Με πλούσια σε πόρους υπεδάφη και με κρίσιμες εμπορικές διόδους σε θάλασσα και γη, η Αφρική αποτελεί πεδίο γεωπολιτικών ανταγωνισμών εδώ και πολλές δεκαετίες.

Αντιμέτωπες με τις οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας, της κλιματικής αλλαγής και του πολέμου στην Ουκρανία, την εξάρτηση από τις εισαγωγές σιτηρών και τις ρευστές γεωπολιτικές ισορροπίες στα εδάφη τους, πολλές χώρες της ηπείρου επιχείρησαν έως τώρα να κρατήσουν αποστάσεις… ασφαλείας από την πολυεπίπεδη κρίση, τηρώντας στάση αναμονής.

Τα 25 από τα 54 αφρικανικά κράτη απείχαν της ψηφοφορίας για την καταδίκη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία κατά τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ τον περασμένο Μάρτιο. Κίνηση, που ερμηνεύτηκε ως ένδειξη της αυξανόμενης περιφερειακής επιρροής της Μόσχας.

Την επομένη πάντως της έναρξης του πολέμου, οι τρεις Αφρικανοί εκπρόσωποι στο 12μελές Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ είχαν υπερψηφίσει την πρόταση για άμεσο τερματισμό των εχθροπραξιών. Η Ρωσία, μόνιμο μέλος του Συμβουλίου, άσκησε τότε βέτο.

Τώρα, καθώς ο πόλεμος διανύει πια τον έκτο μήνα με φόντο τη διευρυνόμενη ενεργειακή και επισιτιστική κρίση, Ρώσοι και Δυτικοί έχουν πυκνώσει τις επισκέψεις τους στη πολύπαθη ήπειρο, ανταλλάσσοντας από τα εδάφη της κατηγορίες και αποκαλύπτοντας μια νέα δύσκολη πραγματικότητα για τα αφρικανικά κράτη.

Θέλοντας ή μη, καλούνται να επιλέξουν «στρατόπεδο». Όχι τυχαία, αναλυτές περιγράφουν την κατάσταση ως τον πιο έντονο ανταγωνισμό γεωπολιτικής επιρροής στην ήπειρο από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου.

‘Ηπειρος… διερχόμενων «σωτήρων»

Η εικόνα αυτή έγιεν ακόμη πιο ξεκάθαρη την τελευταία εβδομάδα του Ιουλίου με τις ταυτόχρονες αφρικανικές περιοδείες του Ρώσου ΥΠΕΞ Σεργκέι Λαβρόφ και του Γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν.

«Έχω δει πάρα πολλή υποκρισία, ιδιαίτερα στην αφρικανική ήπειρο», δήλωσε σε επικριτικούς τόνους ο Μακρόν από το Καμερούν, πρώτο σταθμό της περιοδείας του στη δυτική Αφρική, με επόμενους το Μπενίν και τη Γουινέα-Μπισάου.

«Κάποιοι δεν το αποκαλούν πόλεμο, ενώ είναι», είπε για τον πόλεμο στην Ουκρανία. «Λένε ότι δεν ξέρουν ποιος τον ξεκίνησε, επειδή υπάρχουν διπλωματικές πιέσεις»…

«Εκτιμούμε τη αφρικανική θέση ως προς την κατάσταση», έγραψε από την πλευρά του ο Λαβρόφ σε άρθρο που δημοσιεύτηκε σε εφημερίδες στην Αίγυπτο, το Κονγκό, την Ουγκάντα ​​και την Αιθιοπία: τους σταθμούς της δικής του παράλληλης περιοδείας.

«Αν και είναι άνευ προηγουμένου ως προς το μέγεθός της, η πίεση από το εξωτερικό», υπογράμισε, «δεν οδήγησε τους φίλους μας σε συμμετοχή στις αντι-ρωσικές κυρώσεις»…

«Οι εικασίες της δυτικής και της ουκρανικής προπαγάνδας ότι η Ρωσία “εξάγει πείνα” είναι εντελώς αβάσιμες», υποστήριξε ο επικεφαλής της ρωσικής διπλωματίας. «Στην πραγματικότητα, πρόκειται για άλλη μια προσπάθεια μετάθεσης ευθυνών σε άλλους».

Η Ρωσία από την πλευρά της, τόνισε, θα τηρήσει όλες τις υποχρεώσεις στις «εξαγωγές τροφίμων, λιπασμάτων, ενέργειας και άλλων αγαθών ζωτικής σημασίας για την Αφρική».

«Οι ευρωπαϊκές οικονομικές κυρώσεις στη Ρωσία που επηρεάζουν τώρα την Αφρική έχουν σκοπό να σταματήσουν την επίθεσή της  κατά της κυριαρχίας της Ουκρανίας και όχι να τιμωρήσουν τους Αφρικανούς», αντέτεινε ο Μακρόν.

