίας – Αφρικής για το 2023.

Επιπλέον, είχε μια παρουσία σε τοπικές συγκρούσεις, όμως με τρόπο που κυρίως να κατατείνει προς την προσπάθεια να διαμορφωθεί κάποια πολιτική λύση – η Λιβύη είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Μάλιστα, όταν η Γαλλία αποφάσισε ουσιαστικά να υποχωρήσει από το Σαχέλ ήταν η ρωσική – μισθοφορική – Βάγκνερ που ανέλαβε να καλύψει ένα μέρος του κενού που άφησαν οι Γάλλοι.

Σε αυτή την προσπάθεια βοηθήθηκε η Ρωσία και από το γεγονός ότι σε αντίθεση με τις ΗΠΑ ή την ΕΕ που συχνά προτάσσουν ή θέτουν ως αναγκαία συνθήκη τα ζητήματα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η Ρωσία δεν έδειχνε να βάζει τέτοιους όρους.

Το αποτέλεσμα ήταν η Ρωσία, παρότι δεν έχει τις επενδυτικές δυνατότητες που έχει η Κίνα, που έχει επενδύσει ιδιαίτερα στην Αφρική, να αναπτύξει αρκετά σημαντικές οικονομικές σχέσεις.

Το ζήτημα των σιτηρών

Η Αφρική είναι μια περιοχή που σε σημαντικό βαθμό εξαρτάται και από εισαγωγές τροφίμων και ιδίως σιτηρών. Ο πόλεμος στην Ουκρανία φάνηκε να διακυβεύει σε σημαντικό βαθμό την πρόσβασή τους σε σιτηρά και αυτό αποτελούσε και απειλή για την εσωτερική κοινωνική τους συνοχή.

Μεγάλο μέρος των σιτηρών που εισάγονται στην Αφρική προέρχονται από την Ουκρανία και τη Ρωσία. Η Αίγυπτος για παράδειγμα το 80% των σιτηρών της το εισάγει από την Ουκρανία και τη Ρωσία.

Αυτό εξηγεί και γιατί η Ρωσία μπήκε στη διαδικασία της συμφωνίας για την εξαγωγή των σιτηρών της Ουκρανίας, μια που με αυτό τον τρόπο κατοχύρωνε έναν ρόλο εγγυητή της πρόσβασης χωρών όπως αυτές της Αφρικής σε κρίσιμα εμπορεύματα και προϊόντα.

Η επίσκεψη Λαβρόφ

Σε αυτό το φόντο η επίσκεψη Λαβρόφ είχε αρκετούς συμβολισμούς αλλά και αρκετή ουσία.

Καταρχάς επισκέφτηκε την Αίγυπτο, μια χώρα με την οποία η Ρωσία διατηρεί ιστορικά καλές σχέσεις, με την οποία συνεργάζεται συστηματικά για την διαχείριση της Λιβυκής κρίσης αλλά επί της ουσίας συντονίζεται και στην αναζήτηση πολιτικής λύσης για τη Συρία, έχοντας παράλληλα και σημαντικές οικονομικές σχέσεις. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι παρά τις παραδοσιακές σχέσεις της Αιγύπτου και με τις ΗΠΑ, η χώρα παραμένει ένας από τους μεγαλύτερους αγοραστές ρωσικών οπλικών συστημάτων. Επιπλέον, η Αίγυπτος ενδιαφέρεται και για συμμετοχή  στη διαδικασία των BRICS. Ο Λαβρώφ βρήκε την ευκαιρία να διαβεβαιώσει και για τη συμφωνία για τις εξαγωγές σιτηρών της Ουκρανίας και για το γεγονός ότι και οι Ρώσοι εξαγωγείς σιτηρών θα τηρήσουν τις δεσμεύσεις τους. Και βέβαια πριν από μερικές μέρες ανακοινώθηκε ότι ξεκίνησαν οι εργασίες από τη Rosatom για το ρωσικής τεχνολογίας πρώτο πυρηνικό εργοστάσιο στην Αίγυπτο.

Έπειτα επισκέφτηκε το Κονγκό μια σχετικά μικρή πετρελαιοπαραγωγό χώρα, στην πρώτη επίσκεψη ρώσου ή σοβιετικού υπουργού Εξωτερικών σε μια χώρα, στην οποία αρκετοί κάτοικοι έχουν σπουδάσει στην ΕΣΣΔ και τη Ρωσία.

Επισκέφτηκε την Ουγκάντα μια χώρα πάντα κομβική στο συνολικό συσχετισμό δύναμης στην Αφρική και με την οποία άλλωστε διατηρεί η Ρωσία από καιρό καλές σχέσεις, με τον πρόεδρο της χώρας Γιουέρι Μουσεβένι να δηλώνει για τη Ρωσία «πώς μπορούμε να είμαστε ενάντια σε κάποιον που δεν μας έβλαψε ποτέ;».

Και τέλος, επισκέφτηκε μια χώρα πάντα κρίσιμη στην Αφρική, λόγω γεωγραφικής θέσης αλλά και λόγω μεγέθους πληθυσμού, την Αιθιοπία, επιβεβαιώνοντας τις παραδοσιακά καλές σχέσεις των δύο χώρων.

Για τη Ρωσία η περιοδεία αυτή, όπως και συνολικά η εντυπωσιακή δραστηριότητα του Σεργκέι Λαβρόφ σε όλη την περίοδο της «ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης» στην Ουκρανία είναι μια απόδειξη ότι ένα μεγάλο μέρος του πλανήτη εξακολουθεί να την αντιμετωπίζει και ως έναν νόμιμο συνομιλητή στο γεωπολιτικό επίπεδο αλλά και ως μια χώρα με την οποία μπορούν να υπάρχουν ακόμη σημαντικές συναλλαγές.

Είναι δε ταυτόχρονα και μια ευκαιρία για τη Μόσχα να δείξει ότι όντως ο κόσμος γίνεται πολυπολικός και όχι μονοπολικός όπως κατηγορεί τις ΗΠΑ ότι επιδιώκουν. Μια προσπάθεια να δείξει ότι μπορεί να σέβεται την κυριαρχία των χωρών αυτών, να μην παρεμβαίνει στο εσωτερικό τους και να αποφεύγει μια αποικιακή λογική, κάτι που υπογράμμισε και ο ίδιος ο Λαβρόφ κατά την επίσκεψή του στην Αιθιοπία. «Είμαι βέβαιος ότι η μεγάλη πλειοψηφία των χωρών του κόσμου δεν θέλει να ζήσει σε μια επιστροφή της εποχής της αποικιοκρατίας», ήταν μια χαρακτηριστική του δήλωση.

Την ίδια στιγμή η περιοδεία αυτή δείχνει και τα πραγματικά όρια που συναντά τόσο η αμερικανική όσο και η ευρωπαϊκή προσπάθεια για απομόνωση της Ρωσίας, σε μεγάλο βαθμό εξαιτίας και της δικής τους αδυναμίας να μπορούν να έχουν μια αποτελεσματικότερη αφρικανική πολιτική. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το γεγονός ότι εξαιτίας της εσωτερικής σύγκρουσης στην Αιθιοπία η ΕΕ έχει αναστείλει από τον Νοέμβριο του 2020 την παροχή οικονομικής βοήθειας.