Οι σκληρές εξετάσεις και η ακαλλιέργητη δοκιμασία

Αυτές τις μέρες γίνεται πανζουρλισμός με συνεχείς αναρτήσεις-διακηρύξεις και δημοσιεύματα στον Τύπο, για τα παιδιά που πέρασαν σε ΑΕΙ, πρώτευσαν ή αποφοίτησαν. Πολλοί γονείς θεωρούν ότι το να ανακοινώσουν «σοσιαλμιντιακά» την επιτυχία του παιδιού αποτελεί και μια μορφή επιβράβευσης. Στην πραγματικότητα μάλλον αποτελεί μια περικύκλωση σε μια υποχρεωτική εξεταστική αποδοτικότητα, η οποία ταυτίζεται (απλοϊκά και αντιπαιδαγωγικά) με την επιτυχία. Θα πρέπει στο διηνεκές, τα παιδιά, να αποδίδουν για να ανταποκριθούν στην ισχυρή προσδοκία γονιών και κοινωνικού περίγυρου. Θα πρέπει να αποσβένουν ψυχικά τις πιέσεις για επίδοση, τις φυσικές αντιζηλίες, θα πρέπει να απολογούνται (μόνα και αβοήθητα) για μια πιθανή, περιστασιακή αποτυχία. Ενα σιδερένιο υπερεγώ καταστρέφει την πιο δυνατή πλευρά της μάθησης που είναι η χαρά, η απόλαυση, η έρευνα από περιέργεια. Αυτό το στοιχείο που προσανατολίζει και καθοδηγεί μαθησιακά στην περιζήτητη πρωτοτυπία, στην εξαίσια ιδιοτυπία.

Για τα παιδιά που «απέτυχαν» δεν θα μιλήσουμε; Ή κάτι τέτοιο δεν ανταποκρίνεται στον ναρκισσισμό μας; Τα παιδιά που για λίγο δεν πέρασαν; Γιατί μια καταραμένη στιγμιαία σύγχυση τα οδήγησε στο κρίσιμο λάθος, την κρίσιμη στιγμή; Γιατί στη διόρθωση του γραπτού, ένα πραγματολογικό λάθος, υποσκέλισε την πιθανή γλωσσική επινοητικότητα, την ενδιαφέρουσα σκέψη κι έκοψε μονάδες; Δεν θα μιλήσουμε για τα παιδιά που κουράστηκαν και δεν τα αντάμειψε καμιά επιβεβαίωση, κανένας θρίαμβος; Για τα παιδιά που πέρασαν δύσκολα, που γλίστρησαν στη στροφή (αλλά δεν σημαίνει ανεπάρκεια η περιστασιακή συναισθηματική δυσκολία). Για τα παιδιά που πιθανόν θα ακούσουν από τον πιεσμένο, χρεωμένο γονιό, «μέχρι εδώ ήταν, δεν μπορώ να πληρώσω άλλη χρονιά φροντιστήριο, πιάσε μια δουλειά και ό,τι μπορέσεις μόνος/ μόνη». Αυτό το «μόνος – μόνη» σε ποιο σύστημα απαιτήσεων δικαιώνεται;

Ποια ξεπερασμένη, μονομερής παιδαγωγική οδηγεί όλες τις πνευματικές ιδιοσυγκρασίες σε έναν τύπο δοκιμασίας; Στον αυτοματισμό της εξέτασης; Του σπριντ; Γιατί υπάρχουν οι ταχείς, υπάρχουν οι «αποθηκευτές», υπάρχουν οι φυσικά προικισμένοι, υπάρχουν οι αργοί (ωριμάζουν και γνωστικά, αργότερα), οι αναστοχαστικοί. Ολοι στον ίδιο κιμά; Πώς θα πάρεις τα ταλέντα αλλά και πώς θα δικαιώσεις τις άλλες μαθησιακές κλίμακες; Βαφτίζοντας τη βαθμολογική στάθμη ως τη μόνη αξιολογική και (στο βάθος) οντολογικά ιεραρχική; Είμαι ο βαθμός μου;

Ποιος μας αποδεικνύει ότι η μόνη γνώση είναι η ποσότητα και η ταχύτητα; Και γιατί παράλληλες ποιότητες όπως ο αναστοχασμός, η δεύτερη σκέψη, η υποψία, η διαίσθηση δεν αποτελούν επίσης σημαντικά πρωτόκολλα μάθησης; Ανεπιβεβαίωτα όμως. Που καταλήγουν, συχνά, στην απόρριψη. Αλλά και τα παιδιά της «μπάλας», της αφηρημάδας, της αταξίας, μήπως περιέχουν όχι το «λίγο», αλλά το «άλλο»;

Μέσα στον αυτάρεσκο επιδοσιακό δογματισμό, τα παιδιά δεν έχουν χρόνο ούτε να συζητήσουν, ούτε να επηρεαστούν, ούτε να στοιχειοθετήσουν σιγά σιγά τις διαφορές με τις οποίες εν τέλει χειραφετούνται και δεν αποκλίνουν βυθισμένα σε μια υστέρηση. Να ηρεμήσουν: «Εγώ είμαι διαφορετικός, όχι αποτυχημένος. Θέλω να αλλάζω παραστάσεις, να πάω θέατρο να διαβάζω ένα διήγημα, θέλω να συζητήσω, θέλω τη γνώση μέσα από τη σχέση, την ερωτική, την προσωπική». Ετσι ίσως διαμορφώνουν ένα ιδιαίτερο σύστημα αυτο-ιεράρχησης και δεν εξουσιοδοτούν μόνο ένα σύστημα ετερο-ιεράρχησης.

Τα παιδιά που δεν πέρασαν, τα αφήνουμε εν τέλει μόνα. Σκέφτονται να βρουν μια απάντηση που θα τα ηρεμήσει, που θα αμβλύνει τη συνθλιπτική πίκρα και τον ακόμα πιο συνθλιπτικό θρίαμβο κάποιου άλλου, κάποιου γνωστού. Από το μόνος/η στη λύπη, περνούν απότομα στο μόνος/η στη ζωή. Από νωρίς…

Ο Δημήτρης Σεβαστάκης είναι ζωγράφος και καθηγητής στη Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του ΕΜΠ