«Η Γαλλία θα βοηθήσει τις αφρικανικές χώρες να αντιμετωπίσουν τους κραδασμούς που προκάλεσε ο πόλεμος, ενθαρρύνοντας τις τοπικές επενδύσεις στη γεωργία για την αύξηση της παραγωγής τροφίμων», διαβεβαίωσε από την πλευρά του.

Ζητούμενο της περιοδείας του ήταν άλλωστε η επανεκκίνηση των μετα-αποικιακών σχέσεων της Γαλλίας με την αφρικανική ήπειρο, όπου αυξάνεται διαρκώς η επιρροή άλλων χωρών όπως της Κίνας, της Ρωσίας, της Τουρκίας.

«Σας το λέω εδώ στην Αφρική, μια ήπειρο που έχει υποφέρει από τον αποικιακό ιμπεριαλισμό», διαπίστωσε… όψιμα ο Γάλλος πρόεδρος από το Μπενίν: «η Ρωσία είναι μια από τις τελευταίες αποικιακές, αυτοκρατορικές δυνάμεις».

«Είμαι βέβαιος ότι η συντριπτική πλειοψηφία των χωρών του κόσμου δεν θέλει να ζήσει σαν να έχουν επιστρέψει οι εποχές της αποικιοκρατίας», απάντησε εμμέσως ο Λαβρόφ από την πρωτεύουσα της Αιθιοπίας, Αντίς Αμπέμπα.

Τάχθηκε, δε, υπέρ της μεταρρύθμισης του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ για να αποκτήσουν -όπως είπε- αφρικανικές χώρες μόνιμες έδρες και μεγαλύτερη επιρροή.

Παρών και ο «αμερικανικός παράγων»

Παράλληλα με τις περιοδείες Μακρόν και Λαβρόφ βρέθηκε στην ανατολική Αφρική και η Σαμάνθα Πάουερ: πρώην πρέσβης των ΗΠΑ τον ΟΗΕ και σήμερα επικεφαλής της αμερικανικής Υπηρεσίας Διεθνούς Ανάπτυξης (USAID). Σταθμοί της περιοδείας της ήταν η Κένυα και η Σομαλία.

Στο μεσοδιάστημα, ο ειδικός απεσταλμένος των ΗΠΑ για το Κέρας της Αφρικής, Μάικ Χάμερ, βρέθηκε στην Αίγυπτο και στην Αιθιοπία, ενώ είχε συνάντηση με τους ηγέτες της Αφρικανικής Ένωσης.

Κύριος στόχος των συνομιλιών, σύμφωνα με το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, ήταν η εξεύρεση διπλωματικής λύσης για το επίμαχο γιγαντιαίο φράγμα στο Νείλο, που πυροδοτεί επικίνδυνες εντάσεις στην περιοχή.

Η νυν πρέσβης των ΗΠΑ στον ΟΗΕ, Λίντα Τόμας-Γκρίνφιλντ μεταβαίνει αυτή την εβδομάδα εν τω μεταξύ στην Γκάνα και στην Ουγκάντα.

Λίγες ημέρες νωρίτερα, είχε προηγηθεί η ανακοίνωση για αύξηση της αμερικακινής βοήθειας σχεδόν στα 1,3 δισεκατομμύρια δολάρια της ανθρωπιστικής και αναπτυξιακής βοήθειας στο Κέρας της Αφρικής, όπου είναι ήδη ορατός ο κίνδυνος μιας ανθρωπιστικής καταστροφής.

«Με τον αποκλεισμό των εξαγωγών σιτηρών της Ουκρανίας και τον περιορισμό του εμπορίου των ρωσικών λιπασμάτων, οι ενέργειες του Πούτιν είχαν ως συνέπεια να προκαλέσουν πόνο στον λαό της Κένυας και σε άλλες χώρες σε όλο τον κόσμο», δήλωσε από το Ναϊρόμπι η Σαμάνθα Πάουερ. «Προκαλεί πόνο στον λαό της Κένυας», υποστήριξε για τον Ρώσο πρόεδρο, «προς ίδιον όφελος».

Νεο-ψυχροπολεμικό πεδίο

Στην αφρικανική ήπειρο στρέφει πλέον το βλέμμα του και το ΝΑΤΟ, με φόντο τον τερματισμό της υπό γαλλικό γενικό πρόσταγμα «Επιχείρησης Barkhane» -που στόχο είχε την ανάσχεση της κλιμακούμενης απειλής των τζιχαντιστών στο Μάλι, στον Νίγηρα και στη Μπουρκίνα Φάσο- και την επέκταση της δράσης (και) στη Δυτική Αφρική Ρώσων μισθοφόρων της ομάδας Wagner.

Όχι τυχαία, στο ψυχροπολεμικής «κοπής» νέο στρατηγικό δόγμα που εγκρίθηκε στη σύνοδο κορυφής του Ιουνίου η  Βορειοατλαντική Συμμαχία αναφέρει πρώτη φορά ως «στρατηγικής σημασίας» τις περιοχές της Βόρειας Αφρικής και του Σαχέλ και μνημονεύει ως «απειλές» όχι μόνο την τρομοκρατία, αλλά και την παράτυπη μετανάστευση. Προφανώς προς την Ευρώπη…

Αυτά, ενόσω εσωτερικό έγγραφο της αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Αφρική Ένωση -που αποκάλυψε την  περασμένη εβδομάδα ο ιστότοτπος Devex– τονίζει πως η «η ΕΕ χάνει τη μάχη στην Αφρική».

Στην πεντασέλιδη εμπιστευτική έκθεση επισημαίνεται ότι η ανάγκη «κατανόησης και ενσυναίσθησης για τις αφρικανικές προκλήσεις και προθυμίας για την παροχή βοήθειας στην εξεύρεση συγκεκριμένων λύσεων».

Ωστόσο, «με την Ευρώπη και την Αφρική να διχάζονται μεταξύ τους όλο και περισσότερο για τον πόλεμο στην Ουκρανία», αναφέρει χαρακτηριστικά το δημοσίευμα του Devex, «οι Ευρωπαίοι διπλωμάτες τάχθηκαν υπέρ μιας πιο “συναλλακτικής” προσέγγισης ως προς την ξένη βοήθεια, η οποία θα συνέδεε τη χρηματοδότηση των αφρικανικών χωρών με την προθυμία τους να εργαστούν “με βάση κοινές αξίες και κοινό όραμα”»…

Γεωπολιτική vs πείνας

Μόνο φέτος, ο πόλεμος στην Ουκρανία κινδυνεύει να οδηγήσει σε αύξηση κατά 47 εκατομμύρια του αριθμού των ανθρώπων που αντιμετωπίζουν οξεία επισιτιστική ανασφάλεια, προειδοποιούν τα Ηνωμένα Έθνη.

Η συμφωνία που υπογράφηκε προσφάτως στην Κωνσταντινούπολη για την επανέναρξη των εξαγωγών των ουκρανικών σιτηρών αποσκοπεί στην άμβλυνση της κρίσης. Το πρακτικό αντίκρισμα της παραμένει ωστόσο ασαφές, βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Ήδη πληθυσμοί σε αρκετές χώρες, και δη σε αφρικανικές, κινδυνεύουν με λιμό.

Οι φόβοι για περαιτέρω αποσταθεροποιηση στην αφρικανική ήπειρο εντείνονται, καθώς τα επισιτιστικά προβλήματα οξύνονται και αναζητούνται επειγόντως λύσεις.

Μόνο στη Σομαλία, στην Αιθιοπία και στην Κένυα -που βρίσκονται  αντιμέτωπες με έναν θανατηφόρο συνδυασμό της χειρότερης ξηρασίας των τελευταίων 40 ετών, εγχώριων συγκρούσεων και της αύξησης των τιμών βασικών τροφίμων παγκοσμίως- υπολογίζεται ότι πάνω από 18 εκατομμύρια άνθρωποι, ανάμεσά τους πολλά παιδιά, ζουν σε οξεία επισιτιστική ανασφάλεια.

Η Νιγηρία -η πολυπληθέστερη χώρα της Αφρικής- και το Νότιο Σουδάν ήταν επίσης μεταξύ των χωρών που στην τελευταία σχετική έκθεση του ΟΗΕ κατατάχθηκαν στο υψηλότερο επίπεδο συναγερμού για πείνα.

Μέχρι και η Αίγυπτος -ο μεγαλύτερος εισαγωγέας σιταριού στον κόσμο, με το 80% εξ αυτών να προέρχονται προ πολέμου από τη Ρωσία και την Ουκρανία- ανησυχεί.

Μπορεί ο λιμός να μην αποτελεί για αυτή τη χώρα ορατός κίνδυνος, επισημαίνει στην Washington Post o Ντέιβιντ Λαμπόρντ, ανώτερος ερευνητής στο Διεθνές Ινστιτούτο Πολιτικής Τροφίμων (IFPRI). Όμως ο προβληματισμός περισσεύει, εξηγεί, γύρω από το κόστος που θα επωμιστεί η κυβέρνηση «για να διατηρήσει το “δίχτυ” κοινωνικής ασφάλειας μέσω προγραμμάτων στήριξης και να αποφύγει κάποιου είδους πολιτική αστάθεια».

Με τον χρόνο πλέον να πιέζει, τα διλήμματα για αρκετές αφρικανικές (και όχι μόνο) χώρες γίνονται όλο και πιο πολυεπίπεδα, χωρίς να είναι ορατές εύκολες λύσεις…

Headlines