Γεράσιμος Παπαδόπουλος: Ποτέ ένας σεισμός δεν είναι η συντέλεια του κόσμου

Στις αρχές της δεκαετίας του ’50 σε μια ορθόδοξη εκκλησία της Φρεαττύδας συγγενείς είχαν συγκεντρωθεί για τη βάπτιση του μικρότερου παιδιού της οικογένειας. Η μητέρα, με καταγωγή από τους Ελληνες της Μάλτας, είχε αποφασίσει να ονομάσει το αγοράκι της Γκράτσιο, δεν είχε όμως υπολογίσει τις διαθέσεις του παπά.

«Αυτό το όνομα είναι καθολικό και δεν πρόκειται να το πω» δήλωσε εκείνος. «Το παιδί θα βαπτιστεί αλλιώς και θα αποφασίσω εγώ πώς…». Αρπάζει λοιπόν το μωρό, και το όνομα αυτού: Γεράσιμος. Ετσι ξεκίνησε η ζωή του Γεράσιμου Παπαδόπουλου, του διακεκριμένου σεισμολόγου που χρόνια αργότερα μπήκε στα σπίτια μας, τιθασεύοντας τους φόβους και τις πιο μύχιες αγωνίες μας· του επιστήμονα στον οποίο «προστρέξαμε» για να μας εξηγήσει τρομερές φυσικές καταστροφές με τρόπο εύληπτο και επικοινωνιακό, σαν να παρακολουθούμε μικρά σεμινάρια σεισμολογίας.

Διαβάστε επίσης: Περιμένω σεισμό έως και 6 Ρίχτερ στη Θήβα, αποκαλύπτει ο Γεράσιμος Παπαδόπουλος

Οπως στον φονικό σεισμό του 1999, όταν κάθε βράδυ με το ήρεμο ύφος του απευθυνόταν στους Ελληνες που παρακολουθούσαν με κομμένη την ανάσα τα δελτία ειδήσεων. «Κανείς δεν κατάλαβε γιατί ο ιερέας επέλεξε αυτό το όνομα» μου λέει σήμερα. «Η εξήγηση δόθηκε τυχαία τέσσερις δεκαετίες μετά. Τέτοιες μέρες του 1993, είχα διοργανώσει ένα διεθνές συμπόσιο στην Κεφαλλονιά για τα 50 χρόνια μνήμης των φοβερών σεισμών που έγιναν στα Επτάνησα τον Αύγουστο του ’53. Εκεί κάποιος από τους τοπικούς άρχοντες με ρώτησε: «Λέγεστε Γεράσιμος, είστε κι εσείς Κεφαλλονίτης;». «Οχι» του απάντησα και του διηγήθηκα το περιστατικό. «Α, θα σας πω εγώ γιατί σας έβγαλε Γεράσιμο» μου λέει. «Γιατί ο Αγιος Γεράσιμος είναι το λάβαρο της Ορθοδοξίας εναντίον του καθολικισμού. Μόνασε και αγίασε στην Κεφαλλονιά, βασανίστηκε από τους Ενετούς για να αλλαξοπιστήσει αλλά δεν αλλαξοπίστησε…»».

Τα χρόνια που ακολούθησαν ήταν εξίσου ανατρεπτικά για τη ζωή του Γεράσιμου Παπαδόπουλου: από το νυχτερινό Λύκειο της πλατείας Κολιάτσου βρέθηκε να κάνει μεταδιδακτορικό στο ΜΙΤ των ΗΠΑ και αργότερα να διδάσκει σε πανεπιστήμιο της Ιαπωνίας. «Ξεκίνησα να εργάζομαι σε ηλικία 15 ετών γιατί η οικογένειά μου είχε οικονομική ανάγκη. Τελείωσα το Α’ Εσπερινό Λύκειο Αθηνών και είμαι περήφανος γι’ αυτό» λέει. «Η δουλειά που έκανα ήταν βοηθός σε μοντάζ ταινιών σε ένα στούντιο πολύ γνωστό τότε, του Γεωργίου Τσαούλη στην πλατεία Εξαρχείων. Εκεί γνώρισα πολλούς σημαντικούς ανθρώπους, όπως τον Νίκο Κούνδουρο, τον συνθέτη Γιάννη Μαρκόπουλο, τον σκηνοθέτη Κώστα Μανουσάκη αλλά και τον Αγγελο Αντωνόπουλο, με τον οποίο θυμάμαι ότι κάποια στιγμή είχα τον εξής διάλογο: Είχε έρθει με βαμμένα μαλλιά, οπότε τον ρώτησα «Γιατί τα βάψατε;». Και μου λέει: «Για κάποιον ρόλο, αλλά βλέπετε στις μέρες μας – ήταν επί Δικτατορίας – δεν εξουσιάζουμε ούτε το κεφάλι μας…»».

Η μεγάλη του αγάπη για το μοντάζ θα τον έθετε μπροστά σε ένα δίλημμα, όταν θα έδινε Πανελλαδικές Εξετάσεις. Σεισμολογία ή Κινηματογράφος; Ο κύβος είχε ριφθεί, έστω και ασυνείδητα, χρόνια νωρίτερα. «Το καλοκαίρι του 1962, μικρό παιδί ακόμη, ένιωσα τον πρώτο ισχυρό σεισμό της ζωής μου. Είχε μέγεθος 6,8 ρίχτερ, επίκεντρο έξω από την Κόρινθο και μεγάλο βάθος, όμως έγινε πολύ έντονα αισθητός στο Μαρούσι όπου μέναμε με την οικογένειά μου» διηγείται. «Τότε συνειδητοποίησα για πρώτη φορά την παντοδυναμία της φύσης. Εκεί, στο Μαρούσι, στρωματσάδα τις νύχτες βλέπαμε τα αστέρια με τα αδέλφια μου, είχα μάθει τους αστερισμούς πολύ καλά και έτσι τα φυσικά φαινόμενα άρχισαν να υπάρχουν στο μυαλό μου ως πόλος έλξης».

«Η αδυναμία εκλαΐκευσης της επιστήμης»

Ο κινηματογράφος έμεινε όμως για πάντα μια αγαπημένη συνήθεια. «Πιστεύω πως η τέχνη έχει χώρο στη ζωή ενός επιστήμονα» λέει. «Και θλίβομαι με τους συναδέλφους που είναι ακαλλιέργητοι, που έμαθαν επιστημονικές τεχνικές και μεθόδους από αγάπη όχι στην επιστήμη και στη δημιουργικότητα αλλά στο «επάγγελμα». Εγώ ποτέ δεν αισθάνθηκα έτσι». Ισως αυτό να εξηγεί ως έναν βαθμό και την αδυναμία εκλαΐκευσης της επιστήμης που παρατηρείται στις μέρες μας, συνεχίζει.

«Υπάρχει ένα μεγάλο πρόβλημα σήμερα. Δυστυχώς η επιστήμη αδυνατεί να διεισδύσει πραγματικά στην κοινωνία και διεισδύει αυτό που εγώ ονομάζω παραεπιστήμη. Οι θεωρίες συνωμοσίας, οι εξωγήινοι, αυτοί που δήθεν ζουν στο εσωτερικό της Γης… Πράγματα που είναι απλοϊκά, παρουσιάζονται με έναν επιστημονικό μανδύα και με τρόπο εύπεπτο για τους πολλούς. Εγώ θα ήθελα η μέση εκπαίδευση να βγάζει ανθρώπους που να έχουν τα εφόδια για να φιλτράρουν αυτά τα ερεθίσματα και να παρακολουθούν τα βασικά βήματα της επιστήμης…».

Ο ίδιος σπούδασε στη Φυσικομαθηματική Σχολή Θεσσαλονίκης και έκανε διδακτορικό υπό την επίβλεψη του καθηγητή Βασίλη Παπαζάχου. Η συνέχεια υπήρξε αξιοσημείωτη: Εκτός από διευθυντής Ερευνών του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου έχει διατελέσει μέλος του Εθνικού Συμβουλίου Ερευνας και Τεχνολογίας αλλά και της διοίκησης του ΟΑΣΠ, ομιλητής σε περισσότερα από 200 διεθνή συνέδρια, έχει διευθύνει πολλά διεθνή ερευνητικά προγράμματα, έχει συγγράψει περισσότερες από 150 επιστημονικές δημοσιεύσεις, έχει εκδώσει βιβλία, ενώ οι παραπομπές στο έργο του υπερβαίνουν τις 5.500. Και έχει βραβευθεί από σημαντικούς φορείς, όπως την Ακαδημία Αθηνών και το EuroScience.

Εχοντας συσσωρεύσει τόση εμπειρία είναι ο καταλληλότερος για να μου απαντήσει στην ερώτηση «Σε τι φάση βρισκόμαστε σήμερα από πλευράς φαινομένων;». «Διανύουμε μια περίοδο σεισμικής ησυχίας» λέει. «Όλο το 2022 έχουμε πολύ χαμηλά μεγέθη στην επικράτεια σε σχέση με την περίοδο 2020-2021, οπότε είχαμε πολλούς, αλλεπάλληλους ισχυρούς σεισμούς άνω των 6 ρίχτερ. Μέσα στο 2022 δεν έχουμε ξεπεράσει τα 5 ρίχτερ. Αυτό έχει την ερμηνεία του. Την προηγούμενη διετία απελευθερώθηκε μεγάλο ποσό σεισμικής ενέργειας σε ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο και προφανώς το σύστημα είναι πλέον σε φάση συσσώρευσης ενέργειας. Το έχουμε δει και άλλες φορές στο παρελθόν και είναι απολύτως συμβατό με τη γεωδυναμική της περιοχής» εξηγεί.

Συγκινητικές στιγμές ανάμεσα στα ερείπια

Σε αυτή την πορεία των 40 χρόνων υπήρχαν στιγμές με συναισθηματική φόρτιση; «Ναι» απαντά με σιγουριά.

«Θυμάμαι πάντοτε με πολύ μεγάλη συγκίνηση τη 13η Μαρτίου 1992, όταν έγινε ένας πολύ μεγάλος σεισμός μεγέθους 7 ρίχτερ στα βάθη της Τουρκίας. Η τότε κυβέρνηση είχε στείλει μεγάλη αποστολή για ανθρωπιστική βοήθεια και εγώ ως σεισμολόγος στον ΟΑΣΠ προθυμοποιήθηκα να συνοδεύσω την αποστολή. Εκεί είδα για πρώτη φορά τις επιχειρήσεις της ΕΜΑΚ εκτός της χώρας, με έναν βαθύ ανθρωπιστικό χαρακτήρα, και εντυπωσιάστηκα. Δεν θα ξεχάσω όταν σε ένα κατεστραμμένο κτίριο έψαχναν επί οκτώ ώρες ένα μικρό παιδάκι που είχε καταπλακωθεί και το οποίο δυστυχώς βρέθηκε νεκρό. Εχω ακόμη τα slides που τράβηξα εισχωρώντας μέσα στα ερείπια μαζί τους. Είχαμε αισθητούς πάρα πολλούς μετασεισμούς και εγώ προσπαθούσα να τους δώσω θάρρος αλλά και μια αξιολόγηση της δραστηριότητας για να μη φοβούνται ενώ βρίσκονταν στα ερείπια».

Κορυφαία στιγμή της καριέρας του όμως ήταν αναμφισβήτητα ο σεισμός του 1999, του οποίου υπήρξε και… νονός: τα πρώτα λεπτά μετά τη μεγάλη καταστροφή και ενώ τα επιστημονικά όργανα εντόπιζαν το προκαταρκτικό επίκεντρο στη βιομηχανική περιοχή του Ασπροπύργου, οι σεισμολόγοι αναζητούσαν τρόπο να το ανακοινώσουν στο κοινό χωρίς να προκαλέσουν πανικό. Εκείνος βρήκε τη λύση: «Σεισμός της Πάρνηθας», όπως τελικά αποκαλείται μέχρι σήμερα. Και ήταν ο μόνος που τόλμησε, από την πρώτη κιόλας εβδομάδα, να υποστηρίξει δημοσίως ότι τα 5,9 ρίχτερ ήταν το κυρίως φαινόμενο.

Ενας σεισμολόγος που ξέρει ότι μερικά δευτερόλεπτα αρκούν για να τελειώσουν τα πάντα φιλοσοφεί άραγε τη ζωή διαφορετικά; «Ασφαλώς» απαντά.

«Ενας άνθρωπος ο οποίος έχει επί χρόνια εθιστεί στο να μελετά τα φαινόμενα βλέπει πολύ πιο ψύχραιμα τα πράγματα. Ποτέ ένας σεισμός δεν είναι η συντέλεια του κόσμου. Οι σεισμοί αποτελούν τομές στην ιστορία των τόπων που πλήττουν, αλλά η ζωή πάντα συνεχίζεται. Με πληγές, γιατί έχω δει τον πόνο που προκαλεί ο σεισμός στους ανθρώπους. Αλλά συνεχίζεται…».

Αεικίνητος, σχεδιάζει πλέον το επόμενο βήμα του, όπως μου εξηγεί, τη δημοσίευση μιας πολυετούς έρευνας σχετικά με τον πολιτισμό που έχουν παράξει οι σεισμοί στην περιοχή της Μεσογείου κατά τη διάρκεια της Ιστορίας: ποιήματα, θρήνοι, στιχουργήματα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, ένα πρωτότυπο και πλούσιο υλικό που συλλέγει εδώ και πολλά χρόνια. Παράλληλα, συμμετέχει σε έρευνες, ετοιμάζει ένα νέο επιστημονικό βιβλίο σε συνεργασία με ξένο εκδοτικό οίκο και κάνει σκέψεις για την πρόγνωση σεισμών και την καλύτερη σεισμική θωράκιση της χώρας.

«Για μένα Θεός είναι η ίδια η φύση»

«Μέσα σε όλα αυτά, στην ακλόνητη λογική της επιστήμης, χωρά ο Θεός;» τον ρωτώ. Και εκείνος απαντά με τρόπο που θυμίζει τον Στίβεν Χόκινγκ όταν έλεγε «Ηταν φυσικό να πιστεύουμε στον Θεό για όσο δεν είχαμε αναπτύξει τις επιστήμες»: «Πίστευα πάντα στη μεγαλοσύνη της φύσης, δεν είχα ποτέ σχέση με τον Θεό. Εχω κάποιες σκληρές απόψεις για το θέμα αυτό, παρότι σέβομαι πάρα πολύ την πνευματική παράδοση των θρησκειών, οι οποίες έχουν δημιουργήσει αριστουργήματα» λέει ο Γεράσιμος Παπαδόπουλος.

Και εξηγεί: «Σύμφωνα με τις εδραιωμένες αντιλήψεις, ο Θεός είναι ένα συγκεκριμένο ον, με ανθρώπινη μορφή, παντοδύναμο, πανάγαθο, παντογνώστης. Ετσι όμως, όπως τον παρουσιάζουμε, για μένα Θεός είναι η ίδια η φύση. Η οποία έχει κάτι πολύ διαφορετικό από τον Θεό των άλλων. Ο Θεός των άλλων έχει βούληση, ενώ η φύση είναι αντικειμενική. Εχει τους νόμους της, λειτουργεί εν αγνοία του ότι εμείς υπάρχουμε, δεν έχει συνείδηση, έχει τους μηχανισμούς της, που δεν καταλαβαίνουν τίποτε και συνεχίζουν ακάθεκτοι. Οι γαλαξίες κινούνταν και θα συνεχίσουν να κινούνται, η Γη θα συνεχίσει να χτίζει τα βουνά όπως τα έχτιζε επί εκατομμύρια χρόνια – και για μένα προκύπτει μια ισορροπία μέσα από όλο αυτό…».