Τι δεν κατανοεί η Τουρκία

Το ερευνητικό σκάφος «Αμπντούλ Χαμίντ Χαν» βγαίνει αύριο στα νερά της Μεσογείου πυροδοτώντας διάφορα σενάρια κλιμάκωσης. Αν και μάλλον δεν θα επαναληφθεί «το αγωνιώδες προηγούμενο του 2020».

Η Τουρκία που θεωρεί τώρα ότι… αμύνεται ακολουθεί άλλη τακτική. Ενώ ταυτόχρονα βάλλει εναντίον της Ευρώπης, Γαλλίας και Γερμανίας. Ως αυταρχικό καθεστώς δυσκολεύεται να καταλάβει μια εξωτερική πολιτική αξιών. Υποτίθεται ότι η Τουρκία προσβλέπει σε πλήρη ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) αν και για το ορατό μέλλον δεν υπάρχει τέτοια προοπτική καθώς η χώρα δεν πληροί τα βασικά κριτήρια και προϋποθέσεις για ένταξη (δημοκρατία, κράτος δικαίου κ.λπ.).

Ωστόσο, τριάντα πέντε χρόνια μετά την υποβολή της σχετικής αίτησης (1987) επαναλαμβάνει στον δημόσιο λόγο την προσήλωσή της στον στόχο της πλήρους ένταξης. Εμφανίζεται όμως να κατανοεί πολύ λίγο τον τρόπο και τη λογική με τα οποία αξιακά λειτουργεί η Ευρωπαϊκή Ενωση.

Δύο χαρακτηριστικές περιπτώσεις έλλειψης κατανόησης: Πρώτον, η Τουρκία ενοχλείται (και διαμαρτύρεται) όταν οι θεσμοί της ΕΕ ή αξιωματούχοι των κρατών-μελών τοποθετούνται για τα ελληνοτουρκικά ζητήματα στηρίζοντας τις ελληνικές θέσεις. Θα ήθελε η Ενωση, όπως και οι ΗΠΑ ή άλλη τρίτη χώρα, να παραμένει έξω από τις ελληνοτουρκικές διαφορές. Τα ζητήματα να αντιμετωπίζονται αυστηρά σε διμερές επίπεδο.

Και για μεν τις ΗΠΑ και οποιαδήποτε άλλη «τρίτη χώρα» η μη ενασχόληση ή εμπλοκή τους θα μπορούσε θεωρητικώς τουλάχιστον να εξετασθεί, για την Ευρωπαϊκή Ενωση κάτι τέτοιο είναι αδιανόητο. Το θεμέλιο πάνω στο οποίο οικοδομείται η Ενωση είναι ότι τα προβλήματα κάθε κράτους-μέλους είναι κοινά προβλήματα και αντιμετωπίζονται από κοινού στη βάση της αλληλεγγύης, της μείζονος σημασίας αρχής που συγκρατεί συνεκτικό και ενωμένο το σύστημα.

Το σύστημα δε της Ενωσης δεν συνιστά απλώς μια συμμαχία ή μια απλή συνεργασία κρατών. Είναι κάτι πολύ περισσότερο. Είναι μια οιονεί, μια sui generis ομοσπονδία αξιών έστω κι αν κάποιες χώρες-μέλη έχουν πρόβλημα να αποδεχθούν κάτι τέτοιο. Αλλά ο κανόνας είναι απλός: τα προβλήματα του ενός είναι και προβλήματα του άλλου. Ιδιαίτερα τα προβλήματα και μάλιστα υπαρξιακής μορφής της Ελλάδας είναι ταυτόχρονα και προβλήματα της Γερμανίας, της Γαλλίας και όλων των άλλων χωρών, όπως και το αντίθετο. Και αυτό θα όφειλε να το γνωρίζει η Αγκυρα.

Το δεύτερο που οφείλει να γνωρίζει η Τουρκία είναι την έννοια των ευρωπαϊκών συνόρων, καθώς φαίνεται ότι ενοχλήθηκε από την πρόσφατη τοποθέτηση της υπουργού Εξωτερικών της Γερμανίας Αν. Μπέρμποκ στην Αθήνα για την προστασία των ελληνικών συνόρων ως «ευρωπαϊκών συνόρων». Πράγματι τα εξωτερικά σύνορα ενός κράτους-μέλους είναι αυτομάτως ευρωπαϊκά σύνορα, σύνορα δηλαδή του συνόλου της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Και αυτό κατοχυρώνεται ρητά στις Συνθήκες της Ενωσης οι οποίες προβλέπουν την «κοινή διαχείρισή» τους (σε θέματα μετανάστευσης) και την προστασία τους.

Η Συνθήκη της Λισαβόνας προβλέπει επιπλέον την προστασία της ακεραιότητας (integrity) της Ενωσης. Η Ενωση συνιστά μια κοινή πολιτική σφαίρα κυριαρχίας που διέπεται από συγκεκριμένες αξίες, αρχές και κανόνες που δεσμεύουν όλα τα κράτη-μέλη. Και αυτή την πολιτική αξιών θέλει να προωθήσει η υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας Αν. Μπέρμποκ. Πολύ περισσότερο τώρα, που μετά και τις γεωπολιτικές ανακατατάξεις η ΕΕ στοχεύει στην ανάπτυξη κοινής άμυνας η οποία, μεταξύ άλλων, διαλαμβάνει την προστασία των κρατών-μελών και της κυριαρχίας τους.

Αυτονόητα πράγματα που μια υποψήφια για ένταξη χώρα οφείλει να γνωρίζει και να αποδέχεται…

*Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι καθηγητής, πρώην πρεσβευτής – σύμβουλος του ΥΠΕΞ και μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής του ΕΛΙΑΜΕΠ. Tελευταίο βιβλίο του: «Επιτεύγματα και Στρατηγικά Λάθη της Εξωτερικής Πολιτικής της Μεταπολίτευσης» (Θεμέλιο